Þjóðólfur - 11.01.1907, Blaðsíða 1

59. árg
Reykjavík, föstudaginn 1 1. janúar 1907
2.
Frá 1. janúar
þ. á. greiðir Landsbankinn
innlánsvexti 4°/o (fjóra af
hundraði) af því fé, er
hann hefur til ávöxtunar með
sparisjóðskjörum.
cTr. <3unnarsson.
Qáskilamálið.
Stórmál þetta hefur að kalla má legið
1 þagnargildi næstliðin 10 ár eða lengur.
Stjórnarbótarbarátta síðustu ára hefur þok-
að því burtu af dagskrá blaðanna og
þjóðarinnar, eins og mörgum fleiri þýð-
ingarmiklum málum. En hún hefur eigi
kæft það til fulls, því að það mun bráð-
lega rísa upp með nýjum krapti. Og virð-
ist nú einmitt tími til kominn að rjúfa
hina löngu þögn, er verið hefur um það,
einkanlega þá er nú er fenginn einn að-
alþátturinn, ein aðaldeildin 1 þessari
menntastofnun: innlendur lagaskóli, sem
lítil von var um að fá, er háskólamálinu
var fyrst hreyft. Saga máls þessa er
hvorki löng né margbrotin. Því var fyrst
hreyft rækilega og röksamlega í Sunn- !
anfara 1892 af þáverandi ritstjóra hans,
dr. Jóni Þorkelssyni, og fékk málið þá
þegar góðar undirtektir. Bar dr. Jón upp
á alþingi 1893 frumvarp til laga um stofn-
un háskóla, og var það samþykt sem
iög frá þinginu eptir allsnarpar umræður,
og fyrir ötula forgöngu flutningsmanns
og Benedikts Sveinssonar, en vitanlega
synjað samþykktar af stjórninni. í þing-
lok 1893 mynduðu margir þingmenn og
nekkrir af heldri borgurum bæjarins, alls
30 manns, samtök um, að hrinda máli
þessu áleiðis með því að gangast fyrir
samskotum um land allt. Þessir 30 kusu
svo 9 manna nefnd til að standa fyrir
samskotum þessum, og sendi nefndin þeg-
ar út áskoranir um þetta.1) Er hún prent-
uð t Þjóðólfi 1. september 1893, oghafði
góðan árangur. Safnaðist á nokkrum
dögum rúmar 1000 kr. í Reykjavík, og
töluvert var gefið hingað og þangað á
landinu og dálttið í útlöndum. Mál þetta
varð meðal annars til þess, að >Hið ís-
Jenzka Kvenfélag« var stofnað í janúar
1894 og gekkst Þorbjörg Sveinsdóttir ljós-
móðir mest og bezt fyrir því, og varð
það eitt hið fyrsta verk félagsins, að halda
tombólu til styrktar háskólasjóðnum haust-
ið 1894. Var það einhver hin stærsta og
mikilfenglegasta tombóla, er hér hefur
verið haldin, því að hreinn ágóði af henni
varð 1200 kr., er rann allt í samskota-
sjóðinn. Alls gaf Kvenfélagið 1763 kr.
til sjóðsins (sbr. Þjóðólf 31. jan. 1896).
í árslok 1895 munu samskotin hafa ver-
1) Nefndarmennirnir voru: Benedikt
Sveinsson, Hannes Þorsteinsson, Jón Vída-
hn, Jón Þorkelsson, J. Jónassen, Sighvat-
ur Árnason, Sigurður Gunnarsson, Sigurð-
ur Stefánsson og Þórhallur Bjarnarson.
ið orðin hátt á 4. þústtnd króna. og hef-
ur lítið bæzt við síðan. í apríl, maí og
júnl 1896, birtum vér í Þjóðólfi langa
grein um málið, og var það fyrirlestur, er
ritstjóri þessa blaðs flutti á afmæli Kvenn-
félagsins 1 janúar 1895, nokkuð aukinn
og breyttur. Síðan hefur svo að segja
ekkert verið um málið ritað að kalla má.
1895 var þegar tekið að bóla á nokkurri
mótspyrnu gegn því frekar en áður og
sumir, er verið höfðu stuðningsmenn þess
á þingi 1893 snerust gegn því von bráð-
ar, og fóru að kalla það »blóðlausa hug-
mynd«, er varð »vængjað orð« um tíma
og mjög notað til að spilla fyrir málinu.
Það var því auðveldara þá, sem andstæð-
ingar þess fullyrtu, að lagaskólinn fengist
ekki, en það var hugmynd flutnings-
manna málsins, að prestaskóli, læknaskóli
og lagaskóli mynduðu eina samfellda
menntastofnun, er gæti verið háskólavfsir,
og nefndist háskóli, en svo yrði fleiri
kennslugreinum bætt við, eptir því, sem
efni leyfðu og þörf krefði. Mótstöðu-
mönnunum þótti hins vegar nafnið »há-
skóli« ofveglegt á samsteypu þessara
menntastofnana með væntanlegum við-
aukum og það var heldur ekki látið liggja
í láginni, að hlunnindi þau, sem íslenzk-
ir námsmenn nytu við Kaupmannahafn-
arháskóla væru svo dýrmæt, að það kæmi
ekki til nokkurra mála að hafna þeim.
