Þjóðólfur - 01.02.1907, Blaðsíða 1

«
59. árg.
Reykjavík, föstudaginn 1. febrúar 19 07
JS 5.
Qáskilamálið.
(Niðurl.). Jafnframt því sem kennslusam-
band yrði myndað milli hinna æðri mennta-
stofnana vorra, ætti þingið að veita ákveðna
fjárupphæð til að halda fyrirlestra við
íslenzka háskólann í ýmsum vísinda-
greinum auk guðfræði, læknisfræði og
lögfræði, en föst aukakennaraembætti
þyrfti ekki að stofna að svo stöddu
eða að minnsta kosti ekki fyr, en
reynsla væri fengin fyrir því, hver hæf-
astur væri í hverri grein fyrir sig. Það
vlll einmitt svo vel til, að vér eigum ein-
mitt allmörgum efnismönnum á að skipa,
er í einstökum greinum gætu fullkomlega
jafnast á við aukakennara (dósenta) við
háskóla í öðrum löndum. Nú höfum vér
og efnarannsóknastofu, og færan mann
fyrir henni. Stofnun þessi ætti að vera í
sambandi við háskóla vorn. Án þess að
vér nefnum sérstök nöfn, eigum vér mjög
færa menn í grasafræði, eðlisfræði, stærð-
fræði, heimspeki og sagnafræði, sérstak-
lega í íslenzkri sagnafræði, sem vér hlyt-
um að leggja mjög mika áherzlu á við
þesskonar stofnun, því að hún á fyrst og
fremst að vera íslenzk. Á því verð-
ur orðstír þessarar stofnunar
aðallega að byggjast, að hún
veiti meiri og áreiðanlegri
þekkingu 1 öllum íslenzkum
fræðum, en unnt er að fá nokk-
ursstaðar annarsstaðar í heimi.
Þá mun eptirtekt útlendinga fljótt bein-
ast hingað, og erlendir námsmenn fara
að stunda hér nám, þó ekki væri vegna
annars en hinna fornu bókmennta vorra.
Og mundi slíkt afla háskóla vorum þess
álits út í frá, sem er undirstaða allra
sannra þrifa. Setjum t. d. að vér ættum
kost á að fá dr. Björn Ólsen til að hafa
á hendi kennslu í fornnm íslenzkum bók-
menntum og málfræði við þennan háskóla.
Hann hefur einmitt áunnið sér orðstír
meðal vísindamanna erlendis í þessum
greinum, enda allra manna færastur í
þessu og reyndur kennari. Mundi svona
löguð kennsla með fyrirlestrum í þessum
greinum einmitt samsvara ágætlega hæfi-
leikum hans, og verða honum og læri-
sveinum hans til ánægju. Yrði hann þá
aðallega kennari þeirra útlendinga, er
þennan skóla sæktu. Dr. Ólsen er enn á
bezta skeiði að kalla má, og með fullum
óskertum kröptum, sem enn gætu lengi
verið arðberandi út á við. Gegn ein-
hverri árlegri þóknun getum vér naum-
ast trúað öðru, en að hann vildi taka að
sér kennslu við háskólann í þeim grein-
um, sem hann er allra manna bezt fær
um að kenna, og hann gæti naumast
neitað því. Það er sannarlega ekk hörg-
ull á kennslukröptum, sem hnekkir því,
að álitlegur háskólavísir komist hér á fót,
heldur framtaksleysi, deyfð og dáðleysi og
ótrú á, að hér geti þróazt og dafnað
uokkurt andlegt llf annað eða meira en
Það, sem nú sýnir sig á prestaskólanum
°g læknaskólanum. En það þarf vænt-
anlega ekki að eyða neinum orðum að
Þv'í, hve sllkur samanburður er á góðum
tökum byggður.
Það mætti segja margt og mikið um
þetta efni, frekar en hér er gert, og að
líkindum verður slðar að því vikið betur.
Mál þetta má ekki lengur liggja í þagn-
argildi. Það verður að takast á dagskrá.
Og stjórnin verður að undirbúa það að
einhverju leyti til næsta þings. Vitan-
lega vantar hús til þessarar kennslu, því
að helzt ætti hún að fara fram í einu og
sama húsi, þótt við hitt megi bjargast í
fyrstu, að leigja húsnæði víðar en á ein-
um stað. En til lengdar verður ekki við
það unað. Og enda hætt við, að slík
sundurdreifing hafi óheppileg áhrif á
kennsluna f heild sinni.
Þykist stjórnin ekki geta snúizt við því
nú, að undirbúa þetta mál fyrir þing,
þarf það ekki að kosta hana nein heila-
brot, að flytja á fjárlögunum uppá-
stungu um ákveðna fjárveitingu til að
halda uppi fyrirlestrum í nokkrum vís-
indagreinum, meðan verið sé að undir-
búa reglulega háskólastofnun. Þetta getur
stjórnin þó hæglega gert og í ástæðun-
um fyrir frumvarpinu gert grein fyrir
skoðun sinni á málinu og á hvern hátt
hún hugsi sér framkvæmd þess. Það
verður ef til vill ekki meira af henni
heimtað að svo stöddu. En þetta er einn-
ig hið minnsta, er krafizt verður.
