Þjóðólfur - 22.05.1908, Blaðsíða 2

88
ÞJOÐ OLFUR
Rannsókn á hajnarstxði.
í 22. tölubl. Þjóðólfs hefur einn hátt-
virtur bréfritari kvartað yfir því, að rann-
sókn mín á hafnarstæði við Dyrhólaey í
fyrra vor muni lfklega hafa verið harla
ófullkomin, með því að eg dvaldi ekki
nema hálfan dag á staðnum. I tilefni af
þessu leyfi eg mér að biðja um rúm í
blaðinu fyrir nokkrar athugasemdir.
Hinum háttvirta bréfritara virðist ekki
vera ljóst, hvað það er, sem athuga þarf
við rannsókn á hafnarstæði. Það sem
menn fyrst af öllu verða að ganga úr
skugga um, er það, hvort staðurinn frá
náttúrunnar hendi er vel lagaður fyrir hafn-
argerð, það er að segja, hvort þar er hlé
fyrir flestum verstu áttunum eða að minnsta
kosti unnt að fá hlé fyrir þeim; líka
verður að athuga sjávarströndina, lögun
hennar og eðli, hvort hún er mynduð af
björgum, sandi, leir eða öðrum jarðteg-
undum. Þegar menn hafa gert sér þetta
ljóst, er byrjað á djúpmælingum, rann-
sóknum á sjávarbotninum og öðru, sem
þörf er á til þess að ákveða um hafnar-
gerð. Fyrstu rannsóknina gera menn
samt opt heima á skrifstofunni hjá sér,
með því að athuga nákvæmlega kortin
og gera sér þannig fyrir fram nokkra hug-
mynd um, hvernig ástatt er. Hér erum
vér nú líka svo vel staddir, að búið er
að gera mjög nákvæm kort yfir suður-
strönd landsins frá Hornafirði að Jökulsá
á Sólheimasandi, auk sjókortanna.
Eg verð að játa það, að þegar eg fór
héðan í fyrra vor til Dyrhólaeyjar, til þess
að rannsaka hvernig þar væri ástatt (— eg
hafði ekki fengið nein tilmæli um að fara
líka til Víkur —), þá hafði eg fyrir fram
mjög litla von um, að nokkur árang-
ur mundi verða af ferðinni, og byggði
þá skoðun á athugun kortanna og frásögn
kunnugra manna. Eg held nú líka, að
flestir, sem dvalið hafa á þeim slóðum,
muni verða mér sammála um það, að
þar séu frá náttúrunnar hendi afarmikil
vandkvæði á allri hafnargerð, þar sem
opin ströndin blasir við Atlantshafinu,
sem miskunarlaust brýtur allt með heljar-
afli sínu, er menn reyna að skáka fram
gegn því. Og svo er sandurinn! Hinn
heiðraði bréfritari veit auðsjáanlega ekki,
hverju það skiptir, þegar að ræða er um
hafnargerð, að þurfa að berjast við sand-
inn. Ef hann vissi það, mundi hann ó-
efað segja: »Guð forði oss frá að fáhöfn,
ef vér eigum að kosta viðhaldið!« Strönd-
inni er þannig háttað frá náttúrunnar
hendi, að það eitt er nægilegt til að gera
öll mannvirki út í sjóinn ókleif. En þeg-
ar menn eru gengnir úr skugga um það,
og mér finnst ekki þurfa sérfræðing til
þess að sjá það, þá hljóta menn að játa,
að það hefði verið með öllu óhæfilegt, et
eg hefði dvalið þar viku eða hálfan mán-
uð á kostnað sýslunnar við djúpmælingar
og aðrar rannsóknir, þar sem eg á eptir
hefði hlotið að lýsa því yfir, að hafnar-
gerð væri ókleif, þegar af þeirri ástæðu,
að staðhættirnir sjálfir væru því til fyrir-
stöðu, þó að dýpið væri þar í bezta lagi,
sem nú reyndar er fjarri sanni, samkvæmt
þeitn skýrslum, sem eg fékk um það efni.
