Þjóðólfur - 24.01.1908, Qupperneq 2

14
ÞJOÐ OLFUR.
legar á þeim grundvelli. Eg ætla heldur
ekki að fara að búa til aðra hlið á það,
heldur víkja að eins að því, að mér
finnst templurum stundum vandratað
meðalhófið í útbreiðslustarfsemi sinnifyrir
bindindinu. Hefur þar stundum kennt
fullmikils ofsa og meiri áfergju, en mál-
stað þeirra var hollt. En því hafa opt
fremur valdið einstakir menn í félaginu,
en félagið sjálft í heild sinni. Er það
ekki ótítt, að svæsnustu drykkjumennirn-
ir verði einna ofstækisfyllstir, þegar þeir
eru í regluna komnir, og er það jafnaðar-
legast afsakað með því, að þeir þekki
bezt, hvar skórinn kreppir, þeir þekki
ljósast hina miklu bölvun vfnsins afeigin
reynslu. Og er það mjög álitleg ástæða
og sannfærandi í fljótu bragði, en optast
nær röng 1 sjálfu sér. Það er satt, að
örskammt er öfganna á milli. Þeim sem
hefur verið svæsinn drykkjumaður, hættir
við að fara undir eins yfirí öfgar í gagn-
stæða átt, er hann snýr við. Óstjórnleg
drykkja og bindindisofstæki eru tvennar
öfgar, er lýsa sér að vfsu sín á hvern
hátt, en önnur gengur opt yfir í hina, ef
snúið er við blaðinu á annað borð. Þessi
hamskipti eru því í sjálfu sér ekkert óeðli-
leg. En ofstækismennimir vinna bindind-
inu optast meira ógagn en gagn, af því
að þeir fæla fólk burtu, og verður því
ekkert ágengt, að minnsta kosti ekki í
samanburði við stillingarmennina, er fara
hægt og gætilega og vinna menn á sitt
mál með lipurð og lægni. Goodtemplara-
félagið á marga slíka menn, er unnið
hafa mikið og þarft verk í þarfir bind-
indisins hér á landi. Þeir skipta ekki ís-
lenzku þjóðinni í »bindindismenn og
brennivfnsmenn«, og meta mannkosti hvers
eins eptir þeirri flokkaskipun, þar sem
annar flokkurinn er óalandi og óferjandi,
en hinn »frelsaður« eins og í hjálpræðis-
hernum. Bindindi verður aldrei eflt hér
á landi með köpuryrðum eða almenning-
ur gerður meyr og mjúkur fyrir aðflutn-
ingsbanni með sleggjuhöggum einum. Til
þess þarf veglegri og liðlegri sóknarvopn.
Mér datt þetta í hug út af fyrirlestri,
er eg hlustaði á hér á sunnudaginn var.
Hann var haldinn af spánnýjum templ-
ara — mér var sagt, að hann væri orðinn
templari — og »pantaður« aftemplarafélag-
inu, eptir því sem óljúgfróðir menn hafa
skýrt mér frá. Fyrirlestur þessi var með
nokkuð öðru sniði en venjulegt er um
bindindisfyrirlestra* — að minnsta kosti á
almennum »útbreiðslufundum« templara,
og þetta mun hafa átt að vera eins kon-
ar »útbreiðslufundur«. • Það sem mér
geðjaðist lakast aðfþessum fyrirlestri, var
ekki að eins ofstækisblærinn hjá þessum
unga templara, þótt®allmikið bæri á honum,
eða hinn einkénnilegi sögulestur hans, þótt
allmikið mætti að honum finna, heldur
hitt, að hann dró þar fram á sjónarsvið-
ið nokkra núlifandi menn, að minnsta
kosti þrjá, er hann lýsti svo, að ekki var
um að villast hverjir væru, þótt hann
nefndi ekki nöfnin. Þetta hueykslaði mig
og eg hygg marga aðra, nema ef til vill
templara. Þó ætla eg að sumum þeirra
hafi ekki dárhað að þessu, enda virðist
vera hægðarleikur að halda prédikun um
bindindi og mséla með því, þótt ekki sé
verið að lýsa bölvun ofdrykkjunnar og
áhrifum hennar á heilsu og hag þeirra
manna, er enn lifa. Slfkt er frámunalegt
»taktleysi« og má ekki óvltt vera. Menn,
sem orðið hafa ofdrykkjunni að herfangi
og ekki verður við hjálpað, — eru orðn-
ir aumingjar — hafa sannarlega nóga
byrði’að bera, þótt ógæfa þeirra sé ekki
höfð á millum tannanna á hverjum þeim
piltung, er snöggvast segir skilið við öl-
kolluna og"fer að prédika bindindi. Auk
þess var þvf svo háttað, að minnsta kosti
með einn þeirra,£er fyriilesarinn tók til
dæmis, að hann getur ekki orðið tekinn
sem sýnishorn upp á gerspilltan drykkju-
mann, ólánsmann, þótt hann drykki um
eitt skeið og yrði hart úti við það. Þetta
dæmi átti þvf alls ekki heima í þessari
upptalningu. Þá hefði og fyrirlesarinn
átt að sleppa sögunni um stúdentinn, er
drykkjuskapurinn gerði að ræfli og reið
að fullu. Sú óhamingjusaga þessa efni-
lega pilts er allt of kunn til þess, að
nokkur þörf sé á, að lesa hana yfir fólki
hér. Bindindinu er enginn greiði gerður
með slíkum og þvílíkum smekkleysum.
