Þjóðólfur - 03.01.1908, Blaðsíða 2

2
ÞJOÐÓLFUR.
sér í öllum skáldskap, hvort sem hún á
nokkuð skylt við pólitík eða ekki. Enda
er það svo um flesta sjónleiki, að þeir
hafa eitthvert markmið, einhverja ákveðna
stetnu, þótt æfintýra-sjónleikir séu, eins
og þessi er. Annars væri það blaður út
í loptið eða ekkert annað né meira en
bláber sýning á hugmyndum manna og
skoðunuro um álfa hér á landi, eða með
öðrum erðum sýning á álfa-þjóðtrúnni.
Með því að leikur þessi er látinn ger-
ast um aldamótin 1800, þá verður sumt
í honum ekki sem allra réttast, borið
saman við þann tíma, einkum að því er
mannfólkið snertir, með því að höf. hef-
ur sumstaðar haft nútíðarfólk og nútíðar-
venjur 1 huga. Sumstaðar bregður og
fyrir dálítilli ósamkvæmni t. d. það, að
Svartur þræll, sem verið hefur lengi þjónn
álfakongsins, þarf að spyrja um, hvaða
kerling Aslaug sé, álfkonan, sem hufði
átt í löngum erjum við álfakonginn. Og
ýmislegt fleira rnætti nefna, en það er
flest smálegt. Viðtölin eru víðast hvar
allsmellin og sumt af því, sem t. d. Gvend-
ur snemmbæri segir er vel sagt. En þó
bregður sumstaðar fyrir óþörfum útúrdúr-
um og dálítið losaralegu hugsanasam-
bandi. Sumt er og dálítið spaugilegt eins
og t. d. áhlaup höf. á Kristjáns 5. norsku
lög, og hversu álfakongurinn gerbreytir
dómi sínum við það að heyra þau lög
nefnd á nafn. Á það líklega að merkja,
að þau lög séu útlendur, óþjóðlegur laga-
bálkur, en sama mætti segja um ýms
fleiri lög, er dæmt hefur verið eptir á
Islandi. Og á sínum tíma voru norsku
lög Kristjáns 5. ágætt lagasmíði og all-
mjög til þeirra vandað. Álfakongurinn
hefði þá átt beinlínis að taka fram, að
hann dæmdi eingöngu eptir Grágásarlög-
um, því að Jónsbók mátti eins hafna af
sömu ástæðu sem norsku lögum. En í
sjálfu sér spillir þetta og því umlíktekki
leiknum í heild sinni. Og þótt hann
geti ekki kallast listaverk — til þess þarf
svo mikið — þá er hann allgóður og
tekur »Nýársnóttinni« gömlu stórmikið
fram.
Um sjónleik þennan, eins og hann er
leikinn nú, er þess að geta, að hann fer
mjög vel á leiksviði. Leiktjöldin eru
einkar snotur, sumpárt máluð af hinum
nafnkunna leiktjaldamálara Dana, Carl
Lund, og sumpart eptir fyrirmyndum frá
Ásgrími málara Jónssyni, þar á meðal
álfaborgin, sem er prýðisfalleg, og sést í
Ijóshafi undir fjallbrekku, er á fossar nið-
ur úr og rennur fram hjá álfaborginni.
Leikfélagið hefur og ekkert sparað til að
vanda sem mest til búninga allra, og hef-
ur það hlotið að kosta mjög mikið. Er
óhætt að segja, að jafn fagrir og fjöl-
breyttir búningar hafi ekki sést hér fyr á
leiksviði, og mundi þykja full boðlegir á
hverju góðu leikhúsi erlendis. Er íþessu
fólgin mikil framför, og vonandi að leik-
félagið fái kostnað sinn og fyrirhöfn að
fullu borgað. Það er fegurðarnautn að
sjá sýningarnar á leiksviðinu í leik þess-
um og þær út af fyrir sig ættu að geta
haldið leiknum alllengi uppi, löngu eptir
að menn eru orðnir mettir af efni hans,
ekki að tala um það aðdráttarafl, er veru-
lega fríðar stúlkur mundu hafa í þessum
glæsilegu búningum á fögru leiksviði. En
þar er leikfélaginu töluvert ábótavant.
