Þjóðólfur - 19.04.1907, Page 2

64
ÞJÓÐÓLFUR.
b. Foreldrar og fósturforeldrar eiga að
inna af hendi ellistyrktarsjóðsgjald fyrir
börn sln og uppeldisböm, sem vinna
hjá þeim, eru á þeirra vegum eða þeir
kosta til náms.
c. Húsbændur eiga að greiða styrktarsjóðs-
gjald fyrir hjú sín og annað þjónustu-
fólk sitt, sem er á framfæri með þelm.
d. Iðnaðarmenn eiga að greiða styrktar-
sjóðsgjald fyrir starfsmenn (iðnnema og
sveina) sína.
e. Kaupmenn, verzlunarstjórar og aðrir
verkveitendur eiga að greiða styrktar-
sjóðsgjald fyrir þá, sem eru í fastri
þjónustu hjá þeim,
f. Húsráðendur eiga að greiða styrktar-
sjóðsgjald fyrir lausamenn og lausakon-
ur, sem hjá þeim hafa lögheimili síð-
asta vistarár, svo og fyrir húsmenn, sem
ekki hafa húsnæði út af fyrir sig.
Nú eru þessir menn öreigar að áliti hrepps-
nefndar og bæjarstjórnar, og fellur þá niður
skylda þeirra til að greiða styrktarsjóðsgjöld
fyrir aðra. Þeir, sem greiða styrklarsjóðs-
gjöld fyrir aðra, hafa rétt til þess, að telja
þau þeim til skuldar, sem gjaldskyldir eru,
svo og til að halda gjaldinu eptir af kaupi
þeirra eða launum.
II. gr. í hverjum kaupstað og hreppi
skal á ári hverju úthluta “/3 hlutum af gjaldi
því, er það ár ber að greiða til ellistyrktar-
sjóðsins í kaupstaðnum eða hreppnum, og
ennfremur hálfum styrk þeim, er lagður
er til styrktarsjóðsins úr landsjóði á árinu,
svo og hálfum vöxtunutp af styrktarsjóðn-
um fyrir næsta ár á undan,
13. gr. Styrk þann, er árlega skal út-
hluta, veita bæjarstjórnir og hreppsnefndir
ellihrumum fátæklingum, sem eru fullra 60
ára að aldri eða þar yfir, og heima eiga f
hreppnum eða kaupstaðnum, án tillits til
þess hvar þeir eru sveitlægir, svo framarlega
sem umsækjandi uppfyllir eptirfarandi skil-
yrði:
a. að hann hafi ekki verið dæmdur sekur
um eitthvert athæfi, sem svívirðilegt er
að almennings áliti, eða hafi það verið,
að hann hafi fengið uppreisn æru sinnar.
b. að hann sé eigi þurfandi orðinn fyrir
þá sök, að hann hafi sjálfur til hags-
muna fyrir börn sín eða aðra gert sig
öreiga og ófæran til að bjargast, eða
valdið því með óreglu og eyðslusemi
eða á annan þvílíkan hátt;
c. að hann síðustu 10 árin, áður en hann
sótti um ellistyrk, hafi haft fast aðsetur
hér á landi og á þeim tíma eigi þegið
af sveit eða gerzt sekur í betli eða flakki
eða hagað sér þannig, að hneyksli hafi
valdið að almenningsáliti (lagst ídrykkju-
skap eða aflað sér viðurværis með ó-
siðsömu líferni o. s. frv.);
d. eigi framfærslurétt hér á landi.
Nú hefur kona skilið við mann sinn að
borði og sæng eða að lögum eða orðið ekkja,
en maður hennar hefur þegið sveitarstyrk,
meðan þau voru saman, og er sveitarstjórn-
inni í dvalarhreppi hennar þá heimilt að veita
henni ellistyrk, þótt ekki séu liðin 10 ár frá
því er maður hennar þáði af sveit.
Styrkur til lækninga, þar í talin meðul.
sjúkrahús, umbúðir og slfkt, telst eigi sveit-
arstyrkur, er um ellistyrk er að ræða.
14. gr. Þeir er vílja fá styrk úr elli-
styrktarsjóði, skulu fyrir lok september ár
hvert senda skriflega beiðni um styrkinn til
hlutaðeigandi bæjarstjórnar eða hreppsnefnd-
ar, og á bænarskráin að fela í sér þær upp-
lýsingar, sem með þarf til þess að geta
dæmt um verðleika umsækjanda.
Beiðninni skulu fylgja vottorð einhvers
málsmetandi manns um það, að upplýsingar
þær, er í beiðninni standa, séu sannar.
