Þjóðólfur - 08.01.1909, Qupperneq 2

6
I1 J O Ð O LFU K
meiri hluti hennar, heldur kosnir menn,
sem eru bundnir við sína eigin sannfær-
ingu. Það er ómögulegt að mótmæla því,
að aðflutningsbann áfengis fer mjög ná-
lægt því, að skerða persónulegt frelsi
raanna. Löggjafarvaldið takmarkar ekki
frelsi manna fram yfir það, sem hin brýn-
asta nauðsyn krefur. Það má þá banna
allt aðflutt, því allt getur gert skaða óhóf-
lega brúkað. H. J. álítur það rétt, að
því nær allir landsmenn eigi að gjalda
þess, að nokkrir menn eru til hér á landi,
sem ekki kunna að stjórna sjálfum sér,
hvað áfengisnautnina snertir, og sem
templarafélagið getur ekki fengið til að
athuga sinn gang. Hann vill að hinir,
sem tekið hafa sinnaskiptum, borgi fyrir
hina. Þessu mótmæli eg alltaf, að rétt
sé. Mér finnst það því vera í fyllsta
máta ranglæti, að lögleiða aðflutnings-
bannið, því að það sýna tekjur landsins,
eins og hér skal sýnt. Hann heldur, að
aliar menntaþjóðir heimsins mundu dást
að okkur, og jafnvel öfunda okkur af því,
að hafa komið á lögum uro áfengisflutn-
inginn hingað. Ef nokkrar af þeim veita
því eptirtekt, sem þær munu gera, að við
Islendingar höfum fengið slíkt bann, þá
mundi fara svo fjarri því, að þær virtu
okkur fyrir það, heldur þvert á móti setja
okkur á bekk með Indíánum og Skræl-
ingjum. Það yrði allur heiðurinn og veg-
semdin í staðinn. Við sýnum það þá, að
við kunnum ekki að vera sjálfstæðir, eða
með það að fara, sem við getum skaðað
okkur á. Og þarna er allt álitið, sem
við fáum fyrir. Eg minnist þess, þegar
áfengisbannið stóð yfir frá Kanada suður
í Bandaríkin, þá voru búnir til nokkur þús-
und kassar í líkingu við biblíuna, gylltir
á kjölinn sem biblía væri. Þeir voru
fullir af sterku alkóholi. Hvernig skyldi
gamla Nóa hafa líkað það ? Þeir
létu áfengið í mjólkursykur og fluttu
það svoleiðis, og eins í allskonar fugla-
eggjum o. s. frv. Svona mun fara fyrir
íslenzku þjóðinni, ef bannið kemst á.
Bollaleggingar mótmælenda minna sanna
hvergi, að eg hafi ekki satt að mæla, eins
og eg ætla að sýna með sem fæstum
orðum síðar.
Annars eru mótmælin girnileg til fróð-
leiks, eins og ávextirnir á skilningstrénu
góðs og ills voru sagðir forðum, og mig
grunar að afleiðingarnar verði svipaðar
afleiðingunum, sem stafaði af því að taka
það forboðna epli og neyta þess eptir
sem áður, að það verði til að leiða þjóð-
ina á brautir óhlýðni við lög og rétt, og
áfengið verði allt að einu hingað flutt í
lagaleysi, eins og Bandaríkjamenn gerðu,
og eg áður hef á minnzt. Þætti andstæð-
ingum það kurteisi, eða lýsa sjálfstæði,
ef vinur minn byði mér til borðhalds
með sér, og ef hann hefði áfengisvín á
borði sínu, ef eg segði við hann eitthvað
á þessa leið: Nei, vinur minn, eg hvorki
et né drekk við borðið þitt, nema þú
sópir burtu af því áfengisvínunum. Eg er
svo veiklaður og ósjálfstæður, að ef borð-
gestirnir og þú bragða það með mat, þótt í
hófi sé, þá get eg ekki þolað að horfa á,
eg sit ekki borðhaldið, og vertu sæll!
Er það líkt brúðkaupinu í Kana forðum?
Hver var þar boðsgestur ? Hvað gerði
hann þar, sem alstaðar annarstaðar?
