Þjóðólfur - 23.10.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavík, föstudaginn 23. október 19 08.
JtS 49.
V erkfæravélar
og- smíðatól.
1 & l Sdmah
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej ÍD.
Erlend tíðindi.
Byitingarnar á Balkanskaganum.
Balkanskaginn hefur löngum verið tal-
inn vandræðagepill Norðurálfunnar. Hef-
ur óstjórn Tyrkja á löndum þeim, er undir
þá liggja, verið við brugðið, og opt hafa
óeirðirnar keyrt svo úr hófi, að stórveldin
hafa orðið að skerast í leikinn. En þótt
þau hafi verið að reyna að fá Tyrki til
að gera ýmsar umbætur, til þess að sætta
þjóðir þær, sem þeim lúta, við yfirráð
þeirra, þá hefur það haft harla lítinn á-
rangur, og hafa Tyrkir á ýmsa vegu smokr-
að sér undan fiestum loforðum sínum í
þeim efnum. Loks sáu þó Tyrkir sjálfir,
að ástandið var ófært, og i sumar sem
leið tókst þeim að gera stjórnarbyltingu,
takmarka einveldi soldáns og koma á
þingbundinni stjórn. Hétu þeir nú öllum
þjóðum í ríkinu jafnrétti, og var þeim
tiðindum tekið með miklum fögnuði.
Hugðu nienn, að nú mundu Tyrkir sjálfir
fá því áorkað, sem stórveldin höfðu á-
rangurslaust verið að bisa við, að gera
hinar sundurleitu þjóðir í veldi Tyrkja
ánægðar með yfirráð þeirra, og hneigðust
nú hugir manna víðsvegar til velvildar við
Tyrki. Þrátt fyrir þetta virðist nú einmitt
ætla að fara að saxast á limi Tyrkjans.
Þrjú lönd, sem að vísu voru ekki nema
að nafninu undir yflrráðum Tyrkja, hafa
nú gengið alveg undan þeim, og er ekki
■séð fyrir endann á þv(, hvaða dilk þetta
muni draga á eptir sér.
Sjálfstæðisyflrlýsing Búlgaríu.
Berlínarfriðinn 1878 varð Búlgaría
sérstakt ríki (furstadæmi), en ekki fullvalda.
Austur-Rúmenía fyrir sunnan Balkanfjöllin
tékk einnig nokkra sjálfstjórn, og 1885
sameinaðist það land Búlgaríu. Af yfir-
ráðum Tyrkja yfir löndum þessum er varla
meira en nafnið orðið eptir. Búlgaría
hefur sérstakan her, gerir verzlunarsamn-
inga við erlend ríki og sendir út kon-
súla, sem í rauninni eru* líka sendiherrar.
En Þessir erindrekar hafa ekki sömu virð-
ingar, sem sendiherrar fullvalda rlkja, og
Búlgaría greiðir Tyrkjasoldáni skatt.
Fyrir skömmu kom snurða á þráðinn
milli Tyrklands og Búlgaríu út af því, að
Tyrkir vildu sýna, að erindreki Búlgaríu
í Konstantínopel væri ekki skoðaður af
satna sauðahúsi sem sendiherrar annara
ríkja. Um sama leyti varð verkfall á
járnbraut, sem liggur frá Konstantínópel
í gegnum Austur-Rúmeníu. Lét þá Búlga-
ríustjórn herlið taka brautina á sitt vald,
og vildi ekki sleppa henni aptur. Fóru
skeyti rnilli Tyrkjastjórnar og Búlgaríu-
stjórnar út af þessu, og jafnvel sum af
stórveldunum lýstu yfir, að þau teldu
Búlgaríu beita rangindum í þessu máli.
Þá gerðist það 5. þ. m., að Ferdinand
fursti og ráðherrar hans komu tii Tirnova,
er var höfuðborgin í liinu forna Búlgara-
veldi. Var forseti þingsins þar fyrir, og tók
hann á móti þeim ásamt fjöida fólks. Var nú
haldið til kirkju einnar gamallar, er kennd
er við 40 píslarvotta, og var þar fyrir
erkibiskup með klerkdómnum. Þá er furst-
inn var genginn til sætis, varsunginn sálm-
ur, en að því búnu stóð hann upp og las upp
ávarp til búlgversku þjóðarinnar. Minnt-
ist hann á þær framfarir, sem landið hefði
tekið síðan þrældómshlekkirnir voru brotn-
ir af því 1878. Allt, sem stæði í vegi
fyrir þvl, að áframhaldið yrði eins, yrði
að víkja. í reyndinni v'æri Búlgaría óháð
og sjálfstæð, en ennþá stæði þó í vegi
fyrir eðlilegri og friðsamlegri framþróun
landsins nokkrar ímyndaðar og íormlegar
skorður, sem valdið hefðu kala milli Tyrk-
lands og Búlgaríu. Þegar þeim væri rutt
úr vegi og bæði löndin orðin algerlega
óháð hvort öðru, mætti búast við, að vin-
fengi og friðsamleg samvinna mundi auk-
ast með þeim. Með sllkum formála lýsti
hann yfir því, að Búlgaría væri hér eptir
óháð konungsríki. Forseti þingsins og
forsætisráðherrann báðu því næst furstann
í nafni þings og stjórnar að taka að sér
titilinn: konungur Búlgara, og hét hann
að gera það.