15. Kr- Styrkurinn veitist fyrir lok októ-
bermánaðar. Hann veitist fyrir eitt ár í senn,
og má ekki vera undir 20 krónum og ekki
yfir 200 kr.
Prestar og alþýðufræðsla.
Eptir M Stefdnsson.
II.
Alþýðufræðslu verður sérstaklega að
nefna þá menntun, er allir unglingar hljóta
lögum samkvæmt að nema fyrir ferming-
araldur, sem skilyrði þess, að þeir þar
eptir geti orðið meðlimir kirkjunnar og
borgarar þjóðfélagsins. Svo langt er
menntunarskilyrðunum enn eigi komio,
að bamaskólar séu til sveita, nema á
stöku stað, og á alþýðuskóla vora fara
að sjálfsögðu ekki nema örfáir af fjöld-
anum. Má því telja, að alþýðufræðslan
hvíli að mestu á prestum og farandkenn-
urum, og það er sorglegur sannleikur, að
sú uppfræðsla er ónóg og lítilmótleg um
þessar mundir. Hvað farandkennara
snertir, þa mun þeim nú víða vera frem-
ur að fækka, frá því sem var fyrir nokkr-
um árum. Mun það bæði stafa af því,
að önnur atvinna hefur aukizt og er betur
borguð að vetrinum en var, og svo því,
aðþarhefur sannast málshátturinn; »Nýir
vendir sópa bezt«. Þeim kennurum var
fyrst tekið tveim höndum; það var nýung
til aukinnar fræðslu, en landsjóður borg-
aði. Kennararnir urðu því margir en um
leið misjafnir. Hitt var þar á mót alstað-
ar eins, að kennsluaðferð sú var jafnó-
heppileg. Námið varð hvorki heilt né
hálft, vegna margsundurslitinna kennslu-
tíma og sífelldra kennaraskipta, erengum
reglum höfðu að fylgja við kennsluna,
nemaþeim, er þeir settu sér sjálfir. Þetta
stendur framförum nemendanna mikið í
vegi, en skapar um leið kennurunum yfir
höfuð rýrlegt álit hjá almenningi, þótt
slíkt sé auðvitað kennslufyrirkomulaginu
fremur að kenna, en mönnum þeim, er
kennslunni gegna. Um uppfræðslu frá
prestanna hendi mun víða vera fátt að
segja. Þó munu margir þeirra enn álíta
það heyrá undir sinn verkahring, að ráða
farandkennara til safnaða sinna, og sína
eigin heilögu skyldu telja þeir það enn,
að »spyrja börn« eða hlýða þeim yfirsín
kristnu fræði, áður þau eru »fermd«.
Það eru hinar einu fræðslustundir utan
kirkju, er alþýða nýtur frá prestunum, og
þær eru nú víða orðnar örfáar, aðeins
fermingarárið. Þetta mun þó sem annað
vera mjög misjafnt hjá prestum, því margir
láta þeir sér annt um uppfræðsluna, og
eru ekki ánægðir að fermingin sé einungis
nafnið. En það má ætla að vaki eitt
fyrir öðrum prestum, er lítil afskipti gera
sér af uppfræðslu barna innan heimilanna
í söfnuðum sínum, önnur en að spyrja
þau fermingarárið nokkrum sinnum úr
kverinu, og ferma að því búnu, og þá ef
til vill opt án þess að halda opinbert próf
um kunnáttu þeirra, eins og þó fyrir
nokkrum árum var orðið almennt, og virð-
ist sjálfsagt. Að unglingafræðsla eflist
frá því sem nú er, við prestafækkunina,
má eigi ætla. Hitt lítur þar á móti út að
sé áreiðanlegt, að úr henni dragi enn til-
finnanlegar með sömu aðferð og nú er
höfð. Persónuleg afskipti presta af ung-
lingum minnkar frá því sem nú er, og á-
stæða er á hinn bóginn að ætla, að
kennurum fækki, bæði vegna þess að
færri bjóðast til starfsins, og hins, að
prestar hafa eigi framkvæmd á að fjölga
kennurum að sama skapi, sem söfnuðirn-
ir stækka. Hér í Húnavatnssýslu eru 4
köll prestlaus, sem slengt hefur verið á
nágrannaprestana, þar til næsta alþingi
afgreiðir kirkjumálin. Mér er nú kunn-
ugt um kennslukraptana hjá einum þeirra
presta, er þannig hefur 2 prestaköllum að
gegna. Fyrirfarandi vetur hefur hann haft
einn farandkennara í söfnuði sínum, sem
er allstór, og í vetur er sami kennarinn
látinn duga I báðum söfnuðunum, eða
svo langt, sem verksvið prestsins nær, og
það þó kennari þessi sé maður á áttræð-
isaldri, sem í uppvexti sínum lærði hvorki
að skrifa né reikna, en hefur á fullorð-
insárunum náð þeirri menntun, sem nægir
til þess, að hann er hér talinn góður
barnakennari. í báðum þessum söfnuð-
um mttn þó vera talsvert á annað hundr-
að börn á námsárum innan fermingarald-
urs. Enginn barnaskóli er í hvorugum
söfnuðinum og mjög lítið um heimilis-
kennslu án aðfenginna kennslukrapta, eins
og víða mun nú eiga sér stað, sakir fólks-
fæðar á heimilum. — Á þann veg er al-
þýðufræðslu háttað í Húnavatnssýslu nú
á 20. öldinni, og er ástæða að ætla, að
víðar sé líkt ástatt og hér. Afleiðingarn-
ar eru auðsæar, að þorri alþýðu lærir
lestur að nafninu, og flestir að draga til
stafs. Hið fyrra læra börnin venjulega á
heimilunum, og hjá því verður eigi kom-
izt vegna kristindómsnámsins; en víðast
mun mega eigna farandkennurum kennslu
í skript, ásamt svo lítilfjörlegu reiknings-
námi, að börn týna því niður jafnóðum,
og hafa þess því engin not á fullorðins-
árunum.
