Þjóðólfur - 14.06.1907, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
59. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. júní 1907.
Jti 26.
Brynjólfur Björnsson
tannlæknir.
Heima kl. 10—2 og 4—6.
Þingholtsstræti 18.
Heiðraðir kaupendur
ÞJÓÐÓLFS eru minntír á að
gjalddagi blaðsins er 15. júli
Raupcnóur, er
pania blaðið jrá byrjun júlímánað-
ar, geta fengið það til ársloka fgrir
tvœr krónur, er borgist um leið
og blaðið er pantað. og fá þeir þá
í kaupbœti:
13. hepti af sögusafni Þjóðólfs
128 bls. með ágœtum skemmtisög-
um og
Sórpróntun af sögunni „Vestur-
förin“ 60 bls.
En vitanlega er þá áskript að
blaðinu bindandi að minnsta kosti
fyrir nœsta ár allt (1908J.
Áframhaldið af hinni frœgu
sögu Conan Doyle’s: »Ro dney
5 to n e«, verður haldið áfram neð-
anmáls svo opt sem unnt er. Þá er
sú saga er öll komin út fá þeir,
er nú gerast kaupendur blaðsins
ókeypis sérprentun af henni allri,
svo að þeir missi einskis í, þótt þeir
fái ekki fyrri hluta hennar í blað-
inu.
Mfller^ííYiir
Beztu vörur.
Málara - vörur,
litir, fernis, lakk,
þurkandi, allskon-
ar tegundir penzla
og áhalda.
Smídatól, lím,
schellalck, bæsir.
Biðjið um verðlista og tilboð.
I. D. Fltiggers Filial.
Köbenhavn K.
Saltfiskur og síld.
Ágætt verzlunarhús í Kaupmannahöfn ósk-
ar eptir beinu viðskiptasambandi við íslenzkt
verzlunarhús. Tilboð merkt „Kontant 180“
sendist Ang. J, Wolff & Co. Ann. Bnr.
Köbenhavn.
Ungmennaskólar eða lýðskólar.
Eptir Sigurð Sigurðssort.
Á alþingi í sumar verður til umræðu
meðal annars frumvarp til laga um fræðslu
barna. Það er samskonar frumvarp og
stjórnin lagði fyrirþingið 1905, með nokkr-
um óverulegum breytingum.
Meginatriði frumvarpsins eru þessi:
r. að heimtað er, að öli börn 10 ára
séu orðin læs og skrifandi, og að
heimilin sjálf annist kennsluna fram
að þeim tíma.
2. að auknar eru kröfur þær, sem gerð-
ar eru til fræðslu barna á fermingar-
aldri, og að öll börn frá aldrinum
frá 10—14 njóti annaðhvort skóla-
kennslu eða farandkennslu.
3. að skylt sé árlega að halda próf, til
aðhalds og eptirlits fræðslunni, fyrir
börn 10—Í4 ára.
4. að ákveðin eru skilyrði fyrir styrk
úr landssjóði til barnaskóla og far-
andkennslu.
5. að sérstökum skólanefndum er falin
umsjón með barnafræðslunni í hverj-
um hreppi og kaupstað, og að yfir-
umsjónin með fræðslunni er lögð í
hendur stjórnarráðinu, er hafi sér til
aðstoðar ráðunaut í fræðslumálum.
Frumvarpið er í aðalatriðunum mikils
virði, og til stórra umbóta, að því er
barnafræðsluna snertir. — Um einstök at-
riði geta ávallt verið skiptar skoðanir, eins
og t. d. ákvæði 2. gr. um það, hvað heimta
skal að 14 ára gamallt barn hafi lært.
Sérstaklega virðist mér heldur Iangt geng-
ið í 4. tölulið nefndrar greinar, þar sem
heimtuð er kunnátta í flatarmáli og rúm-
máli.
En þótt nú að barnafræðslunni með
þessu frumvarpi, ef það verður að lögum,
sé komið í gott horf, þá dylst mér þó
ekki, að hér er að eins hálfsótt hafið, og
tæplega það.
Jafnvel hvað góð sem barnafræðslan
er, þá virðist reyndin verða sú, að henn-
ar gæti lltið, er börnin taka að eldast, ef
ekkert er gert til þess að halda fræðslunni
við eða auka við hana síðar. Sé þessa
eigi gætt, verður árangurinn af henni tíð-
ast næsta rýr og eigi til verulegrar fram-
búðar í lífinu.
