Þjóðólfur - 19.08.1908, Blaðsíða 2

140
ÞJOÐÖLFUR
sjálfir kannast rið, að það yæri réttar-
afsai, að fá Dönnm ntanríkismálin í hend-
nr nm aldur og æfi".
En um hermálin er það að segja að fornu,
»að á þau er ekki minnst einu orði íhin-
um qömlu sáttmalum né í lögbókunum
og það kemur hvergi fram, að nein ís-
jenzk hermál séu í rauninni til, og því
síður, að konungur sé að neinu leyti gfir-
herforingi hvað ísland snertir. Varnir
landsins eru hvergi nefndar. Landsmönn-
um er auðsfáanlega œtlað sjálfum að verja
landið, og konungur hafði auðsfáanlega
engan rétt og engar skyldur til þess, að
hafa þar neitt hervald, öðruvísi en þá tíl
þess að halda lögregtu í landinu, og allir
vita, að engan rétt hafði hann til að fá
neinn slyrk tit hernaðar erlendis af ís-
tandi" (sbr. Einar Arnórsson: Rfkisréttindi
bls. 178—79 og 202).
Og ekkert orð finnst um það, hvorki í
sáttmálunum né íslenzkum lögum, að
neitt varnarsamband sé með íslendingum
og Norðmönnum, né að Norðmönnum sé
nein skylda á höndum til að verja ísland,
éða íslendingar eigi nokkurn rétt á, að
þeir geri það.
Um löggjafarvaldið er það að segja
eptir Jónsbók, að lögrettumenn gátu sam-
kvœmt fyrirmœlum sjátfrar tögbókarinn-
ar »gefið út hver þau lög,sem þeimsýnd-
ist, í samþykktar formi, ef þeir voru allir
samtaka, án þess að konungssamþykki
þyrfti til að koma, og án þess að hann
gæti spornað fnð því á nokkurn hátt«.
Konungssamþykkis þurfti því að eins
við löggjöfina, að lögréttumenn yrðu ekki
á eitt sáttir og skytu málinu undir kon-
ung. Nú mundum vér vilja gefa mikið til
að hafa slíkt löggjafarvald.
Nú er ekki svo mikið um, að konungur
sé einu sinni skorðaður með frestandi neit-
unarvaldi, og nú á að ofurselja Dönum
utanríkismál og hermál um aldur og æfi;
og hvort er svo betra: forn réttur — eða
nýtt tilboð —.
„Hraklegra [ verk og guðrækara vinna
engir en þeir, sem nú ern að breiða nt
hér á landi — vitanlega að ástæðnlansn
0g gott ef ekki vísvitandi — að íslend-
ingar séu nú gersamlega réttlans þjóð".
Eg veit að fylgismenn frumvarpsins
muni verða þrálátir á sínu máli, og eru
þeir ekki öfundarverðir af þvf, þegar frá
líður, hugsa eg, því að svo er jafnan
um þann, er lakari hetur málstaðinn. En
ekki mun eg nenna að eiga aptur við
þetta mál í blöðunum, enda er það svo
vaxið, að illt er að koma að í svo stuttu
máli, sem blöðin leyfa, þeim röksemdum
sem í sjálfu sér þyrfti, — þó að hér sé
reyndar nóg talið til þess að sýna fram á
tilhæfuleysi háskalegustu staðhæfinga Upp-
kastsmanna —, og mun eg því láta það
biða annars tækifæris, að rita frekar um
þetta mál,
Jón Þorkelsson.
Breytingatillögur
við sambandslaga-uppkastið.
Hér koma fáeinar tillögur um breyting-
ar á Uppkastínu, hinar sömu, sem eg stakk
upp á á fundi um málið í Búðardal 15.
julí síðastl. Þær líkjast breytingum Skúla,
en fara þó talsvert lengra. Fáist engar
breytingar fram, álít eg ógerning að sarn-
þykkja Uppkastið, svo mikla galla hefur
það. Að vfsu höfum vér Landvarnarmenn
ávallt haldið því fram (og eflaust með
réttu, af því að andstæðingar vorir hafa
aldrei getað hrakið það), að íslendingar
hafi stórskemmt Iandsréttindi sín og hálf-
innlimað sig, með innsetningu ráðherrans
1903 í danska ríkisráðið, og því halda
sumir gamlir flokksmenn vorir nú, að
Uppkastið, þótt það óbreytt yrði að lög-
um, sé talsvert skárra en réttleysi það, er
nú gildir. En þótt svo væri, þá er það
engin afsökun fyrir oss til að samþykkja
frumvarpið óbreytt. Það er afleitt að vera
óánægður með það, en reyna þó ekkert
til að fá umbætur á því. Eptir öllum
líkum verður enn óhægra að fá þessum
væntanlegu lögum breytt, heldur en nokkr-
um lögum, er nú gilda fyrir Island. í
svona máli má einskis góðs láta ófreistað.