Hinn heiðraði bréfritari gerir sig ann-
ars ánægðan með, að bætt verði lend-
ingin. Eg veit ekki, á hvern hátt hann
hefur hugsað sér að það yrði gert; eg
get ekki hugsað mér, að það yrði gert á
annan hátt, en með því, að byggja garð
út í sjóinn, en þar rekumst vér strax á
óviðráðanlega erfiðleika. Eg hygg ekki,
að unnt sé að byggja með þeim tækjum,
sem vér höfum nú á dögum, nokkurn
varanlegan garð út í sjóinn, hvort heldur
er við Dyrhólaey eða í Vík. Og ef það
skyldi takast, þá mundi fyrsti sunnan-
stormurinn fylla allt upp með sandi á
bak við garðinn, og gera hann þannig
gagnslausan. Við Hanstholm á Vestur-
Jótlandi, þar sem nokkuð llkt er ástatt,
en þó í miklu smærri stíl, er nú verið
að bæta lendingu fiskibátanna (hafnar-
gerð þora menn ekki að ráðast 1). Þessi
endurbót er fólgin í því, að garður er
byggður beint út í sjó, og eiga bátarnir
að geta lent í hlé við hann öðru hvoru
meginn; það getur varla talizt annað en
tilraun, sem kostar hér um bil 1,200,000
kr. að gera.
Það mætti rita miklu meira umjjiafnar-
gerðir á suðurströndinni, en eg vonast til
þess, að hafa sýnt fram á það með línum
þessum, að jafnvel þótt rannsókn mín við
Dyrhólaey virtist nokkuð lausleg, þá er
samt álit það, er eg lét uppi, byggt á
bjargi, sem betur stenzt storma, heldur
en sjógarður við Vík mundi gera.
Reykjavlk 12. maí 1908.
Th. Krabbe.
Hinn danski texti nefndarfrumvarpsins
er nú hingað kominn í dönskum blöðum
frá 14. þ. m., s. d. og ísl. þýðingin var
símuð hingað. Af honum sést, að 1. gr.
frumvarpsins, eins og hún fyrst var símuð
hingað, er rétt, og að »veldi Danakon-
ungs« í ísl. textanum á að vera þýðing á
orðunum »det samlede danske Rige«, sem
eiginlega ætti að þýðast: »hin danska ríkis-
heild«. Þótt hin þýðingin sé tekin eptir
skipunarbréfi nefndarinnar næstl. sumar,
þá réttlætir það ekki þessa skökku þýð-
ingu. Þar sem nefndur er »sáttmáli« í
ísl. textanum, stendur að eíns »Overens-
komst« í dönskunni, og er það heldur
ekki rétt þýðing. — í blaði því — »Ber-
lingske Tidende« — er vér höfum séð,
fylgir löng ritstjórnargrein frumvarpinu og
kennir þar margra grasa. Meðal annars
eru þar ekki dregnar nokkrar dulur á, að
frumvarp þetta sé grundvöllur undir áfram-
haldandi, öruggri sameiningu hins afar-
fjarlæga hluta hins danska ríkis við Dan-
mörku, og það er beinlínis tekið fram, að
dönsku nefndarmennirnir hafi skýrt og
skorinort lýst því yfir, að í frumvarpi
þessu væri ekki fólgin viðurkenning frá
Dana hálfu á sögulegum rétti og kröfum
Islendinga, heldur væri það sprottið af
góðvild einni, Islendingar hefðu t. d.
ekki nokkurn snefil af réttarkröfum til
nokkurs fjárframlags frá Dönum o. s. frv.
Ennfremur er blaðið mjög ánægt yfir því,
og prentar það með gleiðletri, að aldrei
verði um aldur og æfi sagt upp samfé-
laginu um konung, utanríkismál, hervarn-
ir og herfána (»Dog kan Fællesskabet
med Hensyn til Konge, Udenrigsanligg-
ender og Forsvarsvæsen samt Orlogsflag
aldrig nogensinde opsiges«). Svo mörg
eru þau orð.
Skordýr og yeikindi.
Eins og kunnugt er, stafa flest næm
veikindi af örsmáum verum (gerlum,
bakteríum), sem ekki sjást með berum
augum, heldur að eins í sterkum sjón-
aukum. Gerlarnir geta komizt á ýmsan
hátt inn í líkami manna og dýra, og þró-
azt þar og margfaldazt með ótrúlegri frjó-
semi. Valda þeir þá optast veikindum í
líkama manns þess eða dýrs, sem þeir
þróast í.
A líkan hátt og ætíum jurtanna er skipt
niður í sérstakar tegundir, er gerlunum
einnig skipt niður í tegundir. Því er nú
optast svo varið, að hver veiki fyrir sig
á rót sfna að rekja til ákveðinnar
geriltegundar; þannig veldur berklagerill-
inn berklaveiki, taugaveikisgerillinn tauga-
veiki, holdsveikisgerillinn holdsveiki o. s.
frv. Útbreiðsla þessara veikinda og
annara, er stafa af ákveðnum gerilteg-
undum, er því sama og útbreiðsla geril-
t e g u n d a þeirra, er veikindunum valda.