Hann gerði það, að ávlta ekkert hlutað-
eigendur fyrir það, að áfengisvínið var
þar um hönd haft til drykkjar, en hann
lypti anda mannsins á æðra stig, með
því að það væri brúkað í hófi. Hann
var frjálsari en svo, að hann með
einu orði ámælti áfenginu, heldur van-
brúkun þess. Hallgr. Pétursson, skáldið
okkar góða, hefur llka kveðið: »Yndi
er að sitja öls við pel og gamna sér.
En fallegt er það fari vel, þó ör sé sá
sem á skenkersc. Alveg sami andi. Að
vanbrúka það ekki, heldur að það fari
vel, þótt þess sé neytt, og það gerirþað,
ef það er í hófi. Ofstæki templaranna
er langt frá því mannfrelsi, sem hér er
nefnt. Það er eins og góðtemplarar séu
andar í varðhaldi, en ekki frjálsir andar.
(Niðurl. næst).
L. P.
tosBKir smHr tf mri.
Stórtjón í Árnes- og Rangár-
vallasýslum.
Tvær kirkjur fjiika.
Aftaka-ofviðrið aðfaranóttina 29. f. m.
hefur valdið almennari og stórkostlegri
skemmdum til sveita hér sunnanlands, en
dæmi eru til áður af samskonar orsök-
um. Einkum hefur tjónið orðið mikið 1
Rangárvallasýslu og efri hluta Arnessýslu.
Veðrið var harðast frá kl. 11 til kl. 3 um
nóttina, og stóð af austri; var þá engum
manni úti stætt, heldur varð fólk að skríða
á fjórum fótum. Verður hér minnst tal-
ið af skemmdum þeim, er þetta voðaveð-
ur olli, enda ekki enn komnar svo greini-
legar fregnir urn það. Undir Eyjafjöllum
og í Landeyjum og í neðri hluta Árnes-
sýslu hefur ekki heyrzt getið um neinar
stórskemmdir óg hefur veðrið verið þar
vægara heldur en efra. í Fljótshlíð urðu
nokkrar skemmdir, þar á meðal fauk mik-
ið af járni af íbúðarhúsi séra Eggerts á
Breiðabólsstað og rauf þakið að nokkru.
I Hvolhreppi kvað meira að skemmdun-
um, sérstaklega hjá bændunum á Árgils
stöðum, Bergsteini Ólafssyni og Kristjáni
Jónssyni. Þar fuku 2 heyhlöður og stofa
með inngangi, fjós. eldhús og eitt útihús
og 70- 100 hestar af heyi. Á Móeiðar-
hvoli fór þak af heyhlöðu og stóru hest-
húsi. Á Stóra-Hcfi á Rangárvöllum hey-
hlaða, hesthús og fjárhús, á Vindási í
Oddahverfi um 100 hestar af heyi og á Sela-
læk hey og heystæði. Á Helluvaði brotn-
uðu allar rúður úr timburhúsinu þar, íbúð-
arhúsi bóndans, Jónasar Ingvarssonar, því
að sandmöl þeyttist á gluggana með svo
miklum krapti. Flúði alt fólkið úr húsinu
og varð að fleygja sér niður og skrfða út
f heyhlöðu, því að óstætt var. Var mesta
furða, að fbúðarhúsið skyldi standast veðr-
ið, þá er gluggarnir brotnuðu. Skaði sá,
er bóndinn varð fyrir, metinn 3—400 kr.
I Lambhaga hafði dálítill malarsteinn
brotið gat á glugga, svo að ekki sprakk
út frá, alveg eins og byssukúlu hefði ver-
ið skotið gegnum rúðuna. I Holtunum
urðu miklar skemmdir víða, t. d. fauk
vönduð heyhlaða á Brekkum og töluvert
(um 60—80 hestar) af heyi í Bjóluhjáleigu
o. s. frv. Uppi á Landi urðu og skaðar.
Fauk þar þak af bænum í Flagbjarnar-
holti (Flagveltu), en af heyhlöðu í Heys-
holti og hey fauk á báðum stöðunum.
