Þjóðólfur - 06.03.1908, Blaðsíða 2

33
ÞJÓÐÖLFUR.
til höfðingja fallinn, síðan er Jón Sigurðs-
son leið. Þó hygg eg, að Islendingar á
Sturlungaöld hefðu allvel unað því, ef
eigi hefði Gissur jarl verið lævísari en eg
hygg Hannes jarl vera. En vant er menn
á velli að sjá; en óhyggilegt tel eg það
af andskotaflokki jarls, að þykjast sjá illt
eitt við allar aðfarir hans. Sé slíku fram
haldið, munu vitrir menn gruna þá um
græsku, og að það búi undir, að steypa
honum úr völdum, þeim sjálfum i hag,
þótt eigi séu sannar sakir til; spillir það
máiefnum þeirra meðal góðra manna og
viturra. Sé megnum andróðri beitt gegn
jarli, mun hann freista flestra ráða til að
halda völdum; má það verða að meira
tjóni, en að gæta hófs og gefa honum
tóm til að safna sökum á hendur sér, ef
hann er ósakvar; mundi þá verða auð-
velt að steypa honum úr völdum með
fylgi alþýðunnar, ef góð rök væru fengin
og nægir sakastaðir til þess. Eigi sé eg
nú mann í óvinaflokki jarls, erbeturværi
til höfðingja fallinn. En eigi mun þykja
mark að, hvað eg ræði um; munu hinir
yngri menn telja, að mér glepjist bæði
sýn og vizka.
Tel eg það annáð til, að eigi þótti
mér alþingi hyggilega fara, er það þág
heimboð Dana. — Fyrrum vildu íslend-
ingar engar utanstefnur. En grunur er
mér á, að Danahöfðingjar hafi ætlað
að ávinna það með veizlum og annari
kurteisi, er Haraldur blátönn hugðist að
vinna með vopnum, ef landvættir eigi
byrgi íslandi. Eður Ólafur digri með
vælum, ef eigi væri þá hér 1 landi þeir
höfðingjar, er einskis fangstaðar vildu á
sér ljá.
Vera þóttu' höfðingjar í fornöld, þótt
eigi ætu þeir allar kýr sínar á einu máli,
eins og nú gerið þér, er þér hyggist að
vinna Dani með matgjöfum einum og
mungáti, enda mun yður skammt endast
sllkur höfðingsskapur. Er það ætlun mín,
að Danir séu vitrari menn en svo, að
þeir vinnist með gælingum og glysmálum
einum. En gætið þess, að þér sjálfir
verðiðeigi þannig unnir, er þér aðári eigið
stefnulag við Dani. Hygg eg að betur
gerið þér þá, ef þér hyggið að dæmum
Einars Þveræings, leits biskupssonar, Jóns
Sigurðssonar og annara mætra manna, en
að vinmálum og veizlum Dana.
»Hversu lízt þér frelsi voru nú komið«,
mælti eg. »Sfðan er gamli sáttmáli var
ger«, mælti hann, »hefur frelsi alþýð-
unnar eigi í annan tfma betra verið; og
eigi óttumst eg ófrelsi lýðnum til handa,
ef þér kunnið til að gæta, og ef eigi
færuð þér jafn óviturlega með fé yðvart,
sem nú gerið þér á síðari árum, er miklu
af fé landsins er varið í áteyri og aðra
hófleysu slíka. Frelsi hvers manns og
hverrar þjóðar er á förum, ef í fjárþrot
kemst. Og betur hygg eg féð bankanna
geymt f búum og jörðum bænda, en í
byggingum sjóþorpanna, er þér nú mtinuð
nefna borgir og bæi. En svo mun vera,
að nú þyki síður sannmæli en til forna:
»Bóndi er bústólpi, bú er landstólpic, þótt
eg fái eigi skynjað hvað því veldur. En
eigi er það frjálsum mönnum samboðið,
að svfnbeygja sig svo undir ok flokks-
fylgisins, að halda eigi einurð sinni og
sannfæringu, hver sem í hlut á. Eigi
þykir mér það góðs viti, ef svo er, sem
mér er flutt, að mætir menn, er unna
rétti og sannindum, taki að gerast ófúsir
að rfða til alþingis af þeim sökum, að
meir ráði þar meðal höfðingja ofríki og
vælar, en góð málefni. Þá vissi eg bezt
framferði í landi hér, er þeir stýrðu lög-
um og landi Isleifur og Gissur feðgar,
Sæmundur fróði og Jóan helgi, Þorlakur
eldri og Jón Loptsson, Ketill og Klængur
biskupar og Brandur Sæmundarson. Voru
þeir trúmenn miklir, enda litu meir á
málefni, en á rfki þeirra, er þeir áttu
málum með að skipa. Lítt mun stoða
þótt þér berið bláa fána, ef þér reisið
eigi annað merki og fylkið yður um það;
er það merki sannleika og réttlætis, borið
af upplýstri skynsemi og samvizku. —
meðan mikill þorri vopnfærra manna yð-
varra eyðir fé og fjörvi við drykkjur og
dufl, fæ eg eigi séð, að þér séuð menn
til að heimta meira frelsi yður til handa
af erlendnm þjóðum, en nú hafið þér,
eður verjast yfirgangi þeirra; enda mun
því fir um fara, að Danir láti laust Is-
land, sem þér gerið meira að því, að
sýna þeim hvílíkur dýrgripur það er.