Eg er ekki skyldmenni þessa stúdents,
er lézt í eymd og volæði, eða hinna nú-
lifandi manna, er templari þessi tók til
viðvörunar, en mér finnst, að þess þurfi
ekki til að hneykslast á svona löguðu at-
ferli, er ekki má vera óátalið, þótt Good-
templarar eigi hlut að máli. Þótt þeim
sé margt látið haldast uppi málefnisins
vegna, sem almennt er viðurkennt gott,
þá verða þeir að gæta hófs og stillingar
í ræðu og riti og forðast að særa al-
mennar velsæmistilfinningar, því að slíkt
hefur alveg gagnstæð áhrif við það sem
til er ætlazt og fælir menn frá Good-
templarreglunni í stað þess að laða menn
að henni. Það er þessi aðferð, sem eg
kalla söfuga [bindindisútbreiðslu«. Og
verði undirbúningur templara undir að-
flutningsbanns-atkvæðagreiðsluna í sumar
fólginn í svona löguðum eða svipuðum
fyrirlestrum, þá held eg, að þingið hafi
gert stórt glappaskot að veita félaginu
aukinn styrk úr landsjóði 1 þvf skyni.
2I/i—’ 08.
Aheyrandi.
Hár aldur.
Síðastl. jóladag (25. desember) andaðist
á Merkigili í Skagafjarðardölum ekkjan
Guðrún Antoníusdóttir 100 ára
g-ömul og 110 daga betur, og hefur því
lifað nær þriðjung árs á aðra öld. Mun
hún hafa verið langelzt allra kvenna og
karla hér á landi nú. Yar fædd á Stóru-
Ökrum í Blönduhlíð 6. september 1807,
óskilgetin dóttir Antoníusar nokkurs Jóns-
sonar og Bergþóru Jónsdóttur frá Sílis-
staðakoti í Kræklingahlíð Halldórssonar
í Flögu í Hörgárdal Helgasonar á Ein-
hömrum Halldórssonar. En móðir Berg-
þóru var Guðný (f. 1756, -j* 1812) Mark-
úsdóttir frá Hlöðum Markússonar í Skút-
um á Þelamörk (J- 1731) Ólafssonar á
Djúpárbakka (-j- 1720) Markússonar á As-
gerðarstöðum Ólafssonar og er sú ætt
kunn. Þá er Guðrún var fyrir innan tví-
tugt, var hún tvö ár í vinnumennsku hjá
séra Birni Jónssyni í Bólstaðarhlfð (-j* 1821;),
en að öðru leyti, eða 98 ár alls, átti hún
heima 1 fæðingarhreppi sínum Akrahreppi,
og hafði aldrei komið f kaupstað
á æfi sinni. Hún giptist 1836 Daníel
Tómassyni, bjuggu þau á ýmsum stöð-
um í Akrahreppiogáttutvöbörn: Jón, er
dó um sjötugt og Sigurbjörgu, er dó korn-
ung. Síðustu 30 ár æfi sinnar var Guð-
rún til heimilis á Merkigili, en ekki á
sveit fyr en allra síðustu 6—7 árin. Hún
hélt nálega fullum sálarkröptum til hins
síðasta og las á bók gleraugna-
1 a u s t, fylgdist furðu vel með tímanum,
að vitni kunnugra manna, var fróð og
minnug og kunni frá mörgu að segja frá
eldri tímum. Hún var rúmlega ári eldri
en Pétur biskup og þekkti þá Víðivalla-
bræður, samsveitunga sína, í barnæsku
þeirra. Var fædd sama ár og þeir þrír
merkismenn (Tómas Sæmundsson, Jónas
Hallgrímsson og Jón Guðmundsson), er
100 ára afmæli áttu á næstliðnu ári. 100
ára afmæli hennar (6. september) var ann-
að í röðinni af fjórum, en sá var munur-
inn, sem harla sjaldgæft er, að Guðrún
lifði þetta aldarafmæli sitt.