I Amessýslu urðu skemmdirnar mestar
á Skeiðum, í Hreppum og í Biskupstung-
um, enda kveður svo mikið að þeim þar,
að þær kváðu vera at kunnugum mönn-
um metnar á borð við skemmdirnar af
jarðskjálptunum 1896 í þeim sveitum, eða
engu minni. Báðar sóknarkirkjur séra
Valdimars Briems fuku: Stóranúpskirkja,
er fleygðist fram á tún og mölvaðist þar,
og Hrepphólakirkja í Ytri hrepp, er þeytt-
ist upp í brekku, 5—öálnum ofar en hún
stóð, og hefur tekizt í fyrstu það hátt í
lopt upp af grunninum, því að hvergi
hafði hún komið við á leiðinní. Þar í
brekkunni brotnaði frá henni kórinn og
þeyttist hærra upp í brekkuna, en brotin
úr honum fóru yfir hæðina og vestur á
Hólamýri. Kirkja þessi var að eins 3 ára
gömul, og er þetta skaði mikill fyrir fá-
menna sókn, er tekið hafði kirkjuna að
sér. Er svo sagt í bréfi þaðan aðaustan,
að hún hafi verið í 1100 kr. skuld og ó-
víst, hvort hún verði reist aptur þar í
Hrepphólum, en líklega kljúfa sóknar-
menn þrítugan hamarinn til þess, nema
svo verði, að ein kirkja verði reist fyrir
báðar sóknirnar t. d. syðst eða sunnar-
lega í Eystrihrepp.5 en vitanlega hagar
fremur illa til um það.
Að því er frétzt hefur um skemmdirn-
ar í Eystrihrepp, þá fuku þar heimahlöð-
ur í Ásum, Þjórsárholti, Skarði og Sand-
lækjarkoti. Á þessum síðastnefnda bæ
fauk og skemmuhús og hálft fjósið, tvær
útihlöður í Hlíð og ein á Hæli. Mjög
mikið heytjón varð. og á öllum þessum
bæjum. Á Sandlæk fauk t. d. heilt hey
algerlega. Grjótvarða er staðið hafði af-
arlengi á Hlíðarfjalli, skammt frá bænum
í Hlíð hrundi öll og fauk.
Á Reykjum á Skeiðum fauk heyhlaða
og tvær hlöður og skemmuhús hjá Þor-
steini bónda Jónssyni á Húsatóptum, hey-
hlaða á Eirfksbakka og önnur á Osa-
bakka.
I Ytri-hrepp urðu mjög miklar skemmd-
ir. T. d. fuku þrjár heyhlöður í Birtinga-
holti, þrjár í Syðra-Langholti, tvær í Dal-
bæ, tvær á Sólheimum, ein í Galtafelli,
ein á Sóleyjarbakka, ein í Jötu, hlaða og
fjós á Þórarinsstöðum, hlaða á Hrafn-
kelsstöðum, sem tók 1100 hesta og fóru
þar um 100 hestar af heyi. Allmikið hey-
tjón varð og í Núpstúni, því að torf tók
þar af 4 heyjum. Af baðstofunni í Unn-
arholtskoti rauf allt þakið og braut niður
hesthús, en 5 hestar, er í því voru, voru
allir óskemmdir. I Efra-Langholti urðu
nokkur lömb undir húsþaki, er á þau féll,
en annars hefur ekki frétzt um skepnu-
tjón í ofviðri þesssu.
Um skemmdir í Biskupstungum hefur
eigi frétzt glögglega enn, en allmikið
hafði þar að þeim kveðið, heyhlöður fok-
ið mjög víða.
Suður í Flóa urðu ekki almennar
skemmdir í veðri þessu, að eins á stöku
bæ varð nokkurt tjón. I Hraungerði fauk
t. d. þak af sauðahúsi og hlöðu. I Ölfusi
urðu litlar sem engar skemmdir.
Hér syðra urðu og allmiklar skemmdir
af veðri þessu, en hvergi nærri eins miklar
og austanfjalls. Það er einkum á Kjalar-
nesi og í Kjós, sem ofviðrið hefur gert
mestan usla. I Saurbæ á Kjalarnesi fauk
þak af hlöðu og töluvert af heyi. Á Jörfa
og Vallá urðu og heyskaðar og í Brautar-
holti fauk þak af fjárhúsi. Á Hurðarbaki
f Kjós fauk hlaða og fjós og 40 hestar af
heyi.
