Þjóðólfur - 06.12.1907, Blaðsíða 2

214
ÞJÓÐÖLFUR.
Lánin hefðu afborgast smátt og smátt og
verið horfin innan nokkurra ára, en við-
haldið það varir »vísast« um aldur og
æfi. Eins og þegar er getið, er áætlað,
að viðhaldið á þeim brautum, sem þegar
eru lagðar, nemi . . . . kr. 3,300,00
Vextir og afborganir af vega-
og brúarlánum voru . . — 2.326,00
Mismunur kr. 974,00
eða sem næst þúsund krónur. Að visu
er Rangárvallasýslu gert að skyldu, að
bera '/3 hluta viðhaldskostnaðarins á veg-
inum milli brúnna, en óvíst er hvað það
verður lengi. En jafnvel þó það sé tekið
með í reikninginn, þá verður áhalli samt.
Þetta, sem Rangárvaliasýslu ber að greiða,
eru eptir áðurnefndri áætlun rúmar 800
kr. En svo bætist við viðhaldið, þegar
Grimsnesbrautin kemur — og hún þarf
að koma sem fyrst. Sú braut er talin að
verða 56 kílóm., og viðhald hennar kem-
ur þá til að nema 4,200 kr. Það er hug-
boð mitt, að Laufásbóndanum, jafn fjár-
glöggur sem hann er talinn, þegar um hans
»eigin buddu« er að ræða, að minnsta
kosti, þætti þetta ?kki vera neitt tiltakan-
lega góð verzlun, þegar öllu er á botninn
hvolft.
Eg hef ekki getað leitt hjá mér, i
sambandi við símamálið, að minnast á
þessi atriði, verðlaunin og lánauppgjöfina,
af því að blaðið gaf ástæðu til þess, og
bið eg lesendurna afsökunar á því.
Árnesingur.
Utan úr heimi.
Peningaþurðin.
Um ekkert hefur verið tiðræddara i er-
lendum blöðum næstl. mánuð, en pen-
ingaþröngina á heimsmarkaðinum og þar
af leiðandi óvenjulega mikla vaxtahækk-
un í fiestum bönkum. Það þóttu t. d.
tiðindi, er Englandsbanki setti vextina
upp i 7% 7. f. m., og menn bjuggust
jafnvel við enn meiri hækkun, en ekki
hefur það þó orðið enn. Það eru 30 ár
full síðan vextir urðu jafnháir í Eng-
landsbanka, sem þeir eru nú. Annars er
það ekki nema á ófriðartímum, að pen-
ingavextir hækka svo gífurlega, eins og
nú hefur átt sér stað á örstuttum tíma.
Nú er það Ameríka, sem veldur þessum
peningadýrleika. Þaðan er þessi óhappa-
alda runnin, er þegar hefur gert mikið
tjón hér í álfu og veitt mörgum þungar
búsifjar. Alda þessi nær einnig hingað,
eins og hefur sýnt sig í vaxta-uppfærslu
bankanna. En hvernig stendur þá á
þessu, munu menn spyrja. Hefur Amer-
íka nú svo stórkostleg fyrirtæki fyrir
höndum, er gleypi svo mikla peninga ?
Fjarri fer því. Og þótt svo væri, og
Amerlka þyrfti mikilla peninga við þess
vegna, jafnvel héðan úr álfu, mundi það
ekki hafa stórkostleg áhrif á heimsmark-
aðinn, því að peningarnir mundu þá vera
i veltu. En það er einmitt, sem nú vant-
ar í Ameríku. Peningarnir eru ekki í
veltu, af því að menn trúa ekki bönkun-
um fyrir þeim, og geyma þá heldur rentu-
lausa, þ. e. að segja gullið, því að það
rífa menn út úr bönkunum. En seðlarn-
ir hrúgast þar upp, en þá vilja menn
ekki, af því að traustið á bönkunum er
nú sem stendur svo nauðalítið. Vegna
þess að margir bankar í Ameríku (eink-
um i New-York) hafa ekki getað haft
nægan gullforða til að leysa inn seðlana,
hafa þeir farið á höfuðið, hver um ann-
an þveran, og fjöldi fólks misst sparifé
sitt og hefur það komið mjög hart nið-
ur á verkamönnum. Sparifjáreigendur hafa
staðið í þéttum fylkingum úti fyrir bönk-
nnum, áður en þeir hafa verið opnaðir, j
og áflog og ryskingar orðið út af því að !
komast sem fyrst inn, því að undir þvf
getur verið komið, hvort menn ná fé sínu
eða ekki. Forstjóri eins stórbankans í
New-York lýsti því yfir, meðan fjöldi
manna var óafgreitt í bankanum, að nú
væri öllum útborgunum lokið, bankinn
væri þrotinn, og þó hafði um daginn
verið ekið stórfé i gulli til bankans, er
hann hafði fengið til að standast áhlaup-
ið, en það hrökk ekki til. Þessi bankastjóri
réð sér sjálfum bana síðar, var sjálfur
orðinn öreigi.
