Þjóðólfur - 13.12.1907, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR
59. árg.
Reykjavík, föstudaginn 13. desember 190 7.
Jís 56.
andaðist 1 Stokkhólmi sunnudagsmorgun-
inn 8. þ. m. kl. rúmlega 9, og kom hing-
að stundu síðar símfregn um fráfall hans.
Voru þá þegar fánar dregnir á hálfa stöng
hér 1 bænum, og barst fregnin því óð-
fluga út. Kom hún að vísu ekki óvænt,
því að símskeyti barst hingað 5. þ. m.,
að heilsu konungs væri að hnigna, en áð-
ur hafði hann alilengi veikur verið. Skorti
liann rúman i1/* mánuð upp á 79árfull,
því að hann var fæddur 21. janúari82g.
Var faðir hans Óskar, er síðar varð kon-
ungur Svía og Norðmanna (Óskar I. -{*
1859) sonur Karls 14. Jóhanns Svíakon-
ungs (f 1844), en hann var eins og kunn-
ugt er frakkneskur herforingi í liði Na-
póleons mikla, og hét Bernadotte, áðut
en Karl 13. Svfakonungur (f 1818) tók
hann sér í sonarstað og arfleiddi hann að
konungdómnum. Óskar 1. átti tvo sonu
eldri en Óskar 2., er hét fullu nafni Ósk-
ar Friðrik. Það var Karl, er síðar varð
konungur eptir lát föður síns, og nefnd-
ist Karl 15., og Gústav, er andaðist ung-
ur 1852. Voru þessir þrír bræður mjög
góðum gáfum gæddir, Óskar ekki sízt.
Stundaði hann nám við háskólann í Upp-
sölum og gat sér þegar mikinn orðstír
fyrir lærdóm og fjölhæfar gáfur. Lagði
hann einkum stund á siglinga- og sjó-
hernaðarfræði og fékk ungur mikla «prak-
tiska« æfingu í löngum sjóferðum á hverju
ári. Tæplega þrítugur varð hann aðmír-
áll, en tvítugur var hann, er hann samdi
fyrstu ritgerð sína — um sjóvarnir með
sérstöku tilliti til Stokkhólms. — Sögu
landsins, einkum hernaðarsöguna, fór
hann að kynna sér af miklu kappi, og
tekur þá jafnframt að yrkja. »Ursvenska
flottans minnen« nefnist ljóðabálkur einn
mikill, er hann orti 1855—57 um afreks-
verk sænska flotans á liðnum tímum, og
þótti svo mikið í þau Ijóð varið, að
sænska akademíið sæmdi hann skálda-
verðlaunum fyrir þau 1857. Síðar orti
hann fleira, og 1888 kom út skrautút-
gáfa af öllum ljóðmælum hans í 3 bind-
um, þar á meðal þýðingar hans á erlend-
um skáldritum (t. d. á Torquato Tasso
eptir Goethe o. fl.).
Karl konungur 15. andaðist 18. sept.
1872, að eins 46 ára gamall, og bar þá
ríkið undir Óskar bróður hans, með því
að Karl konungur átti engan son, en að
eins eina dóttur, hina núverandi drottn-
ingu Dana, en konur eru ekki bornar til
ríkiserfða í Svíþjóð. Þá er Óskar 2. tók
við konungdómi, var hann 43 ára gam-
all og sat hann að ríkjum rúm 35 ár.
Hefur Svíþjóð farið afarmikið fram á tík-
isstjórnarárum hans í öllu tilliti. En þá
raun varð hinn aldraði konungur að þola
á síðustu æfiárum sínum, að Noregur
sagði slitið öllu sambandi við Svía 7.
júní 1905 eptir fulla 90 ára sambúð, er
jafnan hafði stirð verið og fór æ versnandi
eptir því sem lengur leið, unz full sam-
bandsslit urðu. Það getur vel verið, að
Óskar konungi hefði tekizt að halda Nor- I
egi í sambandinu, hefði hann beitt meiri |
lipurð og lægni gagnvart Norðmönnum
og reynt að sinna frekar réttmætum kröf- 1
um þeirra. En það er enginn efi á, að
þótt honum hefði tekist það sína tíð,
þá hefði sambandið rofnað eptir hans
dag, og þá ef til vill orðið nokkru sögu-
legra og ekki án blóðsúthellinga, því að
á því leikur enginn vafi, að það hefur
verið Óskar konungi mikið að þakka, að
ekki kom til ófriðar milli Norðmanna og
Svía 1905, eins og áhorfðist um stund.
Það var og eflaust rétt ráðið af konungi,
að hafna því tilboði Norðmanna, að mað-
ur af ætt hans tæki við konungdómi í
Noregi, því að af því hefði eflaust leitt
sífellda úlfúð milli þjóðanna austan og
vestan megin Kjalarins. En það er eng-
inn vafi á þvf, að Óskar konungur hefur
tekið sér missi Noregs mjög nærri, enda
fór heilsu- hans skjótlega hnignandi upp I
þaðan.