Frú Stefanfa sómir sér að vísu ávallt vel
og ekki sfzt í þessum leik, er gervileg í
vexti og alltíguleg í framgöngu, en glap-
sýnum (»illussioner«) getur hún naumast
valdið sem undrafögur álfkona. Heið-
bláin, Mjöll og Ljósbjört þurfa ekki
að eins að vera glæsilega klæddar, held-
ur glæsilegar sýnum. Sú sem hugnæm-
ust er frá skáldsins hendi og mest til
vandað (Heiðbláin) verður jafnvel einna
sízt á leiksviðinu, og er undarlegt að sú,
er hana leikur (frú Efemía Waage) skuli
ekki taka sig þar betur út.) Leikur henn-
ar var og í fyrstu mjög lélegur, en
hefur að mun batnað síðar og er nú
viðunanlegur. Miklu. betri er Mjöll (frk.
Emilía Indriðadóttir). Hún ber sig vel
og er röskleg í svörum, einarðleg og úr-
skurðargóð, eptir því sem skaplyndi henn-
ar á að vera. I framsögu sakar á þingi
álfakonungsins er hún ágæt, talar skýrt
og með áherzlu, eins og á að vera. Ljós-
björt (frk. Arndís Bartels) er fremur snot-
ur að áliti, og sómir sér vel á leiksviði.
Um leikhæfileika hennar verður lítt dæmt
af þessu hlutverki hennar einu saman.
Hlutverk frk. Guðrúnar Indriðadóttur, er
leikur Guðrúnu fósturdóttur bónda, gefur
henni ekki tilefni til að sýna mikla leikara-
hæfileika, jafnvel sfður en búast mátti
við og söngur hennar er bágborinn.
En vitanlega er dálítið vandasamt að
leika þetta hlutverk þannig, að áhorfend-
urnir verði hrifnir. — Unnusti hennar
(Helgi Helgason) fer dável með það
pund, sem honum er trúað fyrir, án þess
nokkuð skéri úr. Álfakongurinn (Jens
Waage) hefur mjög gott gerfi, og er vel
leikinn. Kvæðisframsaga hans í 2. þætti
er mjög góð, kraptmikil og þó stillt við
hóf eptir efni, sömuleiðis framkoma hans
á álfaþinginu. Gvendur snemmbæri (Árni
Eiríksson) er kyndugur karl, orðgífur og
orðheppinn, auðsjáanlega gáfaður flæking-
ur, sem hefur »fjöld of farið«, margt séð
og heyrt og veitt því öllu glögga eptir-
tekt. Jafnvel þótt hann væri illa leikinn
mundu áhorfendurnir ekki finna það, þvl
að útlit hans eitt og orðaval nægir til
að gera hann hugþekkan áhorfendunum
þegar í stað. Og ekki spillir það fyrir,
þegar hundshausinn er kominn á hann.
Þá verða áhorfendurnir stórhrifnir, klappa
og hlæja ákaft. Slík hlutverk eru þakk-
lát og létt af hendi að leysa til þess að
fá lof fyrir góðan leik. En séu þau
leikin með list eru þau ekki vandaminni
en hver önnur. Jafngóður leikari sem
Árni getur ekki leikið Gvend illa, en
hann hefur ekki á honum sýnt verulegar
nýjar hliðar á list sinni, sem naumast
þarf heldur að ætlast til. Hann er blátt
áfram sæmilega vel leikinn.
Um leikendur þá, er smærri hlutverk
hafa er það að segja, að Reiðar sendi-
maður (Egill V. Sandholt) er furðu góð-
ur og talar greinilega, svo að þar er um
sýnilegar framfarir að ræða frá því er
hann kom fyrst fram á leiksviði. En þá
var hann ótækur. Sá er leikur Húnboga
stallara (Páll Steingrímsson) er öldungis
nýr maður á leiksviði, og er því ekki
von, að hann nái sér til fulls niðri á
hlutverki sínu, sem þó er fremur létt, en
svo háttað, að það útheimtir sérstaka á-
herzlu í einstöku tilsvörum, sem leikand-
inn nær ekki. En þetta getur lagazt með
æfingu. Gömlu konurnar (frk. Þuríður
Sigurðard. og frk. Þóra Guðjohnsen) eru
báðar góðar, einkum hin síðarnefnda og
gerfi beggja ágætt, ekki sízt hinnar fyr-
nefndu, enda þarf þar litlu að breyt^nema
hárinu. Litla Sigga (frk. Marta Indriða-
dóttir) er sérlega laglega og eðlilega leik-
in, mjög vel farið með l(tið efni og með
góðum skilningi á því. Minnst kveður
að þeim, er leika Guðmund bónda og
Grím. Vitanlega er hlutverk bóndans
harla léttvægt og lítilsháttar, en úr Grlmi
mætti gera meira, en gert er. En það
þarf íþrótt til að leika vitskertan mann.
