Þjóðólfur - 01.05.1908, Blaðsíða 1

60 árg.
Reykjavík, föstudaginn 1. mai 1908.
Frá sambandslaganefDdiQQL
Símskeyti til Þjóðólfs í morgun kl.
Uhdirriefnd (úr sambandslaga-
nefndinnij, Jóhannes Jóhannesson,
Lárus H. Bjarnason, Krabbe hér-
aðsfógeti og H. N. Hansen konfer-
enzráð, varð sammála um tillógur
ftil nefndarinnarj í gœrmorgun. Um
kveldið héldu íslensku nefndarmenn-
irnir Dönum veizlu.
*
* *
Þetta eru mjög þýðingarmikil tíð-
indi, enda þótt hér sé ekki að ræða
nema urn undirbúningstillögu. Það
máeilaust ganga að þvi vísu, að tillag-
an liafi verið borin undir aðra nefnd-
armenn beggja meginn áður, annars
hefði naumast verið leyft að gera
þetta samkomulag heyrum kunnugt.
Þetta þýðir því hér um bil sania,
sem samhomulag frá beggja liálfu
íslendinga og Dana í nefndinni.
H. N. Hansen er úr flokki hinna
frjálslyndari íhaldsmanna (Frikon-
servative), en Ivrabbe úr flokki hinna
frjálslyndustu vinstrimanna (»radi-
kale«).
Erlend tíðindi.
(Eptir enskum blöðum til 17. t. m.).
Brnninn í Boston,
•sem getið var um í símskeyti í síðasta
blaði, varð 12. f. m. Þrír tuskusafnarar
höfðu kveikt bál, til þess að þurka við
tuskur sínar á opnu svæði í útborg
þeirri, er Chelsea heitir, en það lcviknaði
þá í öllu ruslinu hjá þeirn, og með því að
allhvasst var, varð neistaflugið afarmikið,
svo að kviknaði í húsunum umhverfis.
Jókst nú eldurinn og breiddist út allan
daginn, þangað til loks tókst að stöðva
hann eptir 13 klukkustundir, og var þá
brunninn til kaldra kola fjórðungur út-
borgarinnar, en í henni búa alls 40 þús.
manns. Urðu þannig 10 þús. manns hús-
næðislausir. Alls er talið, að brunnið
hafi um 1000 íbúðarhús, 13 kirkjur, 4
skólar, 4 bankar, 2 sjúkrahús, 25 verk-
smiðjur og margar opinberar byggingar.
Manntjón varð tiltölulega mjög lítið (um
20 manns), enda varð bruninn um hádag.
En allmiklum erfiðleikum hefur verið
bundið að sjá öllu þessn húsvillta fólki
fyrir húsaskjóli og viðurværi. Talið er,
að það, sem brann, hafi verið vátryggt
til brunabóta fyrir hér um bil 18 milj.
kr., en tjónið af eldinum orðið miklu
meira.
Víg laiulsfjórans í Galizíu.
Þess var getið í símskeyti í síðasta
blaði, að landstjórinn 1 Galizíu hefði verið
myrtur af rúthenskum stúdent. Gerðist
það 12. f. m. með þeim hætti, að stúd-
entinn fékk áheyrn hjá landstjóranum
vegna þess, að hann þóttist ætla að sækja
um kennarastöðu við skóla nokkurn; en
óðar en hann var kominn inn til hans,
skaut hann þrem skotum af skammbyssu
og særði landstjórann til bana. Þustu
menn nú að, og var stúdentinn þegar
handtekinn. Kvaðst hann vonast til þess,
að dauði lándstjórans mundi verða til
þess, að stjórnin létti okinu af löndum
sínum (Rúthenum). í Galizíu er álíka
margt af Rúthenum og Pólverjum, eða
jafnvel ötlu meira af Rúthenum, en öll
völdin eru í höndum Pólverja, og beita
þeir hinni mestu kúgun og ójöfnuði við
Rúthena. Stúdentinn, sem morðið framdi
heitir Siczynski, og er hann einungis tví-
tugur að aldri. Móðir hans var líka hand-
tekin, og er mælt, að hún hafi sagt lög-
reglunni frá því, að hún hafi hvatt son
sinn til að fremja verkið og gefið honum
fé, til þess að kaupa fyrir skammbyssu.
Þrjár systur hans voru einnig tekuar fast-
ar, en bróðir hans réð sjálfan sig af dög-
um, til þess að falla ekki í hendur lög-
reglunnar. — Landstjórinn hét P o t o c k i
greifi. Var hann einn af hinum auðug-
ustu og mest metnu mönnum í öllu Aust-
urríki.
Frá Serbíu.