Barnafræðslan er góð og sjálfsögð, því
verður ekki neitað. En hún er að eins
byrjun, er halda verður áíram, undirstaða,
er byggja þarf ofan á. Éf þessi undir-
staða, sem lögð er með barnafræðslunni
er látin eiga sig, er hætt við, að hún fari
forgörðum, og að því fé, er varið var til
hennar sé á glæ kastað.
Fyrir því varðar það svo miklu, að
fræðslunni sé haldið áfram eptir að börn-
in eru fermd. Sérstaklega ríðurj'á að
kenna unglingunum og mennta þá þau
árin, sem þeir eru móttækilegastir fyrir
öllum áhrifum, en það er vanalega á aldr-
inum frá 18—22 ára.
Það, sem hér vakir fyrir mér, eru ung-
mennaskólarnir með lýðháskóla sniði. Slík-
ir skólar eru að mínu áliti einkar þarfir,
og mundu fremur en flest annað bæta úr
menntunarskorti alþýðu hér á landi.
II.
Ungmennaskólana eða lýðskólana, sem
einnig mætti kalla þá, hef eg hugsað mér,
til að byrja með, 6—8 á öllu landinu.
Æskilegt væri að einstaka menn kæmu
þeim upp og væru eigendur þeirra.
Skólamir ættu að sjálfsögðu að vera í
sveit, og í sambandi við þá búskap-
ur, er rekinn væri af eigendum skólanna.
Skólajörðunum þarf að vera vel í sveit
komið. Þær þurfa að liggja nálægt akveg-
um eða þannig, að hægt sé með alla að-
drætti og samgöngur.
Landsjóður ætti, ef þess væri óskað, að
veita kost á lánum til að koma skólun-
uro á fót. Slíkt lán ætti að veitast með
góðum kjörum og löngum afborgunar-
fresti. — Eg ætlast einnig til, að skólarnir
njóti árlegs styrks úr landsjóði. Styrkur-
inn ætti að vera tvennskonar: fast tilllag,
1500—2000 kr. til hvers skóla, og styrk-
ur, miðaður við tölu nemenda. Sá styrk-
ur þyrfti helzt að vera 30—40 kr. fyrir
hvern nemanda, allt að 1000—1200 kr.
yfir kennsluárið.
Kennsla í skólunum færi aðallega fram
í fyrirlestrum, eða að svo miklu leyti, sem
því yrði komið við. — Aðalnámsgreinarn-
ar, auk reiknings, hugsa eg mér: íslenzku,
sögu, einkum sögu íslands, landafræði, og
þá sérstaklega, að því er ísland snertir,
náttúrufræði, ágrip af bókmenntasögu ís-
lands, almennri menningarsögu og þjóðhags-
fræði, um stjórn íslands og löggjöf eða
»hvernig er oss stjórnað?« og s. fr.v. —
Þá tel eg líklegt, að kennd væri enska og
danska og ennfremur ágrip af heilbrigðis-
fræðinni, leikfimi og söngur.
Námstíminn ætti að vera tveir vetur,
og kennslan eða skólahaldið háð umsjón
og eptirliti landstjórnarinnar.
Búskapurinn á skólajörðunum þyrfti og
ætti að vera til fyrirmyndar. Mætti þá
haga því svo, að þar færi fram að sumr-
inu verklegt nám fyrir þá nemend-
ur skólans, er óskuðu eptir að taka þátt
í því, með umsjón og styrk frá hinu op-
inbera.
Kennarar skólans þyrftu að vera tveir,
og annar þeirra að minnsta kosti lýðhá-
skólamaður. En báðir þurfa þeir að sjálf-
sögðu að vera vel menntaðir og hæfileik-
um búnir til að kenna.
Fæði, húsnæði og aðra aðhlynningu eiga
nemendurnir að fá í skólanum eða hjá
forstöðumanni hans gegn hæfilegri borg-
un. Að öðrum kosti gætu þeir haft sam-
eiginlegt borðhald fyrir eigin reikning og
ráðið matselju, ef það reyndist hagkvæm-
ara eða betra. — Skólarnir ættu að vera
sameiginlegir fyrir pilta og stúlkur.