Þetta sem Danir bjóða nú, má líklega
ávallt fá síðar, ef menn endilega vilja það.
Mér getur fieldur eigi sýnzt, að hægt sé
að segja um oss Islendinga, að vér kunn-
um oss ekkert hóf í kröfum vorum, þótt
vér æskjum breytinga á Uppkastinu, eins
og það nú liggur fyrir. Tillögur mínar
eru þessar:
Við fyrstu gr. Fyrir „land“ komi: „ríki",
og ennfremur: I staðinn fyrir: ísland og
Danmörk eru því í rikjasambandi, er
nefnist veldi Danakonungse komi: xlsland
og Danmörk eru því i ríkjasameining
(union), er nefnist veldi Danakonungs (det
danske monarki]«.
Við 2. gr. Aptan við greinina bætist:
y>Svv lengi sem núgildandi fyrirmœli um
þessi efni standa óbreytl«.
Við 3. gr. Þar orðist 2. töluliður svo:
»Utanrikismál. Pau mál fela ístendingar
fyrst um sinn Dönum einum til meðferðar í
umboði sínu, en síðar isamvinnu við sjálfa
sig um óákveðinn tíma,eptir þeim reglum,
sem löggjafaþing beggja rikjanna kunna
að setja um það og konungur staðfestir.
Enginn þjóðarsamningur, er snertir ís-
land á einhvern hátt, getur þó fengið
gildi fyrir ístand, nema rétt íslenzk stjórn-
arvöld hafi veilt honum samþykki sitt
(samtykke«J.
3. töluliður (um hervarnirnar) falli burt,
og sömuleiðis 8. töluliður (um kaupfánsmn).
Við 5. gr. Fyrir orðin: »Danir og ís-
lendingav á Islandi og Islendingar og
Danir í Danmörku njóta fulls jafnréttis«,
komi: Danir og íslendingar heimilisfastir
á íslandi annars vegar og íslendingar og
Danir heimilisfastir í Danmörku, hins
vegar njóta hvorir um sig fulls jafnréttis
í heimilislandi sínu«.
Og ennfremur: I staðinn fyrir: »Um
fiskiveiðar í tandhelgi við Danmörk og
ísland skulu Danir og íslendingar jafn-
réttháir á meðan 4. atr. 3. gr. er í gitdi«
komi: »Um fiskiveiðar í landhelgi Islands
skulu menn búsettir í Danmörku vera
jafnréttháir sem menn búsettir á íslandi,
á meðan ríkissjóður Dana kostar vörn
veiðiréttarins við strendur íslands«.
Við 8. gr. Fyrir orðin: »er dómsforseti
hœstaréttar sjálfkjörinn oddamaður« komi:
»skat hlutkesti ráða, hvort œzti dómari
í Danmörku eða æzti dómari á íslandi
skuli vera oddamaður«. Gerðardómur-
inn má einnig skera úr þeim málum
öðrum, er íslenzk og dörisk stjórnarvöld
hafa eigi getað komið sér saman um«.
Við 9. gr. Fyrir »25 ár« komi: »20 ár«,
og í staðinn fyrir: „er rœðir um í 4., 5.,
6., og 8. tölulið 3. greinar, skuli vera
slitið að nokkru eða öllu leyti« komi:
»er rœbir um í lögum þessum, að undan-
skildu konungssambandi og utanríkismál-
um, skuli vera slitið að nokkru eða öllu
leyli«.
Svo sem allir geta séð, þá er hér með
breytingunum á 3. gr. miklu betur gætt
réttar íslendinga í samningsmálum, held-
ur en gert er í Uppkastinu. Þó er og hitt
eigi minna vert, aö hervarnaliðurinn er
alveg felldur úr tölu sameiginlegra mála.
