Þjóðólfur - 26.06.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavík, föstudaginn 26. júní
1908.
M 29.
Stjórti Sana á Grxnlanðl.
Uppástungur grænleuzku
neíndarinnar.
Á síðari árum eru ýmsar raddir farnar
að heyrast um það í Danmörku, að stjórn
Dana á Grænlandi og meðferð þeirra á
Grænlendingum yfirleitt, sé í ýmsu óbóta-
vant. Einkum hafa raddir þessar verið
háværar eptir heimkomu þeirta Mylius-
Erichsens og Knud Rasmussens
úr fyrstu Grænlandsför þeirra.
Mest hafa menn fundið að því, hve
óheppilegt það fyrirkomulag væri, að land-
stjórnin væri öll í höndum grænlenzku
verzlunarstjórnarinnar, og hlyti hún að
verða verri en ella fyrir þá sök. En verzl-
unin þykir vera mjög óhagstæð fyrir Græn-
lendinga, og jafnvel standa þeim fyrir
þrifum í ýmsum greinum. Ekki stafar
þetta samt af því, að danska stjórnin noti
einokunarverzlunina sem féþúfu, því að
ú síðustu 20 árum hafa Danir því nær á
hverju ári beðið töluverðan fjárhalla af
rekstri hennar. Miklu fremur virðist verzl-
unin vera svo ill, vegna þess hve fyrir-
komulag hennar er illt og á eptir tíman-
um i ýmsum atriðum.
Þessar aðfinnslur hafa nú komið því
leiðar, að danska stjórnin hefur áform-
að að greina landsstjórnina frá verzlun-
inni. I fyrra sumar tók Sigurd Berg
innanríkisráðherra (sem hefur á hendi
stjórn Grænlandsmálefna) sér ferð á hend-
ur til Grænlands, til þess að kynnast af
eigin sjón og reynd ástandinu þar, og
fyrir hálfu öðru ári síðan var skipuð 8
roanna nefnd til þess að íhnga, hverjar
umbætur bæri að gera á grænlenzku verzl-
uninni. {>ó var það jafnframt tekið fram,
að verzlunin skyldi jafnt hér eptir sem
hingað til rekin sem einokunarverzlun á
ifkisins kostnað. Telja Danir einokunar-
yerzlunina nauðsynlega til þess að varð-
veita Grænlendinga (eskimóa) sem sér-
stakan þjóðflokk, því að þeir séu enn svo
htt þroskaðir og barnalegir, að þeir mundu
verða féflettir gífurlega, ef öllum væri
heimilað að verzla við þá, og þeir mundu
hrátt hga un(jir ]0k af drykkjuskap og
annari eymd, ef ekki væri séð um að
Stía s*tku frá þeim.
1 nefnd þeirri, sem skipuð var til þess
að fialla um þetta mál, voru 5 verzlunar-
°g S1glingafróðir menn (þar á meðal
^hor E. Tulinius stórkaupmaður),
en auk þeirra C. Ryberg forstjórigræn-
lenzku verzlunarinnar og 2 aðrir embætt-
ismenn.
Nefnd þessi hefur nú nýlega
ábt sitt. Hefur hún mikið að f
rekstur verzlunarinnar hingað til
r upp á, að gerðar séu á
miklar breytingar. Stendur forst
unarmnar víðasthvar uppi einr
að beraíbætiflákafyrirverzlun
sem verið hefur.
Að því er siglingUna tjl Grænlands
snertir, telur nefndin hana hafa verið
öþarflega kostnaðarsama og býst við, að
htm geti orðið því nær helmingi kostn-
aoarminm, ef verzlunin ætti tvö gufuskip,
sem færu 4—s ferðir milli Danmerkur
og Grænlands á ári, í stað þess að nota
mestmegnis seglskip, eins og áður hefur
átt sér stað.
Mjög óheppilegt hefur það verið, að
verzlunin hefur hingað til talið það aðal-
skyldu sína, að styðja af öllum mætti
selaveiðar Grænlendinga og viðhalda þeim
sem aðalatvinnuvegi þeirra. Þetta hefur
orðið til þess, að Grænlendingar hafa
ekki snúið sér að neinu ráði að öðrum
atvinnuvegum, er gætu orðið langtum
arðvænlegri, t. d. fiskiveiðum, en eigi að
síður hefur selaveiðunum hnignað tölu-
vert.