Með drottningu sinni, Soffíu, dóttur
Vilhjálms hertoga af Nassau, átti Óskar
konungur 4 sonu og tekur hinn elzti
þeirra, G ú s t a v hertogi af Vermalandi
(f. 1858), við ríkisstjórn eptir föður sinn,
og nefnist Gústav 3. (ef til vill Gústavs.
Adolf). Næstelzti sonur Óskars konungs
er Óskar Bernadotte, sá er afsal-
aði sér tilkalli til ríkiserfða til þess að
geta kvongazt Ebbu Munk, einni af hirð-
meyjum móður sinnar, og þótti það tfð-
indum sæta í þann tíð. Þriðji bróðir-
inn er Ka.rl hertogi af Vesturgautlandi,
kvæntur Ingibjörgu, dóttur Friðriks 8.
Danakonungs, og hinn yngsti er E v g e n
hertogi af Nerike, málari nafnkunnur og
listamaður. Allir synir Óskars konungs
eru gáfumenn og vel að sér gervir.
Óskar konungur var eflaust mestur vits-
munamaður og bezt búinn að andlegu at-
gervi allra ríkjandi þjóðhöfðingja í Norð-
urálfu. Hann var mælskumaður með af-
brigðum og tamdi sér mjög þá list. Voru
ræður hans snilldarlegar, bæði að efni og
orðavali, og eru þrjú söfn af þeim prent-
uð. Hann var hár maður vexti, fríður 1
sýnum og höfðinglegur, hinn ljúfmannleg-
asti og lítillátasti við æðri sem lægri, fjör-
maður hinn mesti, skemtinn ng glað-
lyndur. En með aldrinum gerðist hann
nokkru fálátari og alvörumeiri. Bráðlynd-
ur var hann nokkuð, en stilti þó optast
vel skapi sínu. Fremur vinsæll var hann
jafnan meðal þegna sinna, en þó ekki á
sama hátt sem Karl 15. bróðir hans, er
Svíar höfðu í miklum hávegum, enda vár
hann frjálslyndari í skoðunum en Óskar.
Annars hafa Svíar átt nokkuð erfitt með
að sætta sig við, að konungsætt þeirra
er ekki af sænsku bergi brotin, þótt mest
bæri vitanlega á því á tímum Karls 14.
Jóhanns, er aldrei náði verulegri lýðhylli
meðal Svía, er meðal annars stafaði af
því, að hann gat lftt eða ekki talað
sænsku.
Hundrað ára afmæli
þriggja merkismanna
íslenzkra hefur verið á þessu ári, fyrst
Tómasar Sæmundssonar 7.júní,
þá Jónasar Hallgrímssonar 16.
nóvember og nú síðast Jóns Guð-
mundssonar ritstjóra Þjóðólfs 10.
desember j (á þriðjudaginn var). Er
sjaldgæft meðal hinnar fámennu þjóðar
vorrar, að þrír jafnmerkir og mikilhæfir
menn eins og þessir allir voru, hver á
sinn hátt, séu fæddir á einu og sama ári.
Og þótt 100 ára afmælis Júns Guðmunds-
sonar sé nú ekki minnzt með sérstökum
hátíðabrigðum, eins og hinna tveggja, þá
er enginn vafi á því, að starf hans í þarfir
þjóðarinnar hefur ekki verið þýðingar-
minna en þeirra. I full 20 ár eða alla þá
stund, er hann hafði ritstjórn Þjóðólfs á
hendi, var það hann, sem mest og bezt
studdi Jón Sigurðsson í baráttunni fyrir
frekara stjórnfrelsi landsins, enda gat ekki
ósérhlífnari og ötulari liðsmann. Kjarkur-
inn, starfsþrekið og þolið var framúrskar-
andi. Og hinn pólitiski áhugi hans var
jafn brennandi alla tíð. Hann var sá eini
blaðamaður hér á landi á þeim tímum,
er nokkuð kvað að og áhrif hafði á skoð-
anir almennings í stjórnmálum, enda voru
færri villuljósin í blaðámennskunni þá en
nú, til að leiða fólkið afvega 1 ýmsar áttir
og trufla og rugla rétta og skynsamlega
hugsun. Jón Guðmundsson var brautryðj-
andi 1 íslenzkri blaðamennsku, og hélt þar
réttri stefnu, þótt hann væri enginn rít-
snillingur og gæti sjaldnast fellt hugsanir
sínar í létt og lipurt form. En alvaran,
einurðin og áhuginn lýsti sér hvarvetna í
öllu, er hann lagði til málanna. Vér höfum
áður í 50 ára afmælisblaði Þjóðólfs 5.
nóv. 1898 lýst Jóni Guðmundssyni og
blaðamennsku hans allrækilega eins og
oss þótti sannast og réttast, og skírskotum
hér til þessarar ritgerðar, enda höfurn vér
engu þar við að bæta. En oss þótti óvið-
kunnanlegt að 100 ára afmæli þessamanns
liði svo, að þess væri að engu getið í því
blaði, er ljósasta hugmynd gefur um hið
þýðingarmikla æfistarf hans, blaðinu, sem
hann helgaði alla beztu krapta sína, þrátt,
fyrir afarmikla erfiðleika, er flestir mundu
hafa gefist upp við, aðrir en Jón Guð-
mundsson.
