Þjóðólfur - 26.07.1907, Blaðsíða 2

122
ÞJÓÐ ÓLFUR.
Eins og sjá má af frv. eru allar brýr, bæði
stórar og smáar, taldar með vegum þeim,
er þær liggja á, og viðhald þeirra háð sömu
reglum sem veganna. Arnes- og Rangár-
vallasýslur eiga því að kosta viðhald stór-
brúnna yfir Þjórsá og Ölfusá, viðhald, sem
nú hvílir á landsjóði. Nefndin var samdóma
um, að þetta væri allþung byrði, enda þótt
um smærri brýr væri að ræða en þessar.
Það hefur því verið stungið upp á þeirri
miðlun, að ef miklar skemmdir verða á brúm
þessum af jarðskjálftum, ofviðri eða öðrum
ófyrirsjáanlegum atvikum, þá skuli landsjóð-
ur bæta þær skemmdir að öllu Ieyti á sinn
kostnað, Hinsvegar mun það hafa verið
meining stjórnarinnar, þótt það komi ekki
nógu glöggt fram í frumvarpinu, að lands-
sjóður kostaði, þá er þörf krefði, endurbygg-
ingu allra hinna stærri brúa (járnbrúa) á
flutningabrautum, en ekki sýslufélögin, og
landsverkfræðingurinn, er kvaddur hefur ver-
ið álits um þetta mál, hefur skýrt nefndinni
frá, að hann hafi ávalt talið þetta fyrirkomu-
lag sjálfsagt. En með því að áríðandi er, að
þessum skilningi laganna sé slegið algerlega
föstum, svo ekki sé um að villast, þykir rétt-
ast að taka þetta skýrt fram í frv. og hefur
því nefndin gert ákveðnatillöguumþað. Hefði
landsjóður ekki haft þessa lagaskyldu, gat
ekki annað komið til mála, en að sýslufé-
lögin hefðu heimtað álag á brýrnar, er þau
tóku við þeim. En nú virðist mega við það
una, að um afhending brúa gildi hið sama
og um afhending vega, að allt sé í góðu
standi, er afhendingin fer fram.
Þá hefur og nefndin tekið það beinlinis
fram með ákveðinni tillögu, að sama skylda
um bætur á ófyrirsjáanlegum skemmdum og
um endurbyggingu hvíli á landssjóði, að því
er snertir allar brýr, er þegar eru byggðar
eða byggðar verða á flutningabrautum og
kosta yfir 15,000 kr.
Nefndin var öll á einu máli um það, að
það hlyti að vera sjálfsögð afleiðing af þess-
ari stefnubreyting í vegaviðhaldinu, er frumv.
gerir, að eptirstöðvar allra lána, er sýslufé-
lög hafa tekið úr viðlagasjóði til flutninga-
brauta, að brúm meðtöldum, féllu niður frá
1. október 1909, eða frá þeim tíma, sem
sýslurnar taka að sér viðhaldið. Hversu upp-
hæð þessi sé mikil, verður nú ekki sagt með
vissu, en eptir þeim upplýsingum, er nefnd-
in hefur fengið hjá gjaldkera landsjóðs, munu
eptirstöðvar þessara lána naumast fara mik-
ið’ fram úr 20,000 kr. — Samskonar lán,
sem tekin eru annarsstaðar en í viðlagasjóði
munu vera örfá, og sú upphæð sáralítil, og
Ieiðir það af sjálfu sér, að landsjóður tekur
að sér, að greiða eptirstöðvar þeirra lána,
frá sama tíma og hin falla niður". — —
Fræðsla barna.
Nefndin í'iþví |máli í Nd. hefur orðið
’einhuga um að aðhyllast frumv. stjórnar-
innar. I nefndarálitinu segir meðal ann-
ars um þetta efni:
„— — Víða hafa menn litið svo á, að
stjómarfrumvarpið innleiddi skólaskyldu um
land allt, er leiddi til þess, að reisa yrði
með ærnum kostnaði skólahús, eitt eða fleiri,
í hverjum hreppi, og þessa skóla ættu svo
sveitirnar að kosta að mestu leyti um aldur
og æfi. Mönnum hefur ógnað að taka á
sig slíka byrði, og því snúizt á móti stjórn-
arfrumvarpinu,*en aðhyllzt efri deildar frum-
varpið, sem lætur þeim í sjálfsvald, hvernig
þeir haga barnafræðslunni, og hvort þeir
verja til hennar einum eyri eða engum úr
sveitaj-sjóði.