Hyggið að því, að það ok er verst, er
eigin rangindi og fásinna leggur yður á
herðar. Hitt má eg segja þér, ef þig
forvitnar að vita það, að eigi myndum
vér til forna hafa álitið 'betur á komið
með Dönum og Islendingum, en var með
þeim Hallbirni og Hallgerði Tungu-Odds-
dóttur.
»Hversu segir þér hugur um framtíð Is-
lands«, mælti eg. »Vant er slfktaðsjá«,
kvað hann; »en þó má eg það segja, er
eptir mun ganga, að ef þér sundrið kröpt-
unum, munuð þér ekki ávinna, en öllp
tapa; gætuð þér gnóglega séð það af ís-
lendingasögu, því enn gildir sama lög-
mál sem til forna: að hvert það ríki, sem
sjálfu sér er sundurþykkt, mun eyðast.
Segja má eg þér það, að ef vér yærum
yngri, myndum vér hafa horfið í átthaga
vora fyrir handan Helsingjabotn. Eru
þar drengir góðir, er þér gerðuð vel 1 að
líkja eptir, og ekki eigið þér við meira
útlent ofurefli að etja, en þeir hafa átt.
Ef þér eigið nógan drengskap og dáð,
mun yður vel vegna, En dáðin og dreng-
skapurinn verður að eiga rótsína í trúnni
á Alföður, annars visnar hann upp og
deyr, eins og lauf bjarkar þeirrar, er
höggvin er frá rót sinni.
Eg þóttist þar fáu kunna til að svara,
og er hann tók ekki til máls, mælti eg:
»Hvað er tíðinda af Öxarárþingi ?« Hann
sneri snúðugt við og kvað:
Fjallkonan snjalla
felur brá-stalla,
hvítfaldi mjalla
hún skautar valla.
Húrrahróp gjalla,
höfug tár falla
hennar á alla
háðung Þingvalla.
Að þvf búnu laust hann staf sínum svo
hart á Meyjarsæti, að allt skalf við; en
eg vaknaði. Eg steig á bak og hvataði
ferð minni ofan á Völlu. Heyrði eg þá
ámátleg hljóð úr þokunni; fannst mér það
líkjast gargi, er margir hrafnar eiga þing
i gljúfrum. Reið eg þá fram á mann
nokkurn, er mér virtist eigi algáður, og
spurði hann, hverju þetta sætti.
»Það er verið að húrra fyrir konginum
maður, skilurðu það ekki ?< kvað hann.
5.
Tekjugrein fyrir bændur.
Hversu margar þúsund krónur hafa Is-
lendingar gert að engu nú á síðastliðnum
árum? Eg ætla með fáum orðum að
benda bænduro á svínarækt. Okkur er
flestum kunnugt, að svfnakjöt er dýrt hér
og ekki fyrir almenning, að nota það til
fæðu. En af hverju stafar þessi dýrleiki ?
Hann kemur aðallega af því, að við verð-
um að kaupa allt flesk frá útlöndum, og þar
er það vanalega í háu verði. Mundi ekki vera
betra fyrir bændur að ala svín og nota til
fæðu handa þessum dýrum allt það rusl
ogallan þann úrgang, svo sem fiskrusl og
mjólkurskol o. m. fl. sem til fellur, en nú
verður að engu gagni ? Það er afar
margt, sem ekki verður notað á sveita-
heimiluro, og er ágætis fæða fyrir þessi
dýr, og mtindi þess vegna ekki verða til-
finnanlegt, að halda þau, 1 samanburði við
verðmæti þeirra, Sömuleiðis gætu bænd-
ur selt árlega meira af sauðfé og lagt í
heimili sitt svínakjöt í stað þess. Þeir
bændur, sem búa 1 nágrenni við Reykja-
vík, gætu selt svínin lifandi á sláturhúsið
og fengið drjúgum meiri upphæð, en þeir
hefðu lagt 1 sölurnar, til að koma þeim
upp, Vel mundi og gefast, að hafa þau
í fiskiplássum við sjó, og þar er tiltölu-
lega ódýrt að halda þau og sala mundi
fara þar vaxandi, t. d. mætti opt selja
þau á skip, sem koma til að fá sér kjöt
o. fl., er þau vantar.