I öllum löndum er, eins og menn vita,
gert afarmikið til þess að koma í veg
fyrir útbreiðslu næmra sjúkdóma, það er
að segja til þess að koma í veg fyrir að
gerlar þeir, er veikindum valda, nái að
breiðast út. Það er einnig kunnugt, að
sóttkveikjugerlarnir geta borizt mann frá
manni á ýmsa vegu, svo sem í og utan
á matvælum (t. d. taugaveikisgerlar stund-
um í mjólk o. s. frv.) í vatni (kólera,
taugaveiki o. fl.); utan á og innan í ýms-
um áhöldum, með vindum, í ryki utan
húss og innan (t. d. berklagerlarnir o. fl.),
og á ýmsa fleiri vegu.
Á síðari árum hafa rannsóknir lækna
og náttúrufróðra manna leitt í ljós ein-
kennilegar leiðir fyrir útbreiðslu sóttkveikju-
smáveranna, leiðir, sem áður fyr voru lftt
eða ekki kunnar og lítill eða enginn
gaumur gefinn. Er hér átt við það, að
fræðimenn hafa smátt og smátt komizt
að því með rannsóknum sínum, að ýms
skordýr eiga töluverðan þátt í útbreiðslu
sumra sjúkdóma. Skal hér lítilsháttar
minnst á eitthvað af því helzta, er menn
vita um þetta efni.
Flestum mun það kunnugt, að frjódupt
margra jurta berst af einni jurt á aðra
með skordýrum (flugum og fiðrildum), á
þann hátt, að frjóduptið loðir við dýrin,
er þau setjast á blómin til að leita sér
næringar af hunangssafa blómanna. Flytzt
duptið svo með dýrunum, er þau flytja
sig á önnur blóm. Frjófgun sumra jurta-
tegunda gengur jafnvel eingöngu fyrir sig
á þennan hátt. En að sínu leyti eins og
sóttnærnisgerlarnir geta loðað við föt og
aðra muni og borist stað úr stað með
þeim, geta þeir einnig stundum loðað við
skordýr og borizt með þeim úr einum
stað 1 annan. Er lítill vafi á, að næmir
sjúkdómar geti einstöku sinnum borizt
með skordýrum og breiðst nokkuð út á
þennan hátt. En þó er slík viðloðun
sóttnæmis við skordýrin ekki aðalatriðið,
þegar ræða er um hvern þátt þau eigi í
útbreiðslu næmra sjúkdóma. Því að rann-
sóknir vísindamanna hafa leitt 1 Ijós, að
ýms skordýr, er stinga menn og skepnur
og sjúga blóð úr þeim, geta opt og ein-
att um leið sogið í sig sóttnæmisgerla
ásamt blóði og vessum, þegar þau stinga
sjúka menn eða sjúkar skepnur. Geta
svo sóttnæmisgerlarnir lifað lengri eða
skemmri tíma (stundum margar vikur) í
líkömum slíkra skordýra, án þess að þau
veikist svo neinu nemi.
Skordýr þau (flær, mý o. s. frv.), er
stinga menn og skepnur, spýta optast, um
leið og þau stinga, nokkru af sínum eigin
vessum inn í hold þess, er þau stinga.
Þegar svo sóttnæmisverur eru í vessum
skordýrsins, geta þær komist inn í hold
þess, sem skordýrið stingur; og fáeinir
gerlar geta nægt til að sýkja mann eða
skepnu, ef veiki sú, sem um er að ræða,
er mjög næm.
I heitum löndum eru miklum mun
fleiri og margbreytilegri skordýrategundir
en í norðlægari löndum, enda ber þar
meir á útbreiðslu sjúkdóma á þann hátt,
sem hér er átt við, en í löndum, er norð-
ar liggja á hnettinum.
Af veikindum þeim, sem eingöngu, eða
að nokkru leyti, berast mann frá manni
eða frá einu dýri til annars með skor-
dýrum, skal hér minnst á nokkur.
Mýrakalda (malaria) er algeng sumstað-
ar í suðrænum löndum, þar sem mýrlent
er og votlent. Getur sú veiki bæði komist
í menn og sumar skepnur (t. d. fugla).
Er það slæm veiki, með hitasótt og blóð-
skorti o. s. frv. Veldur stundum dauða
að lokum. Veiki þessi berst mann frá
manni með mýflugum, er stinga sjúka
menn og fá þannig í sig sóttnæmið, en
sýkja svo þá sem frískir eru, þegar þær
stinga þá.