Þessi bankahrun hafa víðsvegar í Am-
eríku valdið svo mörgum sjálfsmorðum,
að það líkist farsótt, eptir því, ^m »Neues
Wiener Tagblatt* 18. f. m. skýrir frá.
Og ber einna mest á þessu meðal þeirra
manna, er auðugir voru áður, en orðið
hafa öreigar við þessi banka-gjaldþrot.
I San Francisco ætlaði borgarstjórinn að
beita því ráði, þá er bankarnir þar voru
komnir á heljarþremina, að fyrirskipa svo
og svo marga helgidaga eða hvíldardaga
fyrir bankana, svo að þeir gætu lokað og
fengið svigrúm til þess að rétta við hag
sinn og fullnægja kröfunum. En það
hélzt ekki uppi, því að múgurinn ætlaði
þá að gera herhlaup á bankana, og urðu
þeir því að halda opnu, þangað til þeir
voru alþrotnir. Fólkið krefst gulls og
aptur gulls, og bankarnir haía því orðið
að leita til Evrópu, einkum til Englands,
til að fá lánað gull. I miðjum f. m. fór
t. d. »Lusitania«, hinn mikli dreki Cun-
ardlínunnar með 25 »tonn«(l) af gulli frá
Englandi til Ameríku. Til að hepta
þennan gríðarmikla gull-útflutning og
reyna að minnka dálítið eptirspurnina,
hefur Englandsbanki hækkað vextina svona
ört á stuttum tíma. En það virðist ekki
ætla að hrífa, því að Ameríka verður að
hafa gull hvað sem það kostar, meðan
þessi vandræða-kreppa stendur yfir og allt
þangað til að traust manna á bönkunum
vaknar aptur, og allt kemst í sama horf
og áður. Og þess verður ef til vill ekki
langt að bfða, þvl að naumast getur
þetta ástand haldist lengi. Munu þá pen-
ingavextirnir falla óðum, er gullið fer apt-
ur að streyma inn á markaðinn og inn í
bankana, því að þá verður gullforðinn
svo mikill í bönkunum, að ekki verður
þörf að leggja höpt á útlánin.
Eins og áður er getið, er svo afarmik-
ill hörgur á viðskiptamiðli manna á með-
al í Amerlku, með því að gullinu er ekki
hleypt á markaðinn, en seðlarnir kyrrir í
bönkunum, svo að það lítur út, eins og
Ameríka sé gersamlega peningalaus, þótt
peningarnir séu raunar til. En það hjálp-
ar ekki, þegar þeir eru ekki í veltunni.
Nú loksins hefur Bandarlkjastjórnin, eða
réttara sagt fjármálaritarinn Cortelyou,
tekið rögg á sig til að reyna að ráða
bót á þessum gjaldmiðilsskorti meðal al-
mennings, með því að tiikynna, að stjórn-
in ætli að gefa út 50 miljónir dollara í
Panamaskuldabréfum, er gefi 2% í vexti
trá 1. nóv. þ. á. Ennfremur er ráðgert
að gefa út 100 miljónir dollara almennra
skuldabréfa eða skuldaskírteina með 3%
vöxtum frá 20. nóv. og eiga að eins að
vera í gildi eitt ár. Roosevelt forseti
hefur látið í ljósi, að honum geðjaðist
vel að þessum. ráðstöfunum Cortelyous,
og þingið í Washington muni eflaust fall-
ast á þær, er það kemur saman. Þetta
er tekið eftir þýzkum blöðum frá 19. f.
m., og er þess þar getið, að þetta muni
ráða töluverðar bætur á vandræðunum,
og líkindi fyrir, að hið versta sé nú af-
staðið. Kemst þá peningamarkaðurinn
væntanlega í samt lag aptur von bráðar,
og megum vér hér heima því búast við
vaxtaniðurfærslu, því að vitanlega er það
skylda bankanna, að lækka jafnskjótt og
að hækka, hvenær sem horfurnar batna
aptur.