Ný barnabók,
er nefnist >Bernska[n« eptir Sigur-
björn Sveinsson, er nýprentuð á Akureyri,
132 bls. að stærð, en von á öðru hepti
síðar. I þessu hepti eru bernskuminning-
ar höfundarins sjálfs frá árunum 1883—
1893, en í síðara heptið eiga að koma
ýmsar sannar, íslenzkar barnasögur, sem
höf. er að safna. Kver þetta er hið eigu-
legasta og ágæt lesbók handa börnum,
miklu betri en »lærða« lesbókin, sem
styrkt er af almannafé. Það er hreinasta
furða, hve höf. hefur tekizt vel að færa
i letur og festa á pappírinn hinar léttu og
kviku bernskuminningar, einmitt með hin-
um rétta, þýða, barnslega sakleysisblæ
sínum, þessar minningar, er svo fljótt
fennir yfir hjá flestum í frostkólgu og
og skafrenningum fullorðinsáranna. En
sjaldnast þarf nema litla stundarhlýju eða
lítið atvik, til að leysa slfkar minningar
úr dróma, og verða þær þá hverjum ein-
stökum hugstæðari og hugkærri, en flestar
aðrar minningar. Höf. á þakkir skilið
fyrir kver þetta, og er enginn efi á, að
það selst vel.
Mannal&t.
Hinn 18. þ. m. andaðist hér f bænum
úr hjartasjúkdómi Gísli Oddsson
dbrm., fyr bóndi á Lokinhömrum (Loð-
kinnuhömrum) í Arnarfirði. Var hann
fluttur hingað að vestan með »Kong
Helge«, eins og getið var um í síðasta
blaði, en andaðist 3 dögum sfðar. Hann
var fæddur 1 Meira-Garði í Dýrafirði 21.
maí 1836, sonur Odds bónda, síðar áLokin-
hömrum Gíslasonar á Vífilsmýrum í Ön-
undarfirði Oddssonar Gíslasonar. Kona
Odds en móðir Gísla heit. var Guðrún
Brynjólfsdóttir frá Mýrum í Dýrafirði
Hákonarsonar Bárðarsonar Nikulássonar.
Kona Gísla á Vffilsmýrum var Marín
Guðmundsdóttir, en móðir hennar Sol-
veig Þóðardóttir stúdents í Vigri (-]-1799)
Ólafssonar lögsagnara á Eyri í Seyðisfirði
vestra Jónssonar, og er sú ætt afarfjöl-
menn. Gísli bjó lengst æfi sinnar mesta
rausnarbúi á Lokinhömrum, og var talinn
með efnuðustu bændum þar vestra. 1894
flutti hann til Akureyja, er hann hafði
keypt og bjó þar 4 ár. Þaðan flutti hann
til Dýrafjarðar og bjó þar í Lækjarósi,
en síðast flutti hann að Hrafnabjörgum,
skammt frá Lokinhömrum. Hann var
kvæntur Guðrúnu dóttur merkismannsins
Guðmundar Brynjólfssonar á Mýrum í
Dýrafirði, og voru þau hjón systkinabörn.
Börn þeirraeru: Oddur Guðmundur mála-
flutningsm. í Rvík, Guðrún Birgitta ekkja
séra Ólafs Ólafssonar frá Staðarhóli (átti
fyr Jón Sigurðsson Johnsen lækni á
Húsavík) og María.
Svlplegt slys
varð hér í bænum 17. þ. m. Ung-
lingsmaður um tvítugt Sigurður Pét-
ur Sveinbjarnarson, er átti heima
á Njálsgötu, gekk snemma um morguninn
heiman frá sér með byssu og ætlaði að
skjóta fugla. En þá er hanu kom ekki
heim. er hans var von, var farið að leita
hans og fannst hann þá um kveldið all-
skammt frá sjó, nálægt Marconistönginni
í Rauðarárholtinu, skotinn til bana, og
hafði skotið komið f vinstri .Muna. Ætla
menn að hann hafi dottið á byssuna og
skotið hlaupið af. Merki sáust til þess,
að hann hefði dregizt nokknð áfram eptir
skotið. Hann var kvæntur fyrir mánuði
og mesti efnismaður að sögn.
„Lauí*a“ sóttkviuð
og leyst aptur samdœgurs.
A mánu. »skveldið var barst sú fregn út
um bæinn, að bólusótt væri »um borð«
f sLauru er samkvæmt áætlun átti að
koma hingað þann dag frá útlöndum.