Auk þessara ungmennaskóla eða lýð-
skóla, væri æskilegt að stofnaður yrði með
tímanum, einn lýðháskóli samkvæmt
hugmynd Páls Briems fyrir land allt.
Hann hugsaði sér þann skóla f Reykjavík
eða í nánd við hana, og að öll ungmenni
landsins, eða menn milli tvítugs og þrftugs
væru skyldir að ganga í skólann.
Hugmynd þessi er fögur og góð, en til
þess að henni geti orðið framkvæmda
auðið, þarf hugsunarháttur þjóðarinnar að
breytast, og menntunaráhuginn að aukast.
— Ungmennaskólarnir ættu að geta stutt
að þessari breytingu og undirbúið jarð-
veginn. Þeir eiga því að taka við þar,
sem barnafræðslan endar, og halda fræðslu-
starfinu *áfram. Þeirra hlutverk er að
þroska andlega hæfileika ungmennanna
og búa þá undir lífsbaráttuna.
StarfsYið presta,
Eptirfarandi greinarstúf skrifaði eg í
fyrravetur; síðan hefi eg rætt þetta mál
við ýmsa skynsama og athugula menn,
— þar á meðal nokkra presta — er flestir
hafa verið skoðun minni hlynntir.
Nú flytur »Fjallk.« grein eptir prest, sem
gengur að mestu ísömuátt; en málþetta
snertir svo mikið alþýðuna, að það er
engin furða þó ýmsir alþýðumenn vilji
leggja orð í belg.
Sú skoðun hefir óðum rutt sértil rúms
hér á landi, að æskilegt væri að fækka
prestum að mun. Þetta er bein afleiðing
af því, að menn sjá, hve lítið [þeir hafa
að gera. Hin andlegu störf prestanna
fara stöðugt minkandi; kirkjurækni hnign-
ar og eptirlit þeirra með barnauppfræðslu
orðið sama og ekkert, að minnsta kosti
víða.
Að öllum líkindum verða prestar settir
á föst laun úr landssjóði 'og losast þeir
þá enn við einn starfslið nl. launainn-
köllunina.
Prestsverkin eru því að verða nokkurs-
konar aukastörf, enda eru laun presta
yfirleitt svo lág, að þeir eru nauðbeygðir
að hafa aðra bjargræðisvegi. Þaðerekki
óalgengt hér á landi, að prestar stjómi
stórum búum og vita þó allir, að slík bú-
stjórn, ein sér, er ærinn starfijhanda dug-
andi manni.
Samkomulag milli presta og safnaðaer
því miður víða ekki svo gott, sem vera
ætti; stafar það meira af því, að menn
líta hornauga til prestastéttarinnar, en af
persónulegri óvild.
Þessi kali við prestastéttina stafareink-
um af því, að almenningur álítur hin bæt-
andi áhrif prestanna á trúar- og siðferðis-
lífið svo lftil, að lítið sé fyrir þau gefandi,
— er sár yfir því, að gjalda til þeirra
ærna peninga fyrir lítil störf.
Hvað vinnum vér með því að fækka
prestum ?
Einungis það, að kjör þeirra verði betri,
þeir eru þá ekki nauðbeygðir til að reka
aðra atvinnu, geta eingöngu gefið sig við
embættisverkum sínum.
En á hinn bóginn er eg hræddur um,
að það hafi engin glæðandi áhrit á kirkju-
rækni manna; miklu fremur mun það
reynast svo, að eptir því, sem prestar
fækka, því minni verða þau áhrif, erþeir
hafa; — þeir munu fjarlægjast enn meir
söfnuðina í andlegum efnum.
Margir álíta það aðal-orsökina til hnign-
andi kirkjurækni, að prestar hafi ekki
tekið þeim framförum í andlegri mennt-
un og kennimannlegri þekkingu, sem vera
ætti í samræmi við vaxandi alþýðumenntun.
Eg viðurkenni þetta rétt, að vissu leyti
en eg sé ekki að þetta lagist með fækk-
un presta.
1 fám orðum; hvernig sem eg hugsa
málið hlýt eg að verða mótfallinn fækk-
un presta, af þeirri [einföldu ástæðu, að