Þjóðólfur - 03.01.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavík, föstudaginn 3. janúar 1908.
M 1.
Þj óðólfur
óskar árs og friðar öllum löndum sínum
d þessu nýbyrjaða ári, og vonar, að það
verði heilla- og hamingjuár fyrir land og
lýð. Hann er nú farinn að fitja upp 60.
árið, og er því orðinn gamall gestur og
góðkunnur. Væri hann og ekki á þenn-
an aldur kominn, ef hann hefði ekki not-
ið hylli og velvilja landa sinna. En opt
hefur gata hans grýtt verið og opt hefur
verið reynt að hriuda honum í urð út úr
götu, opt verið við honum stjakað af ung-
um og yfirlætismiklum farandsveinum, en
ekki hefur það hept för hans, og hefur
hann nú þrammað um land alt nær 6
tugi ára, út á yztu annes og inn til dala,
hvar sem mannabyggð hefur verið. Munu
þeir bæir allíáir á landi voru, þar sem
hann aldrei hefur verið gestkomandi, ald-
rei stigið fæti sínum inn fyrir dyr þessi 60
ár. Mætti ætla, að hann væri nú lúinn
orðinn og þreyttur af svo langri göngu,
en því fer fjarri. Hann er jafnléttur á
fæti og liðugur eins og i æsku, og skor-
ast ekki undan að slá í eina bröndótta,
ef svo býður við að horfa. Af því að
hann kemur svo víða og er alstaðar spurð-
ur frétta, þá óskar hann eptir, að sem
flestir kunningjar sínir geri honum við-
vart um allt það fréttnæmt, er geyist í I
sveit þeirra, segi honum allskonar tiðimfT,
er almenning varða, og skýri fyrir hon-
■um áhugamál sín, hvort heldur þau snerta
alla þjóðina í heild sinni eða einstaka
•landshluta. En Þjóðólfur lofar aptur á
móti að flytja óbreytt orð þeirra og frá-
sagnir um land allt inn í hvern krók og
kima, og þylja það allt upp fyrir ungum
og gömlum. Væntir hann einkum, að á-
hugamiklir yngri menn liggi ekki á liði
sínu, með því að æskunni er svo háttað,
að hún vill láta töluvert á sér bera. Sé
þjóðin hálfsofandi, þá verða blöðin einn-
ig dauðadoppuleg. Dotti þjóðin, þá dotta
þau. En nú má sízt sofa, því að verk-
•efni er nóg að vinna, og enginn má und-
an merkjum svíkjast eða úr fylkingu riðl-
ast, ef fram skal sækja, en ekki á hæli
•hopa.
Og í von um styrk og stuðning allra
góðra drengja í baráttu fyrir góðu máli,
hefur Þjóðólfur 60. ársgöngu sína, örugg-
■ur og ókvíðinn.
Árið 1907,
sem nú hefur kvatt oss, hefur að vissu
leyti verið merkisár fyrir þjóð vora, þótt
ekki hafi það verið sérlega viðburðarlkt.
Engin stórkostleg óhöpp hafa að hönd-
um borið þetta liðna ár, engin þjóðar-
óhamingja heimsótt oss af hálfu náttúru-
;aflanna, er vér íslendingar, eins og fleiri,
höfum opt orðið fyrir í eldgosttm, jarð-
skjálftum og harðindum. Liðna árið
hefttr ekki að eins verið farsælt ár, happa-
ár ( þeim skilningi, heldur einnig á ann-
an hátt.
Þaö mun jafnan verða talinn þýðing-
armikill viðburður í sögu vorri, að kon-
ungur vor Friðrik 8. heimsótti oss þetta
ár ásamt kjörnum 40 dönskum ríkisþings-
mönnum. I sambandi við þingmanna-
förina til Danmerkur árið áður stendur
konungsheimsóknin í sumar sem leið. Og
eins og íslenzkum þingmönnum var tekið
með hinum mestu virktum í Danmörku,
eins gerðum vér allt sem í voru valdi
stóð til að taka sem virðulegast móti
konungi vorum og dönsku þingmönnun-
um, svo að þær viðtökur urðu þjóð vorri til
sæmdar, en ekki vansæmdar. Það kem-
ur ekki þessu máli við, þótt haga hefði
mátt viðtökunum með meiri ráðdeild og
hagsýni í ýmsum atriðum. Fyrir slík
sker verður aldrei siglt til fulls. Og það
er ávallt hægra að sjá eptir á, að hitt
og þetta hefði farið betur öðruvísi.
En þótt konungskoman og heimsókn
dönsku ríkisþingsmannanna verði jafnan
talin merkur viðburður, þá er samt hætt
við, að þessi för hafi ekki út af fyrir
sig nokkur veruleg, víðtæk áhrif á hina
pólitisku framtfð þjóðar vorrar, eða marki
nokkurt spor í framsóknarbaráttu vorri.