Þá gera breytingarnar við fyrsta máls-
lið í 5. gr. lögmálið allt ákveðnara, því
þar er allt orðalagið á huldu í Uppkast-
inu, og getur meinað oss að semja búsetu-
lög. í síðasta málslið þessarar greínaraf-
sala eg með breytingunum oss íslending-
um öllum veiðirétti í landhelginni við
Danmörk, því eg álít þann veiðirétt einskis
virði fyrir oss. En aptur heimila eg Dön-
um veiðiréttinn við ísland móti því einu,
að þeir annist veiðivörnina á meðan báð-
um kemur saman um það. Með þessit
sést það svo glöggt, að landhelgin vor er
íslenzkt sérmál, og að ísland og gæði
þess eigi að vera fyrir Islendinga eina.
Loks sést það á breytingum þessum við
9. gr., að auk konungssambandsins ætlast
eg til að utanríkismálin séu um óákveðið
tímaskeið óuppsegjanlega sameiginleg. —
Þetta tvennt yrði þá fastbundið með samn-
ingnum, og eflaust þykir það mjög slæmt,
enda geng eg á þessum eina stað skemmra
en Skúli gerir. En af því að Dönum er
svo einkar hughaldið þetta með utanrfkis-
málin, þá vil eg gera þeim það til eptir-
lætis, að láta þau vera óuppsegjanleg, og
er það gert í von um, að þeir verði þá
viljugri að slaka til með allt hitt. Það
gengur jafnan svo í samningsmálum, að
eigi dugir eingöngu að spyrja: »Hvað
vil eg«, heldur líka: »Hvað vill hinn
ganga lengst?« Eg fyrir mitt leyti álít
eigi utanrfkismál vor svo mikils verð, að
eg vegna þeirra einna vilji missa af öllu
hinu. Og fyrst konungssambandið má
eigi vera laust líka (og þar með opin gata
til aðskilnaðar og þjóðveldis á Islandi), þá
er engin fjarstæða, að utanríkismálin'séu
líkum lögum háð og málefnasamband
þannig myndað ásamt persónusamband-
inu. Helzt hefði eg þó viljað, að þetta
tvennt hefði mátt vera uppsegjanlegt með
hinu öllu. Það er talið alveg víst, af mjög
mörgum, að Danir fáist, því miður, eigi
til að gera samninginn við oss, ef vér
gerum þetta atriði, um utanríkismálin, að
deiluefni. En eptir því sem 2. liður 3. gr.
er orðaður hjá mér, verður augljóst, að
vér felum þeim þar að fara með þessi
mál fyrir oss, svo þjóðmetnaður vor fær
þá engan hnekki við þetta, og einnig get-
um vér hindrað alla samninga, skaðlega
fyrir Island. Um hitt má aptur lengi deila,
hvort Islendingar með sameign þessara
mála við Dani nái jafnt góðum samning-
um við önnur ríki, sem með því að hafa
þau út af fyrir sig ein; það þori eg eklci
að segja um.
Kvennabrekku 26. júlí 1908.
Jóhannes L. L. Jóhannsson.
Erlend tíðindi.
Stjórnarbyltingin í Tyrklandi.
Eins og áður hefur verið getið hér í
blaðinu, sá Tyrkjasoldán sitt óvænna að
hamla lengur upp á móti kröfum Ung-
tyrkja um stjórnfreisi, þar sem þeir voru
búnir að ná tökum á sjálfum hernum,
einu stoðinni, sem soldán hafði til þess
að tryggja með einveldi sitt. Var við-
búið að uppreisn mundi verða, og hon-
um velt úr tigninni. Hann tók því það
ráð, að verða fyrri til og tryggja sér völd
sín áfram með því að verða við kröfum
Ungtyrkja. Hann tók sér fyrir yfirráð-
gjafa (stór-vesfr) Said pasja, frjálslynd-
an mann, og 24. f. m. gaf hann út til-
skipun, að þingkosningar skyldu látnar
fram fara samkvæmt stjórnarskránni frá
1876, sem Abdul Hamid gaf ríki sínu
rétt eptir að hann var kominn til valda,
en nam óðar úr gildi aptur. Auðvitað
segir soldán, að það hafi ávallt verið
einlæg ósk sín, að gera þegna sína hlut-
takandi í stjórn ríkisins, en það hafi ein-
ungis verið ýmisleg atvik, sem því hafi
valdið, að það hafi ekki getað orðið fyr
en nú. Mælt er, að á ríkisráðsfundi þeim,
er ákveðið var að endurreisa stjórnar-
skrána, hafi orðið Iangar og heitar um-
ræður, en enginn af ráðgjöfunum hafi
þorað að nefna stjórnarskrá á nafn, þang-
að til loks að stjörnuþýðandi soldáns,
arabiskur öldungur, sem borinn var sjúknr
í rúmi sínu á samkomuna, hefði dirfzt að
kveða upp úr með, að hásæti soldáns
yrði ekki bjargað með öðru móti, en að
gefa ríkinu stjórnarskrá. Þegar nú búið
var að brjóta ísinn, nefna það orð, sem
bannlýst hefur verið úr höll keisara um
langan aldur, urðu líka hinir ráðgjafarnir
til þess að styðja þetta mál.