En er nú rétt að una slíku og láta
það liggja í þagnargildi og alvörulausu
móki af hendi almennings og yfirvalda ?
Svarið virðist eindregið neitandi. Almenn-
ingur hefur fyllsta rétt til að heimta við-
unandi fræðslu, og á að gera það; en
framkvæmdirnar þar til ættu að vera þeim
ljúfar, sem framkvæmdarvaldið hafa í
höndum, þar eð hér ræðir um þær framfarir,
sem með réttu mega nefnast hyrningar-
steinar til dugs og sjálfstæði; einstakling-
anna, og lypta því þjóðinni til atorku og
framfara. En til þessa þurfa algerðar
breytingar frá núverandi ástandi. Vér
hljótum í þessu sem öðru að fara eptir
heillasamlegri reynslu annara þjóða, og
stofna barnaskóla, jafnt í sveitum sem
sjóþorpum, en bæta sem unnt er heima-
kennslu á þeim stöðum til sveita, er
skólaskilyrði þættu eigi fyrir hendi. —
Það dylst ekki, að hér yrði við byrjun
um mikil útgjöld að ræða, en að hinu
leytinu eru það þau útgjöld, sem engin
framþróunarþjóð hikar við að leggja á
sig, enda engum gjöldum betur varið en
þeim, er ganga til uppfræðslu æskulýðs-
ins, sé sú menntun í réttu horfi. I sam-
bandi hér við mætti víkja að því, að
sjálfsagt ætti að spara til menntamálanna
þau fyrirhuguðu útgjöld, er leitt hefðu af
eptirlitskennarastétt efri deildar, og annað
sem er ónógt og öfugt tilstofnað, þótt til-
einkað sé alþýðufræðslu.
III.
(Síðasti kafli).
Um þörfina fyrir aukinni og endurbættri
alþýðufræðslu með almennu skólahaldi
munu yfirleitt skoðanir ekki vera skiptar,
en á hinu getur orðið meiningamunur, í
hvaða afstöðu prestastéttin skuli standa
til alþýðufræðslunnar og skólanna. Hug-
mynd prestsins í framannefndri Fjallkonu-
grein »að gera presta að kennurum og
kennara að prestum«, má telja talsvert
til gildis. Prestar eru almennt hvað
menntun snertir vel hæfir til að hafa yfir-
kennslu og umsjón skólanna á hendi, og
í annan stað vera góð fyrirmynd nemend-
anna hvað framferði snertir. Með kennsl-
unni kæmust þeir í náið samband og
persónulega viðkynningu við söfnuði sína,
sem hefur stóra þýðingu fyrir kirkjulífið.
Hér kæmi að lokum svo rífleg launavið-
bót, að prestsstaðan yrði allvel launt;8 'og
jafnvel betur, en kirkjumálafruvnvarpið
gerir ráð fyrir, en kemur þó um leið í
veg fyrir þá óánægju og sundrung, er
frumvarpið mundi leiða aí sér í ýmsum
söfnuðum, þá til framk’;gemda kæmi, að
svipta þá prestinum.y' Mér er persónulega
kunnugt, að í einujn slíkum söfnuði þessa
héraðs, hafði unrfanfarið rayndast sú hug-
mynd meðal bfenda, að koma á fót barna-
skóla í sveiti’áni, og gefa prestinum kost
á yfirkenns’ju við hann. Fyrir liðugu ári
síðan, eiÁnnitt þegar milliþinganefndin
hafði kýrhjumálafrumvarpið til meðferðar,
sendu ybændur þessa safnaðar almenna
bænarjskrá til stjórnarráðs íslands um, að
prestÍhallinu — sem þá var laust —,
værilþegar slegið upp til umsóknar, og
þeiifil samkvæmt gildandi lögum gefinn
kostLr á, að neyta kosningarréttar síns.