Allt frá því að Pétur konungur settist
þar á veldisstól eptir dráp fyrirrennara
síns, hefur hann þótt valtur í sessi, og
með því að grunur lék á, að hann hefði
verið í vitorði með konungsmorðingjun-
um, hafa aðrir ríkishöfðingjar ekkert vilj-
að hafa saman við hann að sælda. Grun-
urinn um, að konungur hefði verið í vit-
orði með morðingjunum, styrktist líka við
það, að engum þeirra var hegnt, heldur
hafa þeir enn hinar æztu virðingar og
eru hinir handgengnustu konungi. En
ekki eru þeir vel þokkaðir af almenningi,
og á þinginu er andófsflokkurinn mjög
óþjáll viðureignar. 12. f. m. var þingið
leyst upp og boðað til nýrra kosninga,
vegna þess að minni hlutinn gerði allt
þingstarf ómögulegt með málalengingum
og allskonar vafningura. Er sagt, að á
úrslitum þessara kosninga velti, hvort
konungstign Péturs sé þegar lokið, eða
hann lafi við konungdóm nokkur árin
ennþá, því áð ef andófsflokkurinn verður
ofan á, er talið víst, að hann verði neydd-
ur til að leggja niður völdin, Ef stjórn-
arflokkurinn sigrar, heldur aptur á móti
sama þófið áfram, og er það talið lík-
legast, því að stjórnin mun leitast við að
hafa þau áhrif á kosningarnar, að þau
verði málalokin, hvernig svo sem hugir
manna eru gagnvart henni.
í þingræðu, sem dr. V e 11 k o v i t s j,
foringi andófstn^nna, hélt áður þingi var
slitið, fórust honum þannig orð:
»Hvaða traust getum vér haft á stjórn,
sem rýrt hefur álit Serbíu svo mjög, að
stjórnandi þess er brennimerktur sem hvata-
maður að sprengingaillvirkjum ? Hvað
hefur orðið úr heimsóknunum, sem ráð-
gerðar voru til hirðar Ítalíukonungs,
Austurríkiskeisara og Rússakeisara ? Kon-
ungur vor er blátt áfram einangraður og
hundsaðuraf öílum þjóðhöfðingjum.— Vér
höfum sokkið svo djúpt, að það þykir
vera náð að Iáta oss sæta þeirri meðferð,
sem tæplega er samboðin lénsríki. Én
þó að utanríkispólitíkin sé sárgrætileg, þá
er þó innanlandspólitíkin ennþá lakari.
Herforingjar ráðast á fulltrúa þjóðarinnar
að ósekju; pólitiskir mótstöðumenn eru
settir í fangelsi og drepnir, ritstjórar and-
ófsblaðanna eru lögsóttir eða varpað í
fangelsi fyrir upplognar skuldakærur. Það
er morðvargastjórn, sem situr að völdum
í Serbíu«.
Þó að gera megi ráð fyrir, að hér sé
ef til vill eitthvað orðum aukið, virðist
það einsætt, að ástandið er ekki fagurt.
Enska ráðaneytið nýja,
sem getið hefur verið áður í Þjóðólfi,
komst á laggirnar um miðjan f. mán.
Heldur þykir frjálslyndi flokkurinn hafa
veikzt við þau umskipti. Að vísu hefur
hann allmikinn meiri hluta atkvæða 1
neðri málstofunni, en í rauninni er þetta
ekki einn flokkur, heldur margir harla
sundurlyndir flokkar, sem jafnvel má
segja um, að ekki séu sammála um nokk-
urn skapaðan hlut, nema að berjast á
móti fhaldsflokknum og verndartolls-
stefnunni, sem Chamberlain ætlaði að
reyna að hefja aptur til vegs og gengis í
brezka ríkinu. Nokkur hluti frjálslynda
flokksins vjll auka veg og gengi ríkisins
sem mest, vinna undir það ný lönd og
reyna að bræða það saman í eina heild;
það eru hinir svo kölluðu »imperíalistar«.
Aðrir vilja aptur á móti snúa sér sem
mest að heimalandinu og heimaþjóðinni
og láta aðrar þjóðir afskiptalausar; þeir
börðust gegn ófriðnum við Búa forðum
og vildu veita írum heimastjórn. í frjáls-
lynda flokknum eru líka bæði verka-
menn, sem fylgja jafnaðarmannastefnunni
og auðmenn og höfðingjar, sem eru allt
annað en byltingagjarnir. Eins og nærri
má geta, getur svo sundurleitur flokkur
ekki orðið ásáttur um mörg stórvægileg
nýmæli eða fylkt sér um þau svo fast, að
efri málstofan sjái sitt óvænna að streit-
ast á móti. A meðan að C a m p b e 11 -
B a n n e r m a n sat við stýrið, var hann
svo mikils metinn af öllum stefnum flokks
sfns, að sundurlyndisins gætti ekki mjög
mikið, og hann var eins og einingarband
milli þeirra allra. En nú er nokkuð öðru
máli að gegna. Asquith, nýi ráða-
neytisforsetinn, er eindreginn »imperial-
isti«, en aptur á móti er Lloyd-George,
sem orðinn er fjármálaráðherra í stað
Asquith’s, einn af helztu mönnum hins
framgjarnari hluta flokksins, og þar sem
fjármálaráðherrann þykir ganga næst
ráðaneytisforsetanum að veg og völdum,
er varla að búast við, að samvinnan verði
mjög náin og ávaxtasöm.