Vér þykjumst þess fullvissir, að menn
hefðu almennt fallizt á frumv. stjórnarinnar,
ef þeir hefðu athugað nógu rækilega ákvæði
4. gr. frv. — Þar er með skýrum orðum
sagt, að þeir hreppar — og þeir eru miklu
fleiri en hinir — sem ekki eiga kost á, að
senda börn í fastan skóla, séu skyldir til að
sjá þeim börnum á skólaaldri fyrir fræðslu
hjá farkennara, að minnsta kosti tvo mán-
uði á ári, semj[ekki fá jafngóða fræðsiu á
annan hátt.
Þessi er þá byrðin, er frv. fer fram á, að
lögð verði á sveitarsjóðina, byrði, sem þar
að auki að hálfu Ieyti hvílir, eða getur hvtlt
á landsjóði. Það traust berum vér til áhuga
méiri hluta almennlngsl á fræðslumálum, að
hann telji ekki eptir sveitarsjóðunum, að
láta svona lítið af mörkum, til þess að koma
í veg fyrir, að nokkurt barn fari á mis við
nauðsynlega fræðslu, og geti með hægu
móti náð því fræðslulágmarki, sem frumv.
setur.
Frumv. stjórnarinnar er' byggt á þeirri
grundvallarsetningu, að þjóðfélaginu sé skylt
að sjá um, að hvert einasta barn þjóðar-
innar eigi kost á að njóta þeirrar mennt-
unar, sem nauðsynleg er talin hverjum
manni.
í frv. eru ákveðnar kröfur um kunnáttu
barna, sem eru fullra 14 ára. En jafniramt
því, að gera þessar kröfur til einstakling-
anna, skyldar frv. þjóðfélagið — sveitar-
sjóðina og landsjóð með vissum skilyrðum
— til þess að styðja að því með fjárfram-
lögum, að foreldrar og framfærendur barn-
anr.a geti fullnægt fræðslukröfunum.
Ekkert getur, að voru áliti, verið sjálf-
sagðara né sanngjarnara.
Frv. efri deildar raskar algerlega þessum
grundvelli.
Það gerir allar sömu kröfurnar, en lætur
það vera á valdi minni hluta almennings,
hvort nokkur eða enginn eyrir er lagður
fram &i sveitasjóðunum til fræðslu barna. —
Meira að segia tæpur einn fjórði hluti at-
kvæðisbærra manna í hreppi hverjum getur,
eptir því frumv., komið í veg fyrir það, að
nokkurt fast skipulag komizt á barnafræðslu
sveitarinnar. — Að setja slík lög, virðist til-
gangslítið, þau mundu verða pappírsgagn
eitt og því betur ósamin.
Yrði frv. efri deildar að lögum, mundi
fræðslusamþyktaákvæði þess — og þau eru
kjarni frv. — koma til framkvæmda á þeim
stöðum einum, sem þeirra er minnst þörf.
En alstaðar þar sem áhugi manna á fræðslu-
málum er svo daufur, skilningur manna á
gagnsemi og nauðsyn góðrar barnafræðslu
svo sljór, að menn vilja lítið og helzt ekkert
á sig leggja til þess, að koma henni í betra
horf en nú er, þar mun allt sitja í sama
farinu um óákveðinn tlma. I fám orðum
sagt, þar sem þörfin á skjótum umbótum er
mest, mundu Iögin ekki koma að neinu liði.
Eptir frv. stjórnarinnar hafa skólanefnd-
irnar vald, og þeim er fengið í hendur eða
til umráða fé, til þess að framkvæma það
vald. Fræðslunefndir efrideildarfrumvarps-
ins eru aptur á móti valdalitlar og félausar
og geta því að eins að gagni komið, að
mikill meiri hluti manna í fræðsluhéruðun-
um fallist á tillögur þeirra.
Frumv. stjórnarinnar gerir foreldrum og
forráðendum barna það að skyldu, að láta
öll börn á skólaaldri, sem ekkf njóta nauð-
synlegrar fræðslu heima fyrir, að áliti skóla-
nefndar, ganga í þá skóla, sem þegar eru
til, eða seinna kunna að verða stofnaðir af
frjálsum vilja manna. Efri deildar frumv.
lætur þetta allt laust og bundið, gefur að
eins heimild til, að gera um það samþykkt
eins og annað, sem hér að lýtur. í stuttu
máli, frumv. stjórnarinnar kemur fastlög-
bundnu skipulagi á barnafræðslu í landinu,
bæði á fræðsluna sjálfa, fjárframlög til henn-
ar og allt fyrirkomulag. — Efri deildar frv.
leggur það á vald alþýðu manna, að skipa
fyrir um þetta. — —“
Almennur kosnlngaréttur.