Ástai ður fyrir bænarskránni voru um leið
skýrðar, og munu sérstaklega hafa verið
skólahugmyndin, og að söfnuðurinn fram-
vegis sem undanfarið kysi að hafa prest
búsettan innan sinna takmarka.
En árangur hér af varð enginn. Stjórn-
arráðið taldi málið þess eðlis, að hvorki
þyrfti að eyða svertu né pappír til að
svara slíku, en á hinn bóginn sýnir þessi
safnaðarhreyfing það, að þar hefur þá
verið vöknuð sama hugmynd, sem hjá
hinum heiðraða greinarhöf. »Fjallkonunn-
ar«, að gera presta að kennurum. — Það
leiðir af sjálfu sér, að ef nokkrar líkur
væru til, að þessi hugmynd næði fram-
gangi, væri óheppilegt að prestafækkun
væri nýafstaðin, með auknum tekjum til
þeirra úr landssjóði.
Jafnframt er og á hitt að líta, að ef
bráður aðskilnaður ríkis og þjóðkirkju
væri fyrir höndum, væri óheppilegt að
tengja þau fleiri böndum en nú eru, en
sem orsakast hlyti af kennslu presta við
alþýðuskólana.
Fríkirkjuhugmyndin er enn sem komið
er of lítið rædd, því þar liggur fyrir þjóð-
inni vandasamt verk, en sem að öllu út-
liti mun þó unnið verða fyr eða síðar.
Frjáls kirkja hefur mikla kosti. Með
henni ykist stórum áhugi þorra manna
fyrir trúarhelginni og kirkjumálum í heild
sinni. Fríkirkjan losnaði og við þá á-
hangendur, sem þjóðkirkjan nú ef til vill
hefur nauðuga í eptirdragi. Slíkt má telja
framför, því nauðugir meðlimir eru til
sundrungar en eigi samheldni í hvers-
konar félagsskap sem er, jafnframt og
það er óeðlilegt og lítt sæmandi. Ann-
ars er hér hvorki tími né tækifæri að
ræða né rökstyðja aðskilnaðinn, enda
liggur sllkt undir mér færari menn. En
væri kirkjan gefin frjáls, er sennilegt að
mikið af þjóðkirkjueignunum gengju til
menntasióðs fyrir alþýðu, jafnframt og
landinu hlotnaðist ný alþýðukennarastétt.
Það virðist því, að hver leiðin sem tekin
er til að hefja kirkjulíf og alþýðufræðslu,
þá liggi leiðir beggja málefnanna svo ná-
ið og með svo miklum áhrifum hvor til
annarar, að úrslit mála þessara hljóti og
eigi að verða samferða, og hvorugu að
ráða til hlunns, án þ^ss fullt tillit sé tek-
ið til þess, hvernig hinu er fyrirkomið.
Greiður framgangur beggja þessara mála
er nauðsynlegur, og örðugt að gera þar
á greinarmun. En megi ekki vænta úr-
slita beggja málanna á næsta þingi, væri
það flas eitt, er til lítils fagnaðar mundi
framvegis leiða, að taka þar einungis
kirkjumálin til samþykktar, og það jafn-
vel, þótt þau væru færð úr sumum þeim
fllkum, er meiri hluti milliþinganefndar-
innar hefur íklætt þau í tillögum sínum.
€rlenð simskeyti
til Þjóðolfs IVá E. B.
Kaupmannahöfn, 16. apríl kl. 6.10 e. h.
Frá Rússlandi.
Ágreiningurinn milli Stolopyn’s (ráða-
neytisforseta) og Golowins (þingforseta)
er jafnaður [sbr. símskeyti í síðasta blaði um
ágreininginn milli stjórnarinnar og þings-
ins]. ___________
Nýlenduþingið
í Lundúnum hófst i gær. Campbell
Bannermann stjórnarforseti hélt ræðu.
Allir yfirráðgjafar úr nýlendunum þar
saman komnir. Botha vottaði hollustu
Transvaalsbúa; hann mælti á hollenzka
tungu. ___________
íslenzkt (fiskveiða)félag
í Gautaborg, er stofnað var í fyrra held-
ur áfram. Sænskir íslands fiskveiðaút-
útgerðarmenn sækja um 50,000 kr. styrk
úr ríkissjóði.