Aðalannmarkann á verzluninni hingað
til telur nefndin það, hvernig verðlaginu
hefur verið háttað. Það hefur nefnilega
verið leitazt við, að hafa verðið á útlenda
varningnum sem allra lægst, svo að ýms-
ar vörur hafa verið engu dýrari eðajafn-
vel ódýrari eptir flutninginn til Grænlands,
heldur en þær voru í Danmörku. A
þessu hefur leitt það, að verzlunin hefur
ekki getað gefið nema afarlágt verð fyrir
grænlenzku vöruna. Með þessu móti er
öllum flutningskostnaðinum, bæði útlendu
og innlendu vörunnar, dembt á framleið-
endurna, og þeim eru þannig lagðar þung-
ar byrðar á herðar, til þess að allir íbú-
ar Grænlands geti fengið neyzluföng sín
fyrir lægra verð, en eðlilegt er. Það sjá
allir, hve þveröfug þessi aðferð er, sem
miðar að því að draga úr vexti framleiðsl-
unnar, en auka eyðsluna, meðal ann-
ars af ýmsum munaðarvörum. Ef farið
væri eptir réttu verðlagi, hyggur nefndin,
að hækka beri verðið á útlendu vörunum
um 25% að meðaltali, en aptur ættu
Grænlendingar að fá fyrir sínar afurðir
70% meira en þeir fá nú. Að græn-
lenzku afurðirnar ættu að hækka tiltölu-
lega miklu meira í verði en útlendu vör-
urnar, stafar af því, að sölu afurðanna í
Kaupmannahöfn hefur ekki verið hagað
svo vel sem skyldi, svo að minna hefur
fengizt fyrir þær, en mátt hefði fá á ann-
an hátt, og ýmislegur kostnaður, sem
áður hefur orðið að hvíla á grænlenzku
vörunni að mestu eða öllu leyti, ætti að
minnka, ef meiri hagsýni væri beitt.
Skilyrðið fýrir því, að breytingar þær,
sem nauðsynlegar eru á verzluninni, kom-
ist á og verði að gagni, telur nefndin það,
að hún verði rekin sem hvert annað verzl-
unarfyrirtæki af verzlunarfróðum mönnum,
en ekki af stjórnarskrifstofu, eins og nú
á sér stað. Verzlunin á að vera sjálfs-
eignarstofnun, sem vinnur eingöngu í
Grænlands þarfir, Ríkissjóður Dana á
hvorki að hafa af henni neinn skaða né
heldur nokkurn hagnað, annan en vexti
af því, sem hann á innistandandi í verzl-
uninni, og er það um 22/3 milj. kr. Einn
nefndarmanna hefur jafnvel lagt til, að
ríkissjóður sleppti Ifka tilkallinu til þessara
vaxta, vegna þess, að síðan um miðja
síðastliðna öld hafa tekjur rfkissjóðs af
grænlenzku verzluninni (að frádregnum
tekjuhallanum síðustu árin) numið alls
yfir 3V* milj- kr., og má því heita, að
ríkissjóður skuldi Grænlandi þá upphæð.
Hér eptir á þá verzlunin að bera sig sjálf,
en allur arður, sem af henni kann að
verða, á að renna til Grænlendinga sjálfra.
Rödd úr sveítinni
um
sambandsmálið.
Einn meðal hinna merkustu bænda
austanfjalls, er töluvert hefur við stjórn-
mál fengizt, ritar 21. þ. m. um sambands-
málið á þessa leið:
»Nú eru menn hér nýlega farnir að
kynna sér frumvarp sambandslaganefndar-
innar eptir skýringum blaðanna á því,
og þótt almenningi veiti erfitt að átta sig
fyllilega á jafnmiklu vandamáli, þykist eg
mega fullyrða, að allur þorri manna er
eindregið hlynntur þeirri stefnu, er Þjóð-
ólfur heldur fram svo stillilega og rólega,
en þó alvarlega. Mönnum getur nfl. ekki
skilizt, að frumvarpið sé svo ágætt í alla
staði, að það þurfi ekki verulegra breyt-
inga við. Það er alveg rétt, sem hr.
Magnús Arnbjarnarson hefur tekið svo
heppilega fram, að vér eigum einmitt að
vera tortryggnir við þessa samninga, og
og láta ekki fleka okkur til að samþykkja
ákvæði, er síðar má beita okkur til hnekkis.
Vér verðum að eiga sem allra minnst
undir náð Dana, því það er sannkallað
neyðarbrauð, að þurfa á henni að halda.
Vér lækkum f augum sjálfra vor og ann-
ara við þá afstöðu. Og ef vér gerum nú
stór glappaskot í þessum samningi, þá
verður það aldrei aptur tekið, aldrei, aldrei.