Ennfremur má nefna svefnsýkina. Á
hún heima í miklum hluta afMið-Afriku,
og er fólgin í því, að á menn þá, er hana
fá, sækir svefn svo mikill, að fádæmum
sætir. Sofa þeir dag og nótt samfleytt,
svo varla er mögulegt að vekja þá til
máltíða. Geta menn sofið þannig vikum
saman, og að lokum dáið úr þeim svefni.
Veiki þessi stafar af smáverum, sem ber-
ast mann frá manni 1 mýflugum. Stinga
þær menn og sýkja um leið.
Geta má enn 1 þessu sambandi um
sýkina hina ægilegu, svarta dauða. Veld-
ur henni sérstök geriltegund, er lifir og
þróást í þeim, er sýkina fá. Er sýki
þessi enn í dag fremur algeng víða í
Austurálfu, einkum á Indlandi. Gerlar
þeir, er sýkinni valda, geta haldizt lifandi
og með fullu fjöri nokkuð langan tíma í
flugum, flóm og öðrum skordýrum. Er
lítill vafi á, að sýki þessi breiðist stund-
um út með þessum skordýrum mann frá
manni eða frá dýrum til manna, því bæði
rottur, svín og fleiri dýr geta fengið þessa
veiki. Rottur drepast stundum hrönnum
saman úr henni.
Menn vita með vissu um marga fleiri
sjúkdóma í heitu löndunum, bæði í mönn-
um og skepnum, er áreiðanlega breiðast
út með skordýrum, einkum mýflugum, er
stinga menn og skepnur, og spýta um
leið inn í hold þeirra sóttkveikjusmáver-
um og valda veikindum á þann hátt.
Það yrði of langt mál, að skýra frá því
öllu, er menn vita um þetta, í blaða-
grein; en það er þó mjög líklegt, að skor-
dýr eigi töluvert meiri þátt í útbreiðslu
næmra sjúkdóma, en ennþá er kunnugt,
og að margt nýtt í þeim efnum leiðist
smámsaman 1 Ijós. T. d. þykist læknir
nokkur í Suður-Ameríku hafa fundið holds-
veikisgerla í innyflum hinnar algengu flóa-
tegundar, sem lifir á mönnum, þar sem
óþrifnaður er. Af því leiðir, að flær (og
máske önnur skordýr líka) geti ef til vill
átt þátt í útbreiðslu holdsveikinnar. Höf-
undi greinar þessarar hefur enn ekki tek-
izt að fá upplýsingar um, hve mikið má
byggja á rannsóknum þessa ameríska
læknis um holdsveikisgerlana, en það er
því miður mjög svo líklegt, að flær og
lýs, flugur og önnur skordýr, geti átt
meiri þátt í útbreiðslu ýmsra sjúkdóma
mann frá manni, en margan kynni að
gruna; ættu menn því ávallt af fremsta
megni að varast að láta flugur eða önnur
skordýr komast í matvæli, eins og því
miður allt of opt hefur átt sér stað, bæði
á Islandi og í öðrum löndum.
5. y.
„Reykjavíkin“ sokkin.
„Reykjavíkin", eign Frederiksen & Co.
í Mandal, er leigð hafði verið til að halda
uppi ferðum á Breiðafirði í sumar, rakst á
blindsker að vestanverðu í Faxaflóa, kl. 5
að morgni 13. þ. m. á Ieið héðan að
Syðra-Skógarnesi, þar sem hún átti að
koma við. Þetta var um 2 mílur undan
landi, í bezta veðri, sem betur fór, því að
ella hefði skipshöfninni líti) lífsvon verið,
með því að svo stórt gat kom þegat á
skipið, að vélarrúmið fylltist á fám mínút-
um og tók skipið óðum að sökkva. Far-
þegar voru um 20 að tölu og komust þeir
ásamt skipshöfninni í skipsbátana 4 að
tölu og náðu landi í Skógarnesi eptir 2
stunda róður. Þá er síðasti báturinn lagði
frá skipinu, hálfri stundu eptir árekstur-
inn, var skipið sokkið svo, að að eins sá á
efstu siglutoppana. Lftið sem ekkert var
vátryggt af vörum þeim, er í skipinu voru,
og biðu einstakir menn mikið tjón við
það. Skipshöfnin var öll norsk (skipstj. S.
Gundersen) og hélt hún héðan heimleiðis