Nú á síðustu árum hefur skoðun manna
í því efni dálltið breytzt, er það hefur
komið í ljós, að allur þorri stúdenta vorra
(nálega allir sum árin) þyrpist til Hafnar-
háskóla, en æðri menntastofnanirnar inn-
lendu, læknaskólinn og prestaskólinn sér-
staklega, standa svo að segja auðar.
Læknaskólinn hefur einkum mest verið
sóttur af stúdentum, er horfið hafa aptur
úr Hafnarvistinni eptir 1—3 ár og lengri
tfma, við litla frægð margir hverjir. Þrauta-
lendingin hefur orðið hér heima álækna-
skólanum og prestaskólanum, þótt menn
hafi ekki viljað líta við þessum stofnun-
um, er menn sluppu úr latínuskólanum.
Og þetta hefur farið versnandi ár frá ári,
eptir því sem útstraumurinn úr lætða
skólanum hefur orðið meiri. En á þessu
alvarlega vandkvæði verður engin bót
ráðin, meðan hlunnindin við Hafnarhá-
skóla laða og lokka námsmenn vora til
sín. Og þetta ástand batnar eflaust ekk-
ert með lagaskólanum innlenda. Hann
verður eins og hinar stofnanirnar teknar
í »bakslagnum« sem neyðarhöfn. En það
hefur naumast verið tilgangurinn með
stofnun hans, að hann ætti að hanga hér
á horriminni og hirða hratið frá Höfn.
Þessar þrjár menntastofnanir vorar ná
aldrei neinurn þroska eða þrifum með
þessu fyrirkomulagi. Kennararnir verða
sljóir, áhugalausir og hirðulitlir, eins og
eðlilegt er, þegar þeir sjá, að sneitt er
hjá þessum kennslustofnunum og áheyr-
endurnir ef til vill ekki nema 2—3,
og stundum hafa kennarar þessir orðið
að hýma yfir einum pilti. Má geta nærri,
að það sé fremur fjörgandi, eða hitt þó
heldur, svo að það er engin furða, þótt
kennararnir verði að steingerfingum eða
andleysingjum. Enginn kennari getur lát-
ið sig það litlu skipta, eða horft á það
með jafnaðargeði, að stofnun sú, sem
hann á að halda uppi sé í stöðugri apt-
urför og auðsjáanlega að dragast upp, án
þess honum sé það sjálfum að kenna.
Hér er því brýn þörf á gagngerðri breyt-
ingu á öllu fyrirkomulaginu við kennsluna
á hinum æðri menntastofnunum vorum,
og sú breyting þyrfti að komast á og
ætti helzt að komast á, um leið og laga-
skólakennslan byrjar. Það verður að
finna öflug ráð til þess að efla þessar
stofnanir svo, að þær geti orðið landinu
til sannarlegs gagns, og að hinir ungu
námsmenn vorir hafi enga hvöt til þess
að leita fremur til Hafnarháskóla en
hinna innlendu stofnana. Og það verður
bezt gert á tvennan hátt: með því að fá
Garðsstyrknum.eða að minnsta kosti nokkr-
urn hluta hans, breytt á þann hátt, að
hann geti komið nemendum hér að not-
um, og í öðru lagi með þvf að mynda
kennslusamband milli þessara þriggja
stofnana, stofna háskólavlsi með viðauk-
um smátt og smátt í ýmsum vísindagrein-
um, er við háskóla í öðrum löndum eru
kenndar. Það veitir sannarlega ekki af
að rjúfa þögnina um þetta alvörumál. Sá
tími er nú kominn, að vér eigum að fara
að standa á vorum eigin fótum, vera
húsbændur á heimilinu og reyna að sækja
sem minnst til útlanda þeirra hluta, er
vér getum veitt oss sjálfir heima fyrir.
Verður ftarlegar á þetta minnst í næsta
blaði. (Niðurl. næst).
Hugleiðingar við áramótin,
Eptir F r o s t a.
II. '
Þá er til starfanna kemur verður oss
fyrst fyrir að athuga aðalatvinnuvegi vora,
og skal þá fyrst drepið ofurlítið á s j á v-
arútveginn.