Er því engin furða, þótt margir séu
smeikir við, hvernig máli þessu reiðir af
og sárhræddir við óheppileg úrslit, sem
eg kalla að verði á málinu, efþað verður
barið fram með odd og egg, án nokkurra
breytinga. Eg er hræddur við þá tíma,
sem þá færu í hönd, og áhyggjufullur um
hag þjóðar minnar, því að eg þykist viss
um, að þá mundu Danir fyrst fara að
færa sig alvarlega upp á skaptið, er þeir
hefðu samning þennan í höndum, löglega
samþykktan af okkur. Þá gætum vér ekki
lengur haldið því fram, að vér hefðum
aldrei afsalað oss nokkrum yfirráðum yfir
málum vorum í hendur Dönum, eða skír-
skotað lengur til gamla sáttmála, því að
úr gildi yrði hann numinn með þessum
samningi. Það er því ekkert undarlegt,
þótt við sveitákarlarnir séum dálítið vara-
samir og hikandi við samning þennan,
eins og hann er, þótt nefndarmennirnir
sjálfir og fylgifiskar þeirra gylli hann ákaf-
lega, og er það skiljanlegt um nefndar-
mennina, því að hverjum þykir sinn fugl
fagur. En eg hefði kunnað betur við,
eins og Þjóðólfur hefur lfka bent á, að
nefndarmennirnir færu stillt og gætilega í
því, að halda þessum samningi afarfast
að þjóðinni. Þeir hafa sjálfsagt gert það
sem þeir hafa getað, til að gera hann
sem viðunanlegastan fyrir Islendinga, en
þeir mega ekki varna þjóðinni að krefjast
nauðsynlegra umbóta á þessum handa-
verkum þeirra. Svo ágæt og fullkomin
finnst mér þau ekki vera, að þar megi
ekki eitthvað um bæta. Eg hef ekki séð
danska frumvarpstextann, og er heldur
ekki svo vel að mér í því máli, að eg
geti af eigin ramleik dæmt um ósam-
ræmið millum textanna, sem svo mikið
er talað um. En það dylst mér ekki, af
því sem eg hef um það lesið, að ósam-
ræmi er þar, og það mikið, og get eg
ekki skoðað það öðruvísi en blekking við
okkur íslendinga, ef það á að lokka okk-
ur til að samþykkja íslenzkan texta, sem í
þýðingarmiklum atriðum alls ekki sam-
svarar hinum danska. Þetta þyrfti endi-
lega að laga. Að öðru leyti finnst mér,
að vér eigum að halda fast við kröfur
Þingvallafundarins, og ekki ljá Dönum
tangarhald á nokkru máli um aldur og
æfi, þá er frá er skilið konungssambandið
eitt. En eg sé ekki, að vér séum að svo
stöddu færir um að skilja til fulls við
Danmörku, þótt vitanlega væri það ákjós-
anlegast. En það mál er svo lítt undir-
búið enn, að naumast er til þess að hugsa,
að vér getum hleypt okkur út í það svona
fyrirvaralaust, bara, að samningur þessi,
ef hann verður samþykktur lítið eða ekk-
ert breyttur, bindi oss ekki svo á klafa
við Dani, að okkur verði alger skilnaður
síðar torsóttur eða ómögulegur. En það
er eg einmitt hræddur um að verði, og
er þá ver farið en heima setið.
Lakast er, hve mál þetta er knúð áfram
með mikium flýti. Mesti annatími ársins,
slátturinn, í hönd, og svo kosningarnar
snemma í september. Þetta er allt of
lítill undirbúningstími til að ráða fram úr
jafnmiklu vandamáli, En á því mun
engin bót fást ráðin. Þetta er afar ó-
heppilegt. Og afleitt þykir mér það, að
hinir konungkjörnu þingmenn, sem vitan-
lega eru allir á einu bandi, skuli eiga at-
kvæði um þetta mál. Þeir hafa alls ekk-
ert umboð til þess frá þjóðinni, en geta
þó alveg ráðið úrslitunum, ef nógu mikill
meiri hluti þjóðkjörinna þingmanna er
ekki á móti. Eg geri nfl. ráð fyrir, að
málið verði lagt fyrir sameinað þing,
en ekki hvora deild fyrir sig; en yrði það
lagt fyrir deildirnar sína í hvoru lagi, þá
væri það enn fráleitara, því að þá gæti
málið hafst fram, þótt mikill meiri hluti
þjóðkjörinna þingmanna væri á móti því.
Nú ríður okkur mest af öllu á því, að
velja sjálfstæða, drenglynda menn á þing,
menn, sem treysta má til þess, að víkja
ekki hársbreidd frá sönnu og réttu máli,
án tillits til nokkurrar ákveðinnar þing-
klíku eða sérstaks stjórnmálaflokks. Það
er afar athugavert, ef það skyldi takast,
að gera mál þetta að blindu flokksmáli,
því að ef gamla flokkaofstækið hleðst
utan um það, þá missa roenn algerlega
sjónar á aðalkjarna málsins, og hugsa alls
ekki um annað en það eitt, að knýja það
áfram með flokksmagni, láta kné fylgja
kviði og sigra. í þessu liggur aðalhættan,
sem vofir yfir þessu máli, þegar á þing
er komið, að mínu áliti*
Glímumennlrnir,
sem fara til Lundúna og getið var um
í síðasta blaði, glímdu hér 1 »Iðnó« 21.
þ. m. fyrir fullu húsi; var þar glímt eink-
ar liðlega, og auðsjáanlega lögð meiri
áherzla á að sýna fimleik og lipurð, held-
ur en beinlínis verjast falli, og átti það
auðvitað svo að vera, úr því að þetta var
ekki kappglíma.