Um verulegan árangur af sjálfri förinni
getur því naumast verið að tala. En í
sambandi við hana stendur athöfn, er
getur haft mjög þýðingarmiklar og víð-
tækar afleiðingar fyrir þroska og sjálf-
stæði þjóðar vorrar. Og það er skipun
sambandsnefndarinnar, nefndar-
innar, sem skipuð er mönnum úr full-
trúaþingum beggja landanna, íslands og
Danmerkur. Og þarf ekki að lýsa hér
verkefni hennar frekar, því að það hefur
svo opt verið á það minnst. En þessi
nefndarskipun, undirskrifuð , af konungi
hér í Reykjavlk, 30. júlí, sama daginn og
hann sté hér á land, það er sögulegasti
viðburður liðna ársins. Væntanlega verð-
ur sú þýðingarmikla stjórnarathöfn að
miklu eða að minnsta kosti að einhverju
gagni fyrir þjóð vora, þótt menn yfirleitt
geri sér líklega full glæsilegar vonir um
árangurinn af starfi nefndarinnar. Hún
á við allmikla örðugleika að etja og
mjög vandasamt verk af hendi að inna,
ef vel á að vera. Allir íslendingar munu
óska þess, að henni takizt það sem giptu-
samlegast, þjóð vorri til heilla og sjálfri
sér til sóma.
Sjálfstæðishreyfingar gerðu vart við sig
meðal þjóðarinnar með meiri alvöru og
áhuga, en venjulegt er, og áttu þær hreyf-
ingar meðal annars rót sína að rekja til
fánamálsins og blaðamannaávarpsins, er
hvorttveggja hafði ýtt við þjóðinni og
brýnt hana í sjálfstæðiskröfunum. Álykt-
anir þingmálafunda hvarvetna um land
gengu nálega allar í sömu átt að skora
á þing og þjóð að halda fast fram hin-
um fyllstu sjálfstjórnarkröfum, og Þing-
vallafundurinn 29. júní áréttaði þær kröf-
ur með sklrskotun til gamla sáttmála.
Síðan hið endurreista alþingi hófst fyrir
rúmum 60 árum hefur þingið ávallt verið
haldið að sumrinu. Nú verður það ekki
framar nema breyting verði á því síðar,
sem ólíklegt er nema um aukaþing verði
að ræða. Alþingi 1907 er síðasta sum-
arþingið. Eptirleiðis á þingið að koma
saman 15. febrúar. Það er nú ekki
nema rúmt ár, þangað til hið fyrsta vetr-
arþing kemur saman (í febrúar 1909).
Síðasta sumarþingið — næstl. sumar —
vár óvenjulega afkastamikið þing, yfir 70
frumvörp samþykkt, sem öll eru orðin að
lögum og mörg þeirra þýðingarmikil.
Þar á meðal má nefna kirkjumálafrum-
vörpin, er milliþinganefndin í kirkjumál-
um hafði undirbúið, ennfremur innlenda
brunamálalöggjöf, endurbætur á ,kjörum
lækna, ný vegalög, námalög, takmörkun
á eignarráðum yfir fossum, lausamennsku-
lög o. m. fl.
Tíðarfar mátti heita dágott um land
allt árið sem leið, en þurkar að sumrinu
heldur miklir og varð því grasbrestur
víðast hvar allmikill, einkum á Suður-
landi, og heyfengur manna því með
minnsta móti, en góður, því að nýting
var ágæt.
Afli varð í tæpu meðallagi á þilskip,
en á opna báta víða allgóður. Hin inn-
lenda botnvörpuútgerð hefur gengið
fremúr illa, enda hafa útlend botnvörpu-
skip aflað næstl. ár með langminnsta
móti hér við land að sögn. Einkum
var aflinn á skipum þessum sárlítilf í
sumar. En vonandi árar betur fyrir ís-
lenzku botnvörpuskipin þetta árið, sem
nú er að byrja.
Mislingar hafa geisað yfir mestan hluta
landsins slðasta þriðjung ársins, en ekki
hafa þeir verið mannskæðir, ekki neitt
svipað því, eins og 1882, er þeir gengu
síðast almennt yfir.
Nafnkenndustu merkismenn, er látizt
hafa á liðna árinu eru skáldið Benedikt
Gröndal (-j- 2. ágúst á 81. ári) og Árni
B. Thorsteinsson fyrrum landfógeti (-j-
29. nóv. á 80. ári).
Sjinleikar.
Nýársnóttin. Sjónleikur i fimm þátt-
um. Eptir Indriða Einarsson.