Lundur
í Reykjavík, sem er að ýmsu leyti einn
af skemmtilegustu bústöðum bœjarins, er nú
til sölu, með tiltölulega mjög lágu verði og einkar þægilegum borgunar-
skilmálum. Arðvænlegur atvinnurekstur getur fylgt með, ef um
semur. Lítil fasteign í Rvík tekin i skiptum, ef þörf krefur. Það kost-
ar litið að kynnast þeim kjörum, sem hér er í boði, en óhyggilegt að
vanrækja það, fyrir þann sem nokkur ráð hefur og vill eiga heima í
Rvík við stöðuga, hæga og lífvænlega atvinnu.
Semja ber sem fyrst við seljandann S. B. Jónsson. sem veitir
nauðsvnlegar upplýsingar.
Loptskcytl Marconl’s.
Nú er komíð á reglulegt loptskeyta-
samband þvert yfir Atlantshaf milli Mar-
coni-stöðvanna í Cape Breton í Canada
og Clifden á írlandi. Þetta samband
hófst 17. október og voru þann dag send
10,000 orð fram og aptur milli loptskeyta-
stöðvanna. Var þessa atburðar getið þá
í erlendum blöðum, en þó furðu stutt-
lega víðast hvar, eins og það þætti eng-
in sérleg stórtíðindi Og stafar það eflaust
af því, að ritsímafélögunum hefur ekki
verið mikið um það gefið, að halda þessu
svo mjög á lopti, enda verður Marconi eflaust
örðugur keppinautur þessara félaga, með
því að hann getur sent skeyti svo miklu
ódýrara þessa leið, en þau gera, bara að
samband þetta geti þá haldist stöðugt og
engin snurða komi á þráðinn. Eptir að
samband þetta komst á, höfum vér ekki
séð þess getið, hvernig það hafi reynzt að
staðaldri, en sjálfsagt hefði þess verið
getið, ef einhverjar verulegar misfellur
hefðu á því orðið. Um Paulsen hinn
danska, er svo mikið var gumað af ný-
verið, heyrist nú ekkert getið og dönsk
blöð minnast ekki á hann. Marconi hef-
ur orðið honum snjallari.
Esperant.ó sem alheimsmál.
I »Neues Wiener Tagblatt« 19. f. m.,
er skýrt frá því, að hin alþjóðlega nefnd
vísindamanna, er átt hefur ráðstefnu í
París til að velja eitthvert hentugt al-
heimsmál, hafi lýst því yfir, að esper-
antó væri það mál, er næst kæmist hug-
sjóninni um auðlært og að öllu leyti hent-
ugt allsherjarmál, og hefur því nefndin
samþykt það sem heimsmál í öllurn að-
alatriðum, að eins stungið upp á nokkr-
um lítilsháttar breytingum á sama grund-
velli, sem það er byggt á, til að gera
það enn samkvæmara, og mun hver es-
perantisti eiga mjög auðvelt með að fella
sig við þær breytingar og tileinka sér
þær. Það sem þegar hefur verið ritað á
esperantó, heldur því sínu fulla vísinda-
lega gildi. I nefnd þessari voru 3 þýzk-
ir vísindamenn, einn frá Belgíu, einn
danskur (Otto Jespersen professor)4 frakk-
neskir, einn grískur (rektor við Aþenu-
háskóla), 1 ungverskur, 1 rússneskur, 1
ítalskur, 1 austurrískur. 2 amerískir (ann-
ar ritstjóri »Harpers Weekly« í New-
York, hinn prófessor í læknisfræði og
öldungaráðsforseti frá Perú), ennfremur frá
Englandi W. T. Stead, hinn nafnkunni
ritstjóri »Review of Reviews«.
Það má geta nærri, að þessi samhljóða
úrskurður svo margra vísindamanna, er
skoða má sem löggilding esperantó
sem allsherjarmáls, hefur vakið mikinn
fögnuð meðal allra »esperantista« víðs-
vegar um heim, enda mun þetta verða til
þess að efla feikimikið útbreiðslu málsins,
með því að farið verður eflaust að kenna það
1 öllum æðri skólum hér 1 álfu og víðar.