í grein, sem W. T. Stead ritar í
»Daily Mail« 73. f. m. segir hann meðal
annars, að það sé kátbroslegt, að árang-
urinn af því, að frjálslyndi flokkurinn hafi
orðið miklu fjölmennari en nokkru sinni
áður í neðri málstofunni, hafi orðið sá,
að völd efri málstofunnar hafi aukizt ó-
trúlega. Alla tfð sfðan kosningalaga-
breytinguna 1832 hefur efri málstofan
aldrei dirfzt að hafna lagafrumvörpum,
sem samþykkt hafa verið með yfirgnæf-
andi atkvæðafjölda í neðri málstofunni
eptir nýafstaðnar kosningar, sem snúizt
hafa að miklu leyti um málið, fyr en
1906, að efri málstofan hafnaði skólalög-
unum, sem einmitt stóð svona á um.
Hefði nú frjálslyndi fiokkurinn verið eins
öflugur og vænta mátti samkvæmt höfða-
tölunni, hefði hann hafið baráttu gegn
M 20.
málstofunni, leyst upp neðri málstofuna
og lagt málið undir kjósendurna. En
þetta gerðu þeir ekki, vegna þess að þeir
voru hræddir um, að meiri hluti sinn
mundi heldur minnka en vaxa við það.
Fyrir þvf segir Stead, að völd efri mál-
stofunnar muni fara vaxandi, en ekki
minnkandi, þar sem það sé ljóst, að
stjórnin þori ekki að leysa upp neðri
málstofuna. Asquith muni því sitja í
stjórnarsessinum, en sá eiginlegi stjórnandi,
sá sem ráði hvað fram nær að ganga í
löggjöfinni, það verði B a 1 f o u r (foringi
íhaldsmanna), því það sem hann leggi til
málanna, verði samþykkt í efri málstof-
unni, hvernig sem neðri málstofan gengur
frá frumvörpunum frá sinni hendi. Það
mundi því spara óþarfa fyrirhöfn og tíma-
töf, segir Stead, ef ráðherrarnir sendu
frumvörpin áður en þeir legðu þau fyrir
þingið, til Balfours og Iétu hann krassa í
þau með bláa blýantinum sínum, eins og
honum þóknaðist!
Um leið og ráðaneytisskiptin urðu, var
John Morley Indlandsráðherra gerður
að lávarði, og flytzt hann því yfir í efri
málstofuna.
Mannslát.
Hinn 25. f. m. andaðist hér 1 bænum
Pétur Jónsson blikksmiður á 52.
aldursári, Hann var fæddur í Skógarkoti
í Þingvallasveit 2. ágúst 1856, og voru
foreldrar hans Jón hreppstjóri Kristjáns-
son, er lengi bjó í Skógarkoti, og mið-
kona hans Kristín Eyvindsdóttir frá Syðri-
Brú í Grímsnesi Hjörtssonar í Hvammi í
Ölfusi Jónssonar, systir Hjartar hreppstjóra
í Austurhlíð og Björns á Vatnshorni í
Skorradal föður Björns dbrm. í Grafar-
holti. En faðir Jóns í Skógarkoti var
Kristján hreppstjóri í Skógarkoti (J-1843)
Magnússon Marteinssonar Þorlákssonar.
Móðir Kristjáns var Guðlaug (J* 1808)
íngjaldsdóttir úr Bárðardal Markússonar,
og var sá Markús föðurbróðir Skúla land-
fógeta Magnússonar, en móðir Magnúsar
Marteinssonar var Ingibjörg Þorgeirsdóttir
systir Helgu, er átti Bjarna Sighvatsson á
Svarfhóli í Flóa og voru þau foreldrar
Guðrúnar móður meistara Bjarna Jóns-
sonar skólameistara f Skálholti, er síðar
varð prestur í Gaulverjabæ. Hefur sá
skyldleiki ekki áður kunnur verið. I móð-
urætt var Jón í Skógarkoti kominn af
bændafólki í Þingvallasveit. Missti hann
Kristínu konu sína á voveiflegan hátt.
Hún datt af hestbaki og beið bana af 22.
ágúst 1868. Var Pétur heit. þá 12 ára
gamall og ólst síðan upp hjá föður sín-
um og stjúpmóður í Skógarkoti. Var
hann fjörmaður á yngri árum og glímu-
maður góður, og lét sér jafnan mjög annt
um að efla og glæða þá íþrótt — íslenzku
glfmuna —, svo að heita mátti, að hann
væri um tíma hinn eini Reykvíkingur, er
nokkurn áhuga sýndi í þessu efni. Má
eflaust mikið þakka honum fjör það og
áhuga, er nú á síðustu árum hefur vakn-
að hér til að endurlífga þessa þjóðlegu
fþrótt, svo að telja má nú, að henni sé
borgið, því að væntanlega taka nú yngri
kraptar við, er ekki láta hana niður falla,
þótt Péturs heit. missti við. Á yngri ár-
um lærði Pétur blikksmíði í sambandi við
niðursuðu á fiski og kjöti, og settist síðan