Þegar athötninni í kirkjunni var lokið,
hélt allur mannfjöldinn til gamalla kastala-
rústa skammt þaðan, þar sem verið hafði
aðsetur Búlgaríukeisara í tvær aldir, og
var athöfnin endurtekin þar. Seinna um
daginn, þegar fregnin barst til höfuð-
borgarinnar, Sofíu, var ákaflega mikið um
dýrðir.
Fyrir skömmu var Ferdinand fursti á
ferð í Vínarborg og heimsótti þá Franz
Jósef keisara. Ætla menn, að hann hafi
þá gert keisara kunna fyrirætlun sína, og
hafi keisari heitið sínu fylgi- Annars mun
þetta hafa komið flestum stórveldunum á
óvart, og hafa þau ekki viljað viðurkenna
þessa nýbreytni. Segja þau, að það sé
brot á Berlínarsáttmálanum frá 1878, því
engin þjóð hafi upp á sitt eindæmi rétt
til að breyta honum. En Rússland hefur
stungið upp á að kalla saman nýjan ríkja-
fund í Pétursborg til þess að endurskoða
Berlínarsáttmálann, og ef úr þvf skyldi
verða, er elcki gott að vita, hverjar afleið-
ingar það kynni að hafa fyrir skiptingu
valdanna á Balkanskaganum.
Innlinuui líosníu og Herze-
govínu.
Rétt á eptir fregninni um sjálfstæðis-
yfirlýsingu Búlgaríu kom fregnin um, að
Austurríki og Ungverjaland hefði innlim-
að Bosníu og Herzegóvínu. Þessi lönd
teljast til Tyrkjaveldis, en við Berlínar-
friðinn 1878 fékk Austurríki og Ung-
verjaland leyfi til þess, fyrst um sinn, að
stýra löndum þessum í nafni lyrkjasol-
dáns og hefur þeiur síðan verið stjórnað
af hinni sameiginlegu fjármálastjóm Aust-
urríkis og Ungverjalands. I auglýsingu
sinni um innlimun þessara landa segir
keisari, að það sé vilji sinn, að verða
við óskum íbúanna um aukið stjórnfreisi
og vilji hann veita báðum löndunum
stjórnarskrá og þar með hlutdeild í lög-
gjöf og landstjórn í þeim málum, er ein-
göngu snerta Bosníu og Herzegovinu. En
óhjákvæmilegt skilyrði fyrir því, að þetta
komist á, kveður hann það vera, að staða
þessara landa sé ljóst og ótvírætt ákveð-
in, og þessvegna færi hann fullveldi sitt
út yfir þessi lönd, og framvegis skuli
erfðalög Habsborgarættarinnur gilda þar.
Til þess að blíðka Tyrkjann og sýna, að
þetta sé ekki gert til þess að móðga
hann, hefur Austurrfki jafnframt sleppt
landræmu nokkurri milli Montenegró og
Serbíu, er Sanjak nefnist, og kallað burtu
þaðan liðsveitir sínar, svo að hún fellur
nú aptur undir Tyrkland.
Það er ætlun manna, að Þýzkaland og
jafnvel fleiri stórveldi hafi vitað um þessa
ráðagerð Austurríkis og verið henni sam- ,
þykk. Frakkland og England fengu þó
ekkert að vita, fyr en alt var um garð
gengið. Þetta er auðvitað engu síður
brot á Berlínarsáttmálanum, heldur en
sjálfstæðisyfirlýsing Búlgaríu, og virðist
svo, sem stórveldin muni heldur ekki öll
fús á, að viðurkenna það. Að minnsta
kosti munu þau litast um, hvort þau muni
ekki geta fengið eitthvað til uppbótar
handa sér líka, og þá má nú veslings
Tyrkjinn fara að biðja fyrir sér.
Meiri hlutinn af íbúunum í Bosníu og
Herzegovínu eru Serbar. Hafa þessi tfð-
indi því vakið mikla gremju í Serbíu og
er hún jafnvel farin að hervæðast. Dag-
inn, sem fregnin kom til Belgrad, voru
allir gluggar brotnir í austurrísku sendi-
herrahöllinni þar. Það er einnig mjög
efa samt,hvort íbúarnir í Bosníu og Herze-
govínu eru glaðir yfir þessum málalok-
um, þó að þeim sé lofað einhverri tak-
markaðri sjálfstjórn. Einmitt nú mundu
þeir fá engu minni, eða jafnvel öllu meiri
sjálfstjórn, ef þeir kæmust aptur inn undir
Tvrkjaveldi og þá mundu þeir auk þess
hafa meiri von um að geta einhvern tíma
sameinast bræðrum sínum í Serbíu og
myndað stórt og voldugt serbneskt ríki.