Eins og stuttlega var drepið á í síð-
asta blaði er leikrit þetta nú nýprentað,
og lék Leikfélagið það f fyrsta skipti á
annan í jólum, en alls 6 sinnum hingað
til, ávallt fyrir fullu húsi. Eins og menn
vita var eldri »Nýársnótt« höfundarins leikin
fyrst hér í bænum um áramótin 1871—72
og var þá mjög mikil aðsókn að þeim
leik, enda hefur hann verið leikinn all-
opt síðan, ekki að eins hér í Reykjavík,
heldur annarstaðar á landinu (t. d. á
Akureyri). Höfundurinn var að eins rúm-
lega tvítugur, er hann samdi það leikrit
um haustið eða veturinn áður en hann
útskrifaðist úr lærða skólanum (1872) og
fékk þá 150 rd. sæmdargjöf frá Reykvík-
ingum. Þá er tekið er tillit til æsku höf.
má segja, að »Nýársnóttin« gamla hafi
furðuvel tekizt, enda þótt ekki allfáir
gallar væru á henni frá skáldskaparlegu
sjónarmiði. En hún fór mjög vel á leik-
sviði, enda er höf. einkar sýnt um allt,
er að því iýtur, en það hjálpar afarmikið
til að halda hverjum leik, sem er, lengur
á leiksviði en ella.
Þessi nýja »Nýársnótt«, sem nú er
sýnd hér, má heita, að sé alveg nýr leik-
ur, svo mjög hefur höf. umsteypt gamla
leikritinu. Og er enginn vafi á, að leik-
urinn hefur stórum batnað f heild sinni
við þessa endurritun, enda hefur hann
bæði breytt blæ og stefnu, og atburðirn-
ir settir í samband hver við annan á
eðlilegri hátt en fyr, og 1 meira samræmi
við hina fornu þjóðtrú—álfatrúna — sem
nú ber miklu meira á, en í gamla leikn-
utn. Allt það, sem áður var einna lak-
ast frá skáldlegu sjónarmiði og veiga-
minnst hefur verið numið burtu, og ann-
að heppilegra sett í staðinn, eða öldung-
is nýjum atriðum bætt inn í, viðtölin
gerð ákveðnari og efnisríkari víðast hvar
o. s. frv., er oflangt yrði að gera grein
fyrir, enda óþarft, því að hver sá, er
lesið hefur eða séð gömlu »Nýársnóttina« .
getur gert þann samanburð við lestur
þessa nýja leiks.
Jafnframt því sem sjálft efni leiksins
er nú mjög breytt frá því sem áður var,
þá ber þó jafnvel enn meira á því, að
andinn, blærinn í öllum leiknum hefur
breytzt algerlega. Það er greinilegur póli-
tiskur litur á þessum leik, sem alls ekki
var á hinum eldri. I raun réttri má segja,
að öll aðalstefna leiksins beinist nú ein-
dregið að ákveðnu pólitisku marki og
viðburðirnir séu umgerð eða aðdragandi
að þeirn tímamótum, er Húnbogi stallari
boðar í síðasta þætti, þegar fáninn (ís-
lenzki fáninn, hvítur kross í blám feldi)
er vafinn utan af stönginni og Áslaug
heilsar þeim »gesti«, sem farsælasta tíma-
bili þessa lands, gesti, sem færi 1 garð:
sfrelsið ungt, nægtir af snilld og nytjar
auðs«. Og allir hrópa heill og heiður
þeim gesti. Þá er álfakongurinn, ímynd
hins rammasta apturhalds, grimmdar og
þverúðar, oltinn úr veldisstólnum, veginn
af þræl sínum, en Áslaug »hin góða«
kjörin til konungs í stað hans. Og eru
þá orðin mikil og góð umskipti í »apt-
ureldingu« nýja tímans. Samtal Húnboga
stallara og Reiðars sendimanns síðast í
4. þætti er og verulega pólitiskt, þar
sem minnst er á, að »Utanstefnur viljum
vér engar hafa«, að Island sé engin lýð-
lenda Noregs (o. Danmerkur nú), að við
höfum engin áhrif þar og þeir engin hér,
allt verði að koma frá okkur sjálfum,
annars fáist engin bót, ástandið sé ískyggi-
legt og nýjan foringja þurfi, en þegar
hann sé fundinn þá hnappist hirðsveitin
um valdið o. s. frv. En allt þetta er
klætt í svo hóflegan og kurteisan búning,
að það getur ekki móðgað neinn og
jafnvel svo vel falið, að sumum áheyr-
endum mundi dyljast það með öllu, ef
þeir sæju ekki fánann og beyrðu ékki
hrópað fyrir honum. Það getur vel verið,
að sumir felli sig illa við þennan póli-
tiska lit á leiknum, hefðu heldur viljað
hafa hann litlausan í þeim skilningi, en
ekki erum vér á sama máli um það.
Þetta spillir alls ekki leiknum, heldur
þvert á móti, því að um leið og leikur-
inn er tekinn út úr gömlu þjóðtrúnni og
settur í svo náið samband við hana, þá
hefur hann jafnframt táknlega þýðingu,
aðra dýpri, sem snertir veruleikann,
breytt og bætt ástand landsins í framtíð-
inni. Og þótt það sé'ekki nema hug-
sjón, þá er það sú hugsjón, sem á rétt á