Var almennt Iftill trúnaður lagður á sögu
þessa, og helzt eignuð »Plausor« eða ein-
hverjum gamansömum náunga, En brátt
kom sú leiðrétting á þessu, að bólusótt
væri að vísu ekki á »Lauru«, en sýkin
hefði komið upp f Leith 2 dögum eptir
brottför »Lauru« þaðan, 11 veikzt þar og
þetta verið símað til stjórnarráðsins hér.
En fullar sannanir fengu bæjarbúar fyrir
þessu, þá er »Laura« kom hér á hötnina
snemma morguns í fyrra dag, því að þeg-
ar voru allar samgöngur við skipið bann-
aðar, pósturinn ekki fluttur í land, og
fyrirskipað (eptir tiilögum laridlæknis), að
»Laura« skyldi vera f sóttvarnarhaldi hér
á höfninni í 8 daga, því að fyr væri ekki
ugglaust um alla sýskingarhættu, en liðnir
væru alls 16 sólarhringar frá því »Laura«
lagði frá Leith. Var ekki talað um ann-
að en »bóluna« þann daginn hér í bæn-
um, og lá við, að sumir væru felmtsfullir.
En úr þessu greiddist fljótar er áhorfðist,
því að samdægurs símaði stjórnarráðið til
Leith og spurðist fyrir um veikina. Var
svarað aptur um hæl, að sýkin hefði ekki
útbreiðst |og enginn veikzt nálægt höfn-
inni. Jafnframt fréttist, að Danir teldu
bóluna í Leith hættulausa. Var sóttkvfun
»Lauru« þá þegar úr gildi felld og póst-
ur fluttur í land í fyrra kveld án sótt-
hreinsunar.
Bœjarstjópnarkosningin
fer fram í dag í Barnaskólahúsinu, og
er kjósendum þar skipt niður í 6 kjör-
deildir til að flýta fyrir, því að annars
mundi kosningin standa yfir marga daga.
En lögum samkvæm er sú skipting ekki.
Fulltrúalistarnir, sem um er að velja, eru
nú alls 18 að tölu, og hljóta einhverjir
þeirra að verða alveg út undan, svo að
jafnvel »dúxarnir« á þeim verða ssettir
eptir«, flytjast ekki upp í bæjarstjórnina,
og verður það eflaust sumum þungur
kross að bera, því að yndislega skemmti-
legt kvað vera í bæjarstjórninni. — Úr-
slit kosninganna verða að líkindum ekki,
kunn fyr en einhvern tíma á morgun.
Próf í stjórnfrceðl
(Statsvidenskabeligt Examen) við Kaup-
mannahafnarháskóla tók í fyrra dag Þ o r-
steinn Þorsteinsson með 1. eink.
Hafa að eins 2 íslendingar (Indriði Ein-
arsson og Sigurður Briem) tekið áður
samskonar próf, (1877 og 1889) en samt er
námi þessu nú allmjög breytt frá því er
áður var, og meira í því heimtað, t. di
í lögfræði, þjóðmegunartræði (National-
ökonomi) o. fl.
Peningavextlr
eru smátt og smátt að lækka erlendis,.
þar á roeðal til muna í Englandsbanka
(niður í s—6%) og í Frakklandsbanka
(niður í 3t/n—4°/o). Dönsku bankarnir
hafa og eitthvað lækkað vextina, og ís-
lands banki kvað nú hafa þokað sér nið-
ur um 1/*°/o (niður í 7'/2). Þaðerskálm-
að f tröllskrefum upp stigann, en mjakað
sér ofurhægt og silalega niður aptur.
Eptirmæli.
Hinn 29. ágúst f. á. andaðist að heimili'
sínu Núpdalstungu í Miðfi.ði ekkjan Guð-
finna Jónsdóttir á 83. aldursári. Hún,
var fædd 25. ágúst 1825 á Búrfelli í Mið-
firði. Foreldrar hennar voru hjónin Jón Jóns-
son og Guðný Magnúsdóttir, sem þarbjuggu.
Ólst hún upp hjá Sveini Jónssyni og Þór-
eyju Magnúsdóttur á Barkarstöðum og var
fósturforeldrum sínum til gleði og ánægju.
Vorið 1845 fluttist Guðfinna sál. að Núp-
dalstungu og giptist þar 10. júní sama ár
merkisbóndanum Bjarna Bjarnasyni. Þau
voru 36 ár í hjónabandi og eignuðust saman
12 börn-, af þeim eru nú að eins 3 á lífi:
Ásgerður kona Björns bónda Jónssonar í