Kostnaðurinn við háskólastofnunina
þyrfti alls ekki að verða mikill fram yfir
það, sem nú er kostað eða verður kostað
til allra skólanna þriggja, að undanskildri
húsbyggingu, en það hús mætti jafnframt
nota til annars. Undirtektirnar undir
samskotin til háskólastofnunar 1893 urðu
að vísu allgóðar í bili, en urðu endasleppar.
Það er reynsla fyrir því hér á landi, að
á þann hátt safnast sjaldnast mikið íé,
nema helzt í guðsþakkaskyni (mannskaða-
samskot o. fl.). Háskólasjóðurinn nær
því skammt til að koma máli þessu til
framkvæmda. Til hans hafa gefizt alls
4380 kr., sem með vöxtum eru nú orðn-
ar 7 2 2 o k r. Sjóðurinn er í tvennu lagi,
það sem karlmenn hafa gefið, 4470 kr.
með vöxtum, og það sem konur hafagef-
ið, aðallega Kvennfélagið, sem er alls
2750 kr. með vöxtum. Þær hafa orðið
meira en hálfdrættingar við karlmennina
í þessu, og eiga skilið þakkir fyrir.
Að knýja á almenning með samskota-
áskorunum á nýjan leik, mundi hafa lít-
inn árangur nú. En það er enginn mæli-
kvarði fyrir fylgi þjóðarinnar. Hún mun
ei að síður verða málinu hlynnt sem
fyr og óska þess, að þingið geri nú þeg-
ar ráðstafanir til að koma því í fram-
kvæmd að einhverju leyti, og þá ætti
ætti ekki að standa á þinginu til þess.
Og trauðla fer stjórnin að spyrna fæti við
þvl. Hún hlýtur þvert á móti að hlynna að
því eptir föngum, getur ekki verið þekkt
fyrir annað, því að málið er eitthvert hið
allra þýðingarmesta velferðarmál vort 1
nútíð og framtíð.
Ný fána-tillaga.
Frá hr. mag. art. Holger Wiehe, sama
manni, er ritað hefur svo hlýlega um ís-
land í dönsk blöð, höfum vér fengið svo-
látandi bréf ds. í Kaupmannahöfn 10.
an. og ritað á hreinni og góðri
í s 1 e n z k u, eins og sjá má:
„Hciðraði ritstjóri!
Leyfið mér að stinga upp á meðfylgj-
andi ftaggi sem íslands-flaggi*). Fyrir-
myndin er svissneska flaggið (hvítur kross
á rauðum feldi). Reyndar er krossinn
stýfður og ftaggið p'ess vegna ekki i fullu
samrœmi við hin Norðurlanda flöggin.
En pað hefur pað fram yfir hitt, sem
sumir hafa nú kosið: engin önnur pfóð á
pað og í fjarska líkíst pað einna mest
gamla fálkamerkinu, enda er pað mjög
fallegt. Og svo framarlega sem menn
viija ekki breyla litunum eða kjósa aðra
„rún“ en krossinn, er pessi mynd eina
úrræðið. Hitt er pví miður óhafandi,
alveg eins og fálkamerkið er af ýmsum
(p. e. öðrum) ástœðum.
Með mestu virðingu.
H. Wiehe«..
•ji
Það er sannarlega fullkomin ástæða til
að íhuga uppástungu þessa danska vinar
vors. Fyrir honum vakir, að það sé ó-
tækt, að íslenzki fáninn llkist mjög fána
annara þjóða, svo að naumast verði sund-
urgreint nema í nánd, þótt hann sé ekki
nákvæmlega af sömu gerð. Að halda ríg-
fast við eina ákveðna fánagerð, þá er um
nýjan fána er að ræða, er fásinna, svo
framarlega, sem sýna má fram á og sanna,
að önnur gerð sé heppilegri. Aðalatrið-
ið er, að koma sér saman um sérstakan
fána, hvort taka eigi hann upp eða ekki,
og þá er menn eru orðnir ’ásáttir um, að
fána skulum vér hafa, þá kemur til greina
valið á honum. Hér er það heldur ekki
til fyrirstöðu, að ein sérstök fánategund
hafi unnið sér hefð, því að fálkamerkið
telst ekki. Yér höfum því algerlega
óbundnar hendur í valinu. Og' oss lfzt
mjög vel á fána-uppástungu hr. Wiehes.
Sýnishorn hans er einkar fallegt, og það
er enginn vafi á, að fáni með þeirri gerð
er engu ófegurri en fáni Stúdentafélags-
ins, og hefur auk þess þann kost, að ekki
er unnt að hnekkja honum með þeim
mótmælum, að nokkur önnur þjóð í heimi
hafi fána af sömu eða mjög svipaðri gerð.