— En nú höfum vér gleymt þrælnum,
honum Svarti. Hann leikur Friðfinnur
Guðjónsson, þaulvanur leikari, er getur
brugðið sér 1 ýmsa hami, en hreinsar
sig af flestu, svo að sjaldan eða aldrei
mistekst verulega, og eru slíkir menn
hinir þörfustu á hverju leiksviði, þótt ekki
séu afburðamenn í leiklist.
Danzarnir í leik þessum eru góðir. Sér-
staklega er fallegur danzinn, sem bætt
hefur verið inn í 4. þátt, þá er álfarnir
koma inn og danza kringum Jón til að
heilla hann. Það er ekki gert ráð fyrir
þeim danzi í hinu prentaða leikriti. Eins
og vér gátutu áður um, þá verða það
sýningarnar á leiksviðinu (leiktjöldin,
danzarnir, búningarnir o. fl.), er gera það
að verkum, að fólk mun fýsa að sjá leik-
inn optar en einu sinni, þvl að þótt efni
hans sé dágott, þá mundi það eitt út af
fyrir sig ekki laða menn kveld eptir
kveld, ef leiksviðsútbúnaðurinn væri lé-
legur og lítt fyrir augað. Leikfélagið
hefur heiður af þessum leik yfirleiít, ekki
síður en höfundurinn, er áhorfendurnir
klöppuðu fram á leiksviðið að leikslok-
um á annan í jólum, þá er leikur þessi
var leikinn 1 fyrsta skipti.
„Horfurnar".
í síðasta tölubl. „Þjóðólfs“ er grein með
fyrirsögninni „Horfurnar", eptir einhvern
ónefndan mann, er nefnir sig „Verax". —
Við grein þessa vil eg leyfa mérað gera ör-
stuttar athugasemdir eða leiðréttingar, að
því er ummæli greinarhöfundarins um ís-
lands banka snertir.
Það er ekki með öllu rétt, að kröfurn-
ar um meiri peninga hafi aukizt ár frá
ári, síðan Islands banki var stofnaður. —
Hið sanna er, að kröfurnar um peninga
voru orðnar mjög háværar, á ð u r en bank-
inn var stofnaður og það svo, að þingið
sá sér eigi annað fært, en að auka pen-
inga í landinu með því að stofna banka
þennan. Það mun naumast verða sagt, að
kröfurnar hafi síðan verið meiri en sam-
svarar eðlilegri eptirspurn, sem orsakast
af auknu viðskiptalífi á síðari árum, gagn-
gerðri breytingu á verzlunarfyiirkomulag-
inu og því, að síðan íslands banki var
stofnaður, hafa ýms framfarafyrirtæki kom-
izt á fót, sem vitanlega hafa þarfnazt pen-
inga, ekki að eins sem stofnfé, heldur og
til starfrækslu.
Það er heldur eigi rétt hjá höfundin-
um, að peningunum, sem hann segir að
verið hafi „rifnir út úr bönkunum" hafi
„mest verið varið til stórfelldra húsa-
bygginga". Slíkt er fjarri sanni. Það er
að vísu etgi unnt að sýna nákvæmlega
með tölum, hve miklu af fénu að verið
hafi varið til húsabygginga, en það er
óhætt að fullyrða, að miklu minna af fé
bankans hafi verið varið til þess en til
atvinnu-fyrirtækja.
Það er alveg staðlaus staðhæfing hjá
Verax, að Islands banki hafi „þanið eign-
ir manna á pappírnum upp úr öllu valdi"
og „Landsbankinn hafi svo orðið að fylgj-
ast með“. — Það er alkunnugt, að það
sem hér í Reykjavlk hefur helzt verið
fundið íslands banka, eða stjórn hans til
foráttu, er það, að bankinn hafi haldið
heldur fast í peningana við lántakendur,
og einkum hefur stjórn bankans þótt gera
frernur lítið úr mörgum húsa- og lóða-
virðingunum, er fyrir hana hafa verið
lagðar og mun Landsbankinn að öllum
jafnaði hafa lánað heldur meira út á slík-
ar virðingar en íslands banki, enda er
það hreint og beint ranghermi hjá höf-
undinum, er hann virðist gefa í skyn, að
„meiri hluti höfuðstaðarins sé að veði hjá
íslands banka". Allur fjöldinn af húsum
í Reykjavík er óveðsettur banka þessum;
þau eru miklu meira veðbundin veðdeild
Landsbankans, eins og Verax sjálfur og
hver annar getur fengið nokkurn veginn
glögga hugmynd um af reikningságripum
beggja bankanna.