Það væri óskandi, að einhver góður
búhöldur reyndi að leggja sig fram, og
koma upp þessháttar hjörð. Einkum
mundi vel til fallið, að hafa svín á rjóma-
búum, og þar gætu fleiri en einn haft
góð not af, þar sem margir eru í félagi
í sömu sveitinni; þá gætu þeir látið áir
og ýms skol ganga í svín. Það er flest-
um kunnugt, að áir verða lltt notandi til
manneldis, þegar búið er að flytja þær
langan veg frá rjómabúinu. Þær eru
súrar og meira og minna skemmdar. Eins
og eg hef áður sagt, þá gætu mörg
heimili fengið ódýran skurð með þessu
og selt í stað þess naut og fé, sem ann-
ars hefði þurft að leggja til heimilis. —
Með svínakjöti geta menn sparað smjör
til muna, og það er öllum kunnugt, að
íslenzkt smjör er í háu verði nú, og
góðar líkur, að það verð haldist fram-
vegis.
Eg vildi óska að sem flestir reyndu til
að bæta búnað sinn með þessu, og stíga
nýtt framfaraspor í áttina, því seint munu
menn verða svo efnum búnir, að þeim
dugi að leggja árar í bát, og slá slöku
við búnaðinn, sem er landsins aðalstoð
og styrkur samfara sjávarútveginum.
Það er ekkert, sem hér vantar þessu
' viðvlkjandi, sem eg hef minnzt á, annað
en vilja og góðan félagsskap. Sumir þora
ekki að leggja neitt í sölurnar og vilja
standa á móti öllum framförum af gam-
alli þverúð, sem legið hefur í landi frá
fyrstu tíð. Það hefur hingað til hver
karlinn hokrað út af fyrir sig og ekki
þótzt geta gengið í neinn félagsskap.
Það er óskandi, að hin uppvaxandi kyn-
slóð verði ekki svo fjötruð af gamalli
tízku, að hún vilji ekki sinna arðvænleg-
um fyrirtækjum, sem tíðkast hjá öðrum
þjóðum og verða að góðum notum, fyrir-
tækjum, sem vér höfum fullar sannanir
fyrir, að geti dafnað hér vel.
Þess verður ekki langt að bíða, að sett
verði hér upp hrossaslátrunarhús eptir
nýjustu tízku, og verður þá margt þar,
sem er ágæt fæða fyrir svín; eg hygg
að nærsveitir Reykjavíkur geti haft góð
not af slíku. Sömuleiðis er margt, sem
til fellur við sauðfjárslátrun, en er enn
sem komið er fleygt í sjóinn. Það er
enginn efi á, að það borgar sig vel fyrir
bændur að flytja slíkan úrgang heim og
brúka hann á veturna til fæðu handa
svlnum. Munið eptir, að ef viljann vantar
ekki, þá er getan nægileg. Eg get gizkað
á, að mönnum hér í grenndinni þyki ekki
álitlegt að koma upp svlnahjörð, af því
að einum merkum bónda hugsaðist að
ala upp geitfé, en svo fór um síðir, að
hann seldi geiturnar og nennti ekki að
stunda þær, svo ágóðinn kæmi í ljós.
Það sr vonandi, að öðrum takist betur í
búfjárræktinni, en þessum manni. Það
eru heldur ekki nokkrar sannanir fengnar
fyrir því, að geitfé geti ekki þrifizt hér,
væri það stundað á réttan hátt. Það er
að vissu leyti ekki nema eðlilegt, að aðrir
verði tregir til að fitja upp á nýjum bún-
aðarframkvæmdum, þegar þeir sjá slíkar
hrakfarir hjá sjálfum búfræðingunum, sem
eiga að vera leiðtogar og fyrirmynd ann-
ara í tandbúnaðinum. En allir sem bera
framtíð landbúnaðar vors fyrir'brjósti, verða
að leggjast á eitt, að ryðja honum-.nýjar
brautir. Ekki mun af veita.