Vér þyrftum og ekki að skammast oss
fyrir, þótt vér sæktum fyrirmyndina til
Svisslendinga, þessarar sjálfstæðu þjóðar,
er varizt hefur allri útlendri yfirdrottnan
og unnið svo mörg frægðar- og hreysti-
verk undir fána sínum. Á þessum óróa-
tlmum, þá er gremjan sýður í Dönum yfir
fánamálinu hér heima, þá er það sann-
arlega mikilla þalcka vert að |fá hugheil-
ar bendingar og skynsamlegar tillögur frá
dönskurn manni í þessu máli, bendingar,
sem lýsa bæði ræktarsemi og velvilja 1
vorn garð í þeirri hreyfingu, sem flestir
Danir líta mestu hornauga nú sem stend-
ur. Vér kunnum því hr. Wiehe hinar
beztu þakkir fyrir tillögur hans um þetta
efni, eins og fyrir annað, er hann hefur
lagt til mála vorra þar ytra. Hann mun
og vera svo að segja hinn einasti al-
*) Sýnishornið höfum vér því miður ekki
getað sýnt hér í blaðinu. Það er hvítur
kross stýfður (þ. e. álmurnar ganga ekki
út í flaggjaðrana) á bláum grunni og lít-
ur mjög laglega út. Hver sem vill getur
fengið að sjá það hjá oss. Ritstj.
danskra manna, er kann íslenzku til hlít-
ar og getur ritað hann lýtalaust. Það
má varla minna vera, en að honum sé
sú kurteisi sýnd af oss Islendingum, að
fána-uppástunga hans sé tekin til ræki-
legrar íhugunar, því fremur, sem hún
virðist mjög heppileg og á gildum og
góðum rökum byggð.
Litlu
»Ingólfur« hefur fyrir hönd Landvarnar-
flokksins eindregið mótmælt því, að Éinar
Benediktsson hafi talað í nafni þess flokks,
það sem eptir honum er haft í »Politiken«
14. des. f. á. í viðræðu við fréttasnata
þess blaðs. Þau ummæli standi að eins
fyrir hans eiginn reikning, en blaðið ef-
ast um, að þau séu rétt höfð eptir hon-
um. Þetta snertir sérstaklega þau ummæli
hans, sem »Lögréttu« með sannsöglina
hangandi 1 rófunni hefur þótt mestur slægur
í, að landvarnarflokkurinn vilji viðurkenna
forræði (Overhöjhed) Dana á Islandi og
að þeir skipi hér landstjóra, helzt dansk-
an prinz. Og þessu snýr »Lögr.« og rófu-
ljós hennar þannig við, að þetta hafi verið
hin sanna meining allra þeirr a, erundir
blaðaávarpið rituðu. Vitanlega er þetta
í þeim tilgangi gert, að leiða athygli
þjóðarinnar frá höfuðatriði ávarpsins —
ríkisráðssetuákvæðinu — og reyna að
hleypa af stað rifrildi um landstjórafvrir-
komulagið til þess að draga með því
fjöður yfir allan hinn fáránlega hringlanda
og vandræða-útúrdúra Lögrétturitnefndar-
innar í sambandi við ávarpið. Ogmiður
samvizkusamlegt er það, að eigna ávarps-
mönnum þær skoðanir og skýringar á
ávarpinu, sem einhver kann að láta í
ljósi, er alls ekki hefur undir ávarpið
ritað, því að skýringar þeirra, er undir
það hafa ritað varnaglalaust, eru einar
gildar. Og hingað til hafa ekki komið
fram neinar mismunandi skoðanir í því
efni frá »réttum hlutaðeigendum«.
Af því að »Lögréttumenn« hyggja, að
landstjórafyrirkomulagið hafi nú sem stend-
ur ekki byr hjá þjóðinni, þá streitast þeir
við af öllum mætti að telja fólki trú um,
að rlkisráðshnúturinn verði ekki leystur
nema með landstjóra. Þar sé engin önn-
ur leið, segja þeir. Þessi fullyrðing halda
þeir að falli í góðan akur, og geti orðið
til þess, að menn sætti sig við að ráð-
herrann sé bundinn í rfkisráði Dana um
aldur og æfi. Þá er forræði Dana yfir
Islandi sannarlega viðurkennt og tryggt
miklu fremur en með landstjórafyrirkomu-
laginu. En þá er eflaust allt gott og
blessað, því að þá verður engin breyting
á núverandi stjórnarfyrirkomulagi, og það
er einmitt þetta, sem »Lögréttumenn« eru
að bisa við. Þeir þykjast víst nú hafa
feugið svo mikið sjálfstæði, svo fullkomna
»heimastjórn«, að frekar verði ekki á kosið í
sambandi við Dani. Og það megi ekkert
hrófla við þessari byggingu Albertis frá
1903, því að þá hrynji allar stoðir, allir
máttarviðir íslenzks sjálfstæðis. Mikið
megum vér Islendingar vera þakklátir
þeim manni!
Vitanlega er það grýla ein og vísvitandi
blekking, áð rfkisráðshaptið verði ekki
leyst á nokkurn annan hátt en með land-
stjórafyrirkomulaginu. Auðvitað fellur það
burt af sjálfu sér, jafnskjótt sem landstjóri
er skipaður, og það er því auðveldasta
og brotaminnsta leysingin, þvf verður ekki