Sameining Krítar við Grikkland.
Sömu dagana og Búlgaría, Bosnía og
Herzegovína ganga undan yfirráðum Tyrkja
lýstu Kríteyjarbúar yfir því, að Krít yrði
framvegis hluti úr gríska konungsrlkinu.
Er Kríteyjarfáninn frægi þar með að lfk-
indum úr sögunni. Krít gerði hvað eptir
annað uppreisn undir stjórn Tyrkja og
krafðist að ganga inn í gríska ríkið. Síð-
asta uppreisnin 1896 varð orsökin í stríð-
inu milli Tyrkja og Grikkja. Eptir það
fékk Krít allrfflega sjálfstjórn og var
Georg sonur Grikkjakonungs landstjóri
þar í langa hrfð.
Þingm álaf undir
í Árnessýslu.
Þeir voru haldnir á tveim stöðum í
sýslunni af þingmönnum kjördæmisins
(Hannesi Þorsteinssyni og Sig. Sigurðssyni)
17. og 19. þ. m., hinn fyrri í Tryggva-
skála við Ölfusárbrú (Selfossi), en hinn síð-
ari á Húsatóptum á Skeiðum. A Selfoss-
fundinum var fundarstjóri Eggert Benedikts-
son hreppstjóri í Laugardælum, en skrifari
Engilbert Sigurðsson bóndi á Kröggólfsstöð-
um. Þann fund sóttu um 80 kjósendur,
þá er flest var, en ekki voru þeir þar
komnir fleiri en 60, er fundurinn hófst.
Fulltrúakosning, er gert var ráð fyrir,
hafði farizt fyrir í flestum hreppum í neðri
hluta sýslunnar, og var því öllum við-
stöddum kjósendum veittur atkvæðisrétt-
ur. Húsatóptafundinn sóttu um 20 full-
trúar fyrir 5 hreppa: Biskupstungna- Hruna-
manna-, Gnúpverja-, Skeiða- og Villinga-
holtshreppa. Þar var fundarstjóri Agúst
Helgason dbrm. í Birtingaholti, en skrif-
ari séra Kjartan Helgason præp. hon. í
Hruna. Nokkurnveginn samhljóða álykt-
anir voru samþykktar á báðum fundur.-
um, og verður fundargerðunum hér því
steypt saman í eitt, en til þess að merin
geti glögglega áttað sig á því, hvað sarn-
þykt hafi verið á hvorum fundinum um
sig, er merkið S sett fyrir framan álykt-
anir Seliossfundarins, en H fyrir framan
ályktanir Húsatóptafundarins.
1. Sambandsmálið:
S Fundurinn óskar helzt, að sam-
bandsmálinu verði ráðið til lykta á þing-
inu á þann hátt, að Island verði 1 kon-
ungssambandi einu við Danmörku, og
leggur áherzlu á, að engum fornum rétt-
indum landsins verði afsalað, en felur að
öðru ieyti þingmönnum sínum, að ráða
fram úr því máli, fyrir sitt leyti, á næsta
þingi á sem hagkvæmastan hátt fyrir
sjálfstæði landsins.
H Fundurinn leggur sérstaka áherzlu
á, að sambandsmálið verði ekki sam-
þykkt af þingsins hálfu, á öðrum grund-
velli en þeim, að engum fornum réttind-
um landsins verði afsalað, en felur að
öðru leyti þingmönnum kjördæmisins að
ráða fram úr því máli á sem hagkvæm-
astan hátt fyrir sjálfstæði landsins. En
vilji Danir ekki unna íslendingum fulls
sjálfstæðis, leggur fundurinn til, að þjóð
og þing leggist á eitt, að leysa landið
sem mest úr fjárhagslegu viðskiptasam-
bandi við Danmörku.
2. Skattamálin:
S Fundurinn telur sjálfsagt, að frum-
vörpum skattamálanefndarinnar verði ekki
ráðið til lykta á næsta þingi, og ekki
fyr en á reglulegu alþingi 1911, eptir að
landsmönnum hefur verið gefinn kostur á
að kynna sér þau mái rækilega.
Ii Samhljóða ályktun.
3. Fjárhagsmálið:
S Fundurinn telur nauðsynlegt, að
skipuð verði á næsta þingi nefnd til að
athuga og rannsaka fjárhag og fjármál
landsins, ásamt bankamálum, og koma
fram með tillögur um, hvernig ráða eigi