Hverju fjárþröng sú eða fjárhagsvand-
ræði, sem Verax talar um, og sem hann
að minni hyggju, gerir fullmikið úr, sé í
raun og veru að kenna, skal hér eigi far-
ið út í að þessu sinni. En með sanngirni
eða rökum munu þau eigi geta orðið tal-
in af völdum íslands banka eða stjórnar
hans. Og víst er um það, að hefði ís-
lands banki eigi verið stofnaður eða
starfsfé hans að neinu leyti aukið, hefðu
fjárhagsvandræðin verið enn gífurlegri
hér á landi.
Hitt er annað mál, að vel má vera, að
öllu því fé, er bankarnir hafa lánað á síð-
ari árum, hafi eigi, af lántakenda hálfu,
verið varið eins forsjállega og æskilegt
hefði verið, en svo hefur jafnan farið og
mun fara hjá hverri þjóð, meðan hún er
að læra að hagnýta sér lánsfé rétt, enda
eigi gott að gerast fjárhaldsmaður annara
í þeim efnurn.
Um þá hlið málsins er jeg Verax sam-
dóma, að nauðsyn sé á, að vér Islending-
ar getum orðið sem sjálfstæðastir f efna-
legu tilliti. Hvorki þjóðin í heild sinni,
né einstaklingar hennar, lifa til lengdar,
svo vel sé, á lánum eingöngu — hver svo
svo sem lánardrottinn er.
Rvfk 31. des. 1907.
Sighvatar Bjarnason,
Yiðskilnaður
•lóns Ólafssonar
við æfistarf sitt — blaðamennskuna — varð
á gamlárskvöld með hjartnæmum kveðju-
orðum til allra fjær og nær, samfara yfir-
lýsing um, að hann hefði lifað í svelti og
ekkert úr býtum borið frá stjórnarinnar
hálfu fyrir 5 ára dygga þjónustu í vín-
garði „sannsöglinnar". Þjóðólfur hefði
alls ekki minnzt á þennan viðskilnað
mannsins, ef sá „framliðni" hefði ekki
kvatt hann sérstaklega og kastað á ritstjóra
hans vinarkveðju, út af því, að „Herrauð-
ur" hafði látið í ljósi, að Jón væri ekki
afnmikil spekingur að viti eða jafnmikill
afburðamaður, sem hann sjálfur þættist
vera, og „sannsöglin" hans ekki jafnáhrifa-
mikil, eins og hann sjálfur væri að „bá-
súna". Þetta virðist Jóni hafa sárnað
stórum, og verður svo opt, þá er satt er
sagt. Eignar hann mér þessi „ómaklegu"
ummæli um sig og blaðið og má hann
það gjarnan. En raunar er því svo hátt-
að, að eg hef nálega aldrei skipt mér af
sparki Jóns, heldur látið það eins og vind
um eyrum þjóta, metið ummæli hans sem
ómerk ómagaorð, eins og t. d. sltamma-
þvætting hans út af blaðaávarpinu í fyrra
vetur. Eg ætla mér ekki að troða nú
illsakar við Jón út af þeim drengskapar-
hótum, er hann þá sýndi mér. En eg
þekkti þá manninn fyrst til fulls. Af
drengskap í blaðadeilum ætti Jón sem
minnst að gorta, en „dauðir hafa sinn dóm
með sér“, og svo er um Jón Ofafsson nú.
Eg ætla inér ekki að leggast á náinn, það
er ekki venja mín, þótt slfkt „drengskap-
arbragð" sé ekki öldungis óþekkt, enda
hjá jafnmiklum drengskaparmanni sem
Jóni Olafssyni. Þótt hann hafi nú kvatt
rækilega og í síðasta sinn, eptir því sem
hann segir, þá hefnr hann svo opt kvatt
áður, þá er hann hefur hrökklast frá þvl
og því blaðinu — sjálfsagt 20 sinnum
— og þó heilsað jafnan innan skamms
aptur og svo getur enn orðið. Það er
því hreinasti óþarfi að taka þennan við-
skilnað og þessa skilnaðarkveðju hans
alvarlegar, en hinar tuttugu eldri skilnað-
arkveðjur hans. Það er ekkert sennilegra,
en að hann gangi aptur þegar í næsta
mánuði, eða að minnsta kosti á þessu ári,
samkvæmt gömlum vana, og heilsi þájafn-
digurmannlega, eins og hann kvaddi nú
eymdarlega. Þess vegna er engra ept-
irmæla þörf nú sem stendur.
H. P.