Eins og kunnugt er, lagði stjórnin frv.
fyrir þingið um rýmkun kosningarréttar-
ins þannig, að 4 kr. aukaútsvarsgreiðsla,
sem 1 gildandi stjórnarskrá er gerð að
skilyrði fyrir kosningarrétti, skuli burtu
falla, og fá með þessu kosningarétt allir
karlmenn, sem ekki eru öðrum háðir sem
hjú, og að öðru leyti fullnægja hinum
almennu skilyrðum um 25 ára aldur,
óflekkað mannorð, heimilisfestu í kjör-
dæminu eitt ár, óskert fjárráð og skuld-
leysi af sveitarstyrk. Meiri hlutinn vill
aðhyllast þetta frv. stjórnarinnar, en minni
hlutanum (Eggert Pálss., B. Kr.) þykir
hér ofskammt farið, og fer í ágreinings-
áliti um það meðal annarsþessum orðum:
„Við lítum, að vísu eins og meiri hlutinn
svo á, að kosningarréttinn til alþingis beri
ekki að miða við nokkuð ákveðið gjald, þar
eð allt slíkt gjald, hverrar tegundar sem er,
getur ekki, út af fyrir sig, verið nein trygg-
ing fyrir því, að vel og viturlega sé með
þann rétt farið, heldur er hún að eins fólgin
í samvizkusemi og þroska þess, er með hann
fer. En með þvf að þessi samvizkusemi
og þessi þroski á sér vitanlega engu síður
stað hjá hinum umkomuminni, en hinum
efnaðri, engu síður hjá konu en karli, þá
virðist okkur, að með frumvarpi því, sem
hér um ræðir, sé allt of skammt farið í
aukning kosningarréttarins. Við sjáum enga
ástæðu til þess, að gera þann mismun á
lausamanni og vinnumanni, að hinum fyr-
nefnda skuli takmarkalaust veittur kosninga-
réttur til alþingis, ef hann að eins hefur náð
ákveðnu aldurstakmarki, er skuldlaus við
sveit og hefur óflekkað mannorð, en hinum
síðarnefnda skuli vera neitað um hann, þótt
hann fullnægi öllum sömu skilyrðum og
gjaldi auk þess máske meira eða minna til
allra stétta. Með slíku fyrirkomulagi væri
óneitanlega gefið í skyn, að lausamennsku-
stöðuna bæri skilyrðislaust að skoða hjpa-
stöðunni æðri, en það teljum vér hvorki
réttlátt né eptir ástæðum heppilegt. Við
lítum einnig svo á, að eigi fullkomin sann-
girni og réttlæti að ráða, þá ætti konum
jafnt sem körlum, eptir þroska og hæfileik-
um, að gefast kostur á, að taka þátt í lög-
gjafarstarfi þjóðarinnar, og í því skyni beri
því að veita þeim bæði kosningar- og kjör-
gengisrétt til alþingis".
Frv. stjórnarinnar samþ. óbreytt við 2.
umr. í Nd. í gær.
Þlngmannafrumvörp.
Frv. til laga um stofnun húsmæðraskóla
er borið upp í Nd. Flutningsmenn Pétur
Jónsson, Stefán Stefánsson (Eyf.), Stefán
Stefánsson (Skagf.)., Jón Jónsson og Þórh.
Bjarnarson. Er þar farið fram á, að
stofna tvo slíka skóla, annan fyrir Suður-
og Vesturland, en hinn fyrir Norðurland
og Austurland, og séu settir í sveit, þar
sem hagkvæmast þykir og hafa jörð til
nauðsynlegra afnota. Markmið skólanna
á að vera, að veita konum þá kunnáttu,
bóklega og verklega, sem nauðsynleg er
hverri húsmóður í búanda stöðu og gera
hana færa um köllun sína. Skólarnir eiga
að hafa á hendi bæði bóklega og verk-
lega kennslu og aðalnámsskeið sé allt að
7 mánuðum (frá október—maí) ár hvert.
Hvor skólinn um sig á að geta tekið á
móti 30 nemendum, er jafnframt hafi
heimavistir í skólanum. Kostnaður við
að gera skóla þessa úr garði, greiðist úr
landsjóði, að öðru leyti en því, sem hér-
uðin styrkja til þess. Kennaralaun og
annar árlegur kostnaður greiðist og úr
landsjóði. Frv. nefnir ekki launahæð
kennaranna, eða hversu margir þeir skuli
vera.
Nefnd í Nd. Pátur Jónsson, Stefán
Stefánsson (Eyf.), Ól. Ólafsson, Hannes
Þorsteinsson, Jóh. Ólafsson.
Skattamálanefndin í Nd. hefur flutt frv.
um breytingn á lögum 13. apríl 1894 um
útflutningsgjald: að af hverri sfldartunnu
(108—120 pt.) í hverjum umbúðum, sem
hún flytzt, skuli| útflutningsgjald vera 50
aurar. Þetta frv. hefur verið samþ. í Nd.
með þeim viðauka (frá M. Kristjánssyni
o. fl.) að 1 o°/o af þessu gjaldi skuli greiða
í Fiskiveiðasjóð íslands, og skuli þvl fé
varið til eflingar síldarútveg innlendra
manna.