Rvík as/2 ’o8.
P B.
Fregnbréf úr SYeitinni.
Arnessýslu io. febr.
Það er ekki opt, sem fréttabréf sjást f
dagblöðuuum úr þessu byggðarlagi; er
þó sýslan með þeim fólksflestu á landinu,
og varla er viðburðaminna hér, en í öðr-
um héruðum landsins.
Um tíðarfarið hér er það að segja,
að síðastliðið vor var- mjög kalt og gróð-
urlítið allt fram að Jónsmessu. Tók þá
nokkuð að batna, en tún urðu ekki f
meðallagi sprottin, og enda ekki útjörð
heldur. Þurkar og fremur köld tfð hélzt
allt sumarið, varð því heyfengur bænda
minni en í meðallagi vfðast hvar, en nýt-
ing ákjósanleg. Haustið var gott og þur-
viðrasamt, og það sem af er þessum vetri,
hefur verið Ijómandi milt og gott. Voru
veður svo hlý um jól og nýár, að græn-
um lit sló á tún umhverfis bæi, af ný-
sprottnu grasi. Á Eyrarbakka óx t. d1..
hvönn um 2 þuml. um hátíðirnar. Elztu
menn hér muna ekki jafn frosta- og snjóa-
litla veðuráttu um þetta leyti árs. Ennþá
helzt sama blfðan með frostleysum opt-
ast, en umhleypingum nokkrum í nær
hálfan mánuð. Sauðfé var ekki tekið al-
mennt á gjöf, fyr en milli þorra og þrett-
ándá, og hestar litlu fyr. Er því varla
hugsandi, að heyþrotum þurfi bændur að
kvfða í þetta sinn, þótt einhvern tíma
breytist þessi góða tíð. Þó er alltaf afar-
mikið komið undir vorveðuráttunni, bæði
með það og annan velfarnað landbúnað-
arins. — Á Eyrarbakka og Stokkseyri
hafa sjógæftir verið mjög strjálar, en
alltaf orðið vel fiskvart, þá róið hefur
verið, og um tíma var bezti afli, framan
af vetri, þá róið var nokkra daga í röð,
Fyrir jólin var lokið við að hlaða sjó-
g a r ð i n n frá mynni Ölfusár, austur að
verzlunarhústim Lefoliis á Eyrarbakka. Er
það með mestu mannvirkjum í Árnes-
sýslu, og hið þarfasta, er stundir líða fram,
til að verja landið fyrir ofan ströndina
ágangi sands og sjávar, enda hefur verkið
kostað mikið fé. Nú er 1 ráði, að hlaða
afarmikinn grjótgarð sementaðan, þvert
frá þessum nýja garði, fram í skerin við
brimgarðinn, til þess að verjast hinu mikla
ísreki úr Ólfusá, sem á hverjum vetri berst
austur með ströndinni á fjörurnar og lón-
in fram undan Eyrarbakkaþorpinu, en um
þær fjörur er leið opnu skipanna, er
þaðan ganga til fiskjar. Þar er einnig
ágæt fjörubeit fyrir sauðfé og hross, með
ströndinni og út um skerin, sem opt tekur
alveg fyrir, af ísrekinu úr ánni. Garður-
inn mundi því verða til ómetanlegra
hagsmuna þorpsbúum, því landbúnaður
er þar stórum að aukast við sjávarsíðuna.
Naumast mun verk þetta kosta minna en
10,000 kr.
Bæði 1 sjávarþorpunum og sveitunum
er ýmiskonar félagsskapur. ísjávar-
þorpunum eru Goodtemplarafélög, verk-
mannafélög, kvennfélög o. fl. Er tilgang-
ur þeirra allra eflaust góður, en svo má
með hvert málefni fara, að not þess verði
minni en verið gæti; svo er með sum af
þeim félögum, sem hér eru nefnd. í
sveitunum er félagsskapur mjög að fara
f vöxt, og stefnir til velferðar og þrifa.
Má þar nefna rjómabúin og slátrunar-
húsið, sem hvorrtveggja marka ný spor í
verzlun landbænda, einnig búnaðarfé-
lögin, sem vinna hér mikið að ræktun
landsins og vaxandi afurðum, svo að
óvíða mun meira vera.
Sameiginlegur félagsskapur sjávar- og
sveitabænda eru kaupfélögin tvö,
Hekla og Ingólfur, hvorttveggja hlutafé-
lög, sem skipta ársarðinum milli viðskipta-
manna 1 reikningsárslok. Láta bændur
vel af viðskiptunum við bæði félögin, og