Það hefur svo opt kveðið við, að hafið
kringum Island væri ótæmandi auðsupp-
spretta, enda er það sanni nær, því marg-
ur fiskurinn er dreginn úr sjó hér við
land bæði af innlendum og útlendum
mönnum. En um leið og talað er um
auðsuppsprettu hafsins verður mörgum
hverjum eflaust á að spyrja, hvort vér
hagnýtum oss þessa auðsuppsprettu nægi-
lega. Hér skal þó ekki farið ítarlega í
þá sálma, því fiskiveiðarnar eiga eflaust
marga betri talsmenn en mig, en úr því
eg fór að koma með þessar nýjárs-hug-
leiðingar, get eg ekki stillt mig um að
koma ofurlítið við þær. Það er hvorki
margt né mikið, sem eg ætla mér að
drepa á, en eg beini máli mínu einkum
til útgerðarmanna og sjómanna yfir höf-
uð að tala, Et þeir vildu athuga spurn-
ingar mínar vel og ítarlega, er mínum
tilgangi náð.
Hvernig standa fiskiveiðarnar? Eru
þær komnar á það fullkomnunarstig, sem
vænta mætti, eða er þeim ábótavant ?
Eg er ekki í neinum efa um, hvernig þess-
um spurningum verði svarað. Það mun
eflaust kveða við úr öllum áttum, að
fiskiveiðunum sé ábótavant. En í hverju
er þeim þá ábótavant? Hvað þarf að
umbæta? Er skipum og veiðarfærum á-
fátt eða dugnaði fiskimanna ? Þegar til
skipanna kemur er eflaust mjög þýðing-
armikið að athuga nákvæmlega, hvers
konar skip eru hentugust til veiðanna,
hvort heldur gufuskip eða seglskip. Það
er mjög líklegt, að gufuskipin muni reyn-
ast of dýr, nema fiskur hækki að mun í
verði og jafn-llklegt má telja, að segl-
skipin verði framtíðar-fiskiskipin. Þetta
atriði verða menn að íhuga mjög vand-
lega, áður en ráðist er í að kaupa dýr
gufuskip til fiskiveiða, því ef svo tæri að
þau borguðu sig ekki víeri ver farið en
heima setið. Mundi ekki vera hyggileg-
ast sem stendur að bæta seglskipastólinn
eptir föngum og leggja þess utan aðal-
áherzluna á, að bæta veiðarfærin, við-
hafa hinar beztu veiðiaðferðir og koma
upp duglegum og æfðum fiskimönnum.
Enginn skilji þó orð mín svo, að eg
bregði sjómönnum vorum um ódugnað;
þeirra á meðal eru auðvitað margir dug-
andi drengir, en í heildsinni munum vér
þó standa ýmsum öðrum fiskiþjóðum að
baki, t. a. m. Norðmönnum í veiðidugn-
aði. Væri ekki hyggilegt að senda nokkra
unga og efnilega sjómenn til Noregs og
láta þá verða háseta á fiskiflota Norð-
manna? Þeir mundu þá kynnast öllum
veiðiskap Norðmanna og gætu eflaust
kennt oss margt og mikið, þegar þeir
kæmu aptur. Þá mætti og senda aðra
efnilega sjómenn til hinna annara fiski-
þjóða til að læra af þeim. Ef svo væri
gert, er enginn efi á því, að betur væri
farið en heima setið. Þetta látum vér
nægja að sinni um fiskiveiðarnar og biðj-
um þá, sem hlut eiga að máli, að íhuga
nákvæmlega öll fiskimálefnin.
Þákomumvér að landbúnaðinum.
Þó auðæfi hafsins séu mikil og það sé mik-
ils vert, að hagnýta sér þau auðæfin, sem
bezt, þá er landbúnaðurinn alls ekki
minna verður.
Þegár vér hugleiðum, hvernig landbún-
aðurinn er staddur, þá getur tæplega hjá
þvf farið, að útlitið virðist nokkuð í-
skyggilegt. Er þó vonandi, að vel ræt-
ist úr því öllu saman, ef farið er að með
hyggindum og dugnaði. Það sem gerir út-
litið ískyggilegt, er einkum það, að fólk
er farið að þyrpast saman í kaupstaðina.
Verður því hörgull á vinnufólki til sveit-
anna og kaupgjaldið hækkar. Vel getur
svo farið, að kaupgjald hækki svo mik-
ið, að húsfeðurnir geti ekki rönd við reist.
Þá eru góð ráð dýr. Yfirleitt ber alt að
sama brunninum með tillfti til búskapar-
ins, nefnilega, að búa við svo fátt fólk,
sem mögulegt, er og vinna svo mikið með
vélum, sem við verður komið. En til þess
að vélum komi við, þarf jörðin ákveðinn
undirbúning. Túnin verða að vera vel
ræktuð og eggslétt. Þess utan þurfa tún-
in að vera miklu stærri. Þau ættu helzt
að vera svo stór og svo vel ræktuð, að
ekki þyrfti á aðra jörð að ganga til
slægna. Væri svo, mætti láta hesta og
vélar vinna aðalverkið og mannkraptinn
mætti spara von úr viti. Það er nú hægra
sagt en gert, að koma öllu í þetta horf.
Svo má nefnilega næstum því að orði
kveða, að landið sé að mestu leyti órækt-
að. Forfeður vorir hafa látið sér nægja
að nota sömu þúfnakollana ár eptir ár.