Stefán Stef. (Skagf.), Árni Jónsson og
Jón Jónsson flytja frv. til laga um heim-
ild til að leggja sporbraut milli Skerja-
fjarðar og Reykjavíkur og til að setja
reglugerð um notkun hafnar í Skerjafirði.
Það er hlutafélagið Höfn, sem um leyfi
þetta sækir, en því félagi veita forstöðu:
Björn Ólafsson augnlæknir, Ólafur Árna-
son kaupm. og Sigurður Briem póst-
meistari.
Fjórar nýjar verzlunarstaðalöggildingar
eru enn komnar fram: að Eysteinseyri
við Tálknafjörð, Tjaldanesi í Arnarfirði
Króksfjarðarnesi í Geiradalshreppi og
Kalmansárósi við Hvalfjörð.
LæknamáliO.
Nefndin í því hefur klofnað í tvennt.
Meiri hlutinn (Guðm. Björnsson, Ól.
Thorl., Guðl. Guðm.) vill samþykkja
stjórnarfrumvarpið með lítilsháttar breyt-
ingum á skipun einstakra læknishéraða,
og er algerlega samþykkur tillögum frum-
varpsins um launakjör lækna, bæði föstu
launin og hækkun gjaldskrárinnar (taxt-
ans), en minni’ hlutinn (Stef. Stef. Eyf.,
Jóh. Ólafsson) vill ekki fallast á þá hækk-
un, en vill yfirleitt halda borguninni fyrir
aukaverk lækna á sama stigi og verið
hefur.
Nefndir i Nd.:
Stjórn landsbókasafnsins: Þór-
hallur Bjarnarson (skrifari), Guðl. Guð-
mundsson (form ), Skúli Thoróddsen.
Lánsdeild við Fiskiveiðasjóð
i n n : Magnús Kristjánsson, Björn Bjarnar-
son, Björn Kristjánsson.
Þinghlé
það, er konungskoman hefur í för með
sér er nú byrjað. Síðasti fundur í þinginu
í dag. Þar verður að rýma burtu borð-
um úr neðrideildarsalnum, með því
að móttaka konungs fer þar fram.
Þingið mun aptur taka til starfa 10.—12.
ágúst, og verða framlengt til 10—xi.
september að líkindum.
Konungur stígur hér á land á þriðju-
dagsmorguninn kl. 9—10. Móttökunefnd-
in útbýtir væntanlega nógu snemma ítar-
legri dagskrá fyrir alla dvöl konungs hér.
-Crlenð símskeyti
til Pjóðólfs frá R. B.
Kaupmannahöfn, 23. júlí kl. 6,m e. h
Konungsföriii.
Þá er »Birma«, »Atlanta« og »Geysir«.
lögðu af stað héðan á sunnudaginn; var
fjöldi fólks saman kominn, og kvaddi
konung með húrra-ópum. Veður var
bjart og fagurt. Kveðjuskot dundu frá
virkjunum, er konungsföruneytið fór þar
hjá. I gær kom frétt frá skipunum í
Skagerak og sagður kyr sjór. »LaCour«
fer héðan í kveld.
Hryðjuverk á Jótlandi.
Frá Holstebro símað, að ráðskona hús-
manns nokkprs í þorpi þar í grennd, hefði
hengt þrjú börn hans, og þrjú börn, er
hún átti sjálf, en síðan sjálfa sig.
Manntjón.
Frá San Francisco símað, að gufu-
skipið »Columbia« hafi farizt af árekstri,
69 menn drukknað, en 144 verið bjargað.
Frá París
er símað, að æfingar með hernaðarlopt-
farið »Patiia« takist framúrskarandi vel.
Kóreukeisari
hefur lagt niður völdin og fengið þau
krónprinzinum í hendur. Alvarlegar róst-
ur á ferðum, en að líkindum tekst Japön-
um að bæla þær niður.
Kaupm.höfn, 25. júlí kl. 5m e. h.
Konungur í Fœreyjum.
Frá Trangisvaag er símað, að »Birma«,
»Atlanta«, »Geysir« og »Hekla« hafi kom-
ið þangað í gær (h. 24.) eptir viðkomu í
Vogi(Vaag). Fagnaðarviðtökur í Trangis-
vogi. Helmingur Suðureyjarbúa þar við-
staddur. Konungur horfði á þjóðdansa í
landi, en bauð helztu mönnum til veizlu
úti á skipi. í kveld er haldið til Þórs-
hafnar.
Eldsvoði
í bænum Victoria í British Columbía.