Fyrir höfund málsins dr. L. Zamenhof
lækni í Varsjá er þessi úrskur^Ur hinn
frægasti sigur. Nafn hans er þegar orð-
ið víðfleygara en flestra annara manna,
og mun þó verða enn víðfleygara á kom-
andi tíma.
í Svartfjallalandi (Montenegro)
varð um miðjan f. m. nppvlst um stór-
kostlegt samsæri, er stofnað var til að
gera stjórnarbyltingu í/ landinu. Var ætl-
un samsærismannu að myrða Nikulás
fursta og spréngjá þingið f lopt upp, er
það kæmi ^saman. Nokkrir meiri háttar
/
menn þar í landi voru við þetta flæktir,
og féll þar á meðal grunur á fyrverandi
ráðaneytisforseta furstans, Radovic að
nafni, svo að honum þótti ráðlegast að
flýja landið, en var tekinn höndum í Tri-
est. Samsæri þetta var stofnað í Serbíu,
og milligöngumaður var prentari nokkur,
er leitaði sér atvinnu, ýmist í Serbíu eða
Montenegro. Fékk lögreglan grun á hon-
um og handsamaði hann, og fundust þá
í fórum hans 17 sprengikúlur, en allmik-
ið af samskonar morðtólum var á leið-
inni til Montenegro, eða þangað komið.
Maður þessi lét uppi nöfn þeirra, er í
vitorði voru með honum og á þennan
hátt varð komið í veg fyrir illræði þetta.
Hinn 16. f. m. fjölmenntu íbúarnir í Cett-
inje (höfuðborg Montenegro) til hallar
Nikulásar fursta og fluttu honum heilla-
óskir með húrraópum, en hann þakkaði
fyrir. Mótmælafundir gegn þessu tilræði
voru haldnir um land alt og guðsþjón-
usta haldin í öllum kirkjum til að þakka
forsjóninni fyrir hindrun samsærisins. —
Með stjórnarbyltingunni átti að koma
landinu undir yfirráð Serbíu, að því er
menn halda.
€rlcní simskeyti
til Pjóðólfs frá R. B.
Kaupmhöfn 3. des. kt. 535 e. h.
Samningur við gufuskipafélagið.
Hafstein ráðherra hefur frestað brott-
för sinni héðan til 6. des. Samningur-
inn milli Hafsteins og hins sameinaða
gufuskipafélags (um íslandsferðirnar) hef-
ur farið á þann veg, að gamli samning-
urinn er nndurnýjaður, þó með þeim við-
auka, að strandferðunum er komið í sama
horf sem áður var (1904 og 1905) og
aukaferðunum fjölgað.
Sloppið loptfar.
Frakkneska loptfarið »Patrie« slitnaði
upp á laugardaginn og sveif í loft upp.
Sást síðast til þess við írlandsstrendur og
stefndi þá til útnorðurs.
Námaslys.
Námusprenging hefur orðið í Pennsyl-
vaníu. 60 manns innibyrgðir og kafnaðir.
5. des. kl. 3 e. h.
Óskar Svíakonungur
er lasnari en áður, sakir þess, hve erfitt
hann á með svefn, eptir því sem sfmað
er frá Stokkhólmi. Krónprinzinn hefur
tekizt ríkisstjórnina á hendur,
Morðsmál dœmt.
Málinu út af morðinu á hinni sænsk-
danskkynjuðu frú Levin í Monte Carlo er
nú lokið. Vere Goold hefur verið dæmd-
ur til æfilangrar þrælkunar, en kona
hans til dauða.
Veðurskýrsluágrip.
Vikuna 30. nóv. til 6. des. 1907.
Nóv. Rv. Bl. Ak. Gr. Sf.
30- 4- 3.1 + 3P + 5,5 + 2,5 + 7,!
Des. 1. + 4,1 + 4,5 7,o + 3,o + 8,7
2. + 0,2 + o,5 —r- °,5 -7- 4,o + 0,7
3. + 3i° + o,4 0,0 ~ o,5 + 0,7
4- + 3,i + 3,« + 3,o 0,0 + 2,5
5- 4* 2,2 + 3,4 + 3,5 + 0,6 + 2,4
6. —r 3,4 “7“ 0,4 + 2,0 ~7~ 1,0 + j,8
Jarðarför Á. Thorsteinsson, fyrv.
landfógeta, fer fram fimmtudag 12. þ.
mán. Húskveðja byrjar kl. 12 á hádegi.