Hvenær sem rituð verður rækileg saga
íslands á 19. öld, þá verður ekki hjá því
komist, að lýsa þar ítariega lífsstarfi Jóns
Guðmundssonar og skipa honum þar á
bekk með hinum merkustu og mikilhæf-
ustu mönnum þjóðar vorrar. Svo mun
verða sögunnar dómur.
Jónasar-afmæli
var haldið hátfðlegt á ísafirði 16. f. m.,
með samkomu í Good-templarahúsinu þar,
og komust þar miklu færri að en vildu, því
að húsrúm þraut. Þar flutti séra Þor-
valdur Jónsson fyrirlestur um Jónas. Því
næst las Guðm. skáld Guðmundsson upp
ýms af beztu kvæðum Jónasar, en Jón
Laxdal söng nýtt kvæði, er Guðmundur
hafði ort. Þá hélt Bjarni Jónsson cand.
theol. fyrirlestur um Jónas, en Guðm.
1) Jón taldi sjálfur fædingardag sinn 15.
desember (1807), og ætti þá 100 ára afmæli
hans að vera á sunnudaginn kemur, en í
prestþjónustubók Reykjavíkur frá þeim tíma
er hann talinn fæddur 10. des., og verður
það að vera áreíðanlegra.
Bergsson las upp »Brot úr bréfi«, og því
næst voru sungin nokkur kvæði eptir
skáldið undir stjórn J. Laxdal. Að lok-
inni dagskrá skemmtu menn sér við spil
og dans fram á nótt.
Jónasar-kvæði Guðmundar er svo hljóð-
andi:
Huldusöng við ljúflingslag,
listaskáldið okkar góða,
heim í G i m 1 i ljóss og ljóða
líða heyrir þú í dag! -—
Þangað yfir þöglan geim
þýðaat ljóðin óma’ á kveldi,
helguð okkar hjartans eldi:
— hörpu þinnar töfraveldi,
það er ekki af þessum heim!
Braga hof þú hefur reist
hæst á F r ó n i ljóma vafið,
upp hið skíra gullið grafið,
tungu okkar endurleyst; —
skilinn lífs af lýðum fám,
látinn ertu á hvers manns tungu,
fyrirmynd þeim öldnu’ og ungu,—
engir fegri ljóðin sungu
hvorki’ í grát né glaumi hám.
»Enginn grætur íslending«,
um þig sjálfan kvaðst þú forðum.
Það varð sízt að áhrínsorðum:
Allir gráta íslending, —
þann sem vakti list og ljóð,
lýsti, glæddi allt hið bjarta,
veitti blíðyl hverju hjarta,
hæst lét guðmóðsblysin skarta
yfir sinni eigin þjóð.
Enginn þekkir leiðið lágt,
þar sem kærri fósturfoldu
fjarri varst þú hulinn moldu, —
en við sérhvern andardrátt
heyrum við þinn hjartaslátt
hlýjan gegnum strengjakliðinn,
Ijúflings mál og lækjarniðinn,
lóukvak og sumarfriðinn,
hjartans skáld, sem hjörtun átt!
Tímamót.
Nú er rúmt eitt ár liðið síðan hvellur
sá varð í íslenzkri pólitík, er hið svonefnda
blaðamannaávarp olli. Enginn vafi er á
þvf, að ávarp þetta hefur gert stórmikið
gagn. Það hefur hreinsað loptið, og skipt
skoðunum manna á eðlilegri hátt en áð-
ur, þ. e. ekki eingöngu eptir mönnum,
heldur eptir málefninu. Jafnvel þótt um-
ræðurnar um ávarpið yrðu allmjög ein-
hliða í hinum pólitiska hita, er það vakti,
stuðluðu þær samt mjög að því, að gera
hugmyndir manna um réttarafstöðu vora
gagnvart Dönum miklu gleggri ogskýrari
en áður, og fá almenning til að hugsa
alvarlega um sjálfstæðismál þjóðarinnar og
taka ákveðna stefnu í því, er að lík-
indum mundi hafa orðið allóákveðin og
á reiki, ef ávarpið hefði ekki komið fram.
Reyndar bólaði fljótt á því, að sumir
þeirra blaðamanna, er ávarpinu fylgdu f
fyrstu, leituðust við að vinda sig út úr
öllu saman á eptir, er þeir komust að
raun um, að samtök þessi voru mjög illa
þokkuð á æztu stöðum. Það voru meir
að segja gerðar svæsnar tilraunir til að
múlbinda meiri hluta þjóðfulltrúanna til
að fara ekki feti framar í réttindakröfum