Daginn eptir að stjórnarskráin var end-
urreist, var gefin út önnur tilskipun um
uppgjöf saka, og fáum dögum síðar lagði
soldán hönd á helga bók (kóraninn) og
sór að halda stjórnarskrána.
I löndum soldáns varð mikill fögnuður
við þessi tíðindi, jafnt meðal kristinna
manna sem Múhameðstrúarmanna, og er
mælt, að grísku og búlgversku óaldar-
flokkarnir í Makedoníu séu að leysast í
sundur. Af gömlu ráðgjöfunum, sem
mest börðust gegn stjórnarskránni, hafa
tveir verið settir í fangelsi, einn er flúinn
úr landi, en annar náðist á flóttanum og
var drepinn af lýðnum. Annars hefur
stjórnarbylting þessi orðið án nokkurrar
blóðsúthellingar.
Síðustu fregnir segja, að Said pasja og
allt ráðaneyti hans hafi þegar fengið lausn
vegna þess að Ungtyrkjum þótti það vera
heldur hægfara og aðgerðarlítið, og var
búizt við, að Kiamil pasja, einn af
foringjum Ungtyrkja, mundi verða stór-
vesír og mynda nýtt ráðaneyti.
Loptfarir.
Loptfar Z e p p e 1 i n s g r e i f a.
Á sfðustu tímum hafa loptsiglingarnar
tekið miklum framförum. Hver stórþjóðin
keppist við aðra að gera sem fullkomnust
loptför, og gera tilraunir með þeim. Á
hverjum mánuði, og jafnvel hverri viku,
heyrist um nýjar tilraunir, sem taka hin-
um fyrri fram. Sú þrautin, sem þyngst
hefur reynzt, að fá loptförin til að láta
að stjórn og stýra þeim eptir vild, má
nú heita alveg unnin. Sá sem lengst hef-
ur komizt enn sem komið er, í loptsigl-
ingum, er Zeppelin greifi, þýzkur að-
alsmaður, sem hniginn er nú á efra aldur
og um langa hríð hefur fengizt við lopt-
siglingar. Loptfar hans var talið svo ör-
uggt, að konungurinn og drottningin í
Wúrtemberg tóku sér far með því, enda
varð þeim það ekki að meini. Zeppelin
hefur gert margar tilraunir undanfarna
mánuði, sem heppnazt hafa mjög vel, og
loks lagði hann í langferðalag 4. þ. m.
sunnan frá Sviss norður til Mainz á Þýzka-
landi og sömu leið aptur jafnharðan.
Gerði hann ráð fyrir að verða 24 klukku-
stundir samfleytt á öllu þessu ferðalagi.
Ferðin gekk vel norður eptir, en er hann
var skammt kominn áleiðis aptur, varð hann
að nema staðar og halda niður til jarðar (við
Stuttgart), vegna einhverra smáskemmda á
loptfarinu og að hann var orðinn uppi-
skroppa með súrefni. En meðan hann
var að útvega sér það, kom þrumuveður
og elding laust loptfarið, svo að vélin í
því sprakk og allt loptfarið brann upp.
Nokkrir hermenn, sem héldu loptfarinu
niðri við jörð, meiddust stórlega. Þannig
var öll fyrirhöfn Zeppelins greifa orðin
að engu á einni svipstundu. En landar
hans létu ekki á sér standa, að sýna
honum hluttekningu sína og bæta honum
skaðann, og þýzka stjornin hefut þegar í
stað veitt honum nærri hálfa miljón króna
1 viðurkenningarskyni fyrir þá miklu fyrir-
höfn og fé, sem hann hefur eytt í lopt
siglingatilraunir sínar. Á einum degi
söfnuðust í samskotum á Þýzkalandi handa
Zeppelin 1,800,000 kr.
Mylins-Erichsen.
Frá æfilokum hans á Grænlandi er skýrt
á þann hátt, að hann hafi ásamt öðrurn
dönskum manni og einum Eskimóa, verið