Reykholtskirkja ha0i eitthvað ))haggast
til muna, en þó ekki farið alveg af grunn-
inum eða fallið um koll.
í efri hluta Mýrasýslu: Hvítársíðu, Þver-
árhlíð og Norðurárdal, og enda víðar um
sýsluna, urðu og allmiklar skemmdir, eink-
um á heyhlöðum.
Smápistlar eptir M. J.
II.
Árið 1855 vísiteraði Ólafur prófastur
Sivertsen kirkjur sínar um vorið og var
eg léður honum sem sveinn hans. Við
komum að Selárdal. Þar bjó þá öldung-
urinn séra Einar Gíslason (J- 1866) bróð-
ursonur ísleifs etazráðs á Brekku. Hann
var sagður alllítill klerkur, en mannval
mikið og vel fjáður. En einmælt var
um hann, að hann hefði verið sem ást-
ríkur faðir sóknarbarna sinna og vakað
yfir friði og farsæld þeirra alla sína löngu
embættistfð; var og um hann sagt, að
hann »prédikaði betur á stéttunum en á
stólnum«. Á Breiðafirði voru og nokkr-
ir líkar Einars prests, að líknsemi, félags-
skap og gjafmildi, og þó enginn sem eg
man eptir eins og Brynjólfur Boga-
son (Benediktsen) í Flatey. Uin hann
mætti í sannleika segja, að þeir menn
skitpu tugum og hundruðum, sem áttu
allt sitt traust, þar sem hann var. Og
hann og Sigurð Magnússon á Skúmsstöð-
um hef eg þekkt mesta fyrirmyndarmenn
hér á landi að mannkostum og örlæti.
Hjálpsemi og umhyggja fyrir öðrum líkt-
ist ástríðu hjá Brynjólfi. Optlega stóð
hann á eintali við fátæklinga og nauð-
leitaríólk; beið eg stundum eptir honum,
einkum ef kalt var, og reyndi að fá
hann til að fara, því að optlega ofkældi
hann sig, þvf að heilsa hans var tekin
að bila. En hann var seinþreyttur að
hlusta á harmatölur og nöldur og vildi
vita út í æsar alla hagi skjólstæðinga
sinna, enda allt eins miður kunnugs fólks.
Hann dró og opt að hjálpa, þangað til
hann vissi glöggt, hvað helzt mundi skorta
eða hver ráð skyldi á leggja. Ekki gaf
hann nær ætíð mikið í senn, heldur
sagði: »Komdu aptur, ef ekkert úr ræt-
ist«. Stórgjafirnar geymdi hann stærri
þörfum og viðlögum. Optlega fann kona
hans og aðrir nánustu að því, hvað lengi
hann hefði verið að snópa úti fyrir
glugganum á tali við misjafnar mann-
skepnur, og gert sig ískaldan. Sjaldan
anzaði hann því, heldur stóð umlandi
eða smá-sönglandi í djúpum þönkum með
bakið við ofninn. Ef eg sat við borðið
við bækur, varð honum, er minnst varði,.
að rífa sig út úr heilabrotunum og
spyrja, hvort eg vissi það eða það orð
í latínu, rfkisár Karlamagnúsar eða um
Björn Þorleifsson. Hvaða Björn? spurði
eg eitt sinn, er hann spurði svo. »Já,
þú veizt það, að þeir eru tveir, annar
Björn ríki á 15. öld, og Björn Hólabisk-
up með veizluhöldin um 1700«. Þannig
gekk það opt, og fróðari og skemmtilegrf
mann hef eg varla þekkt. Optlega unn-
um við saman við heyþurk og hirðingar..
Hann hafði verið röskur og frækinn 05
var þá enn ern og knár, þegar hann
nennti. En óðara er hann sá, að heyinu,
var óhætt, þeytti hann hrífunni og lagð-
ist í heyið og eg hjá honum; byrjaði þá
sagan eða ættfræðin, stundum latínan,.
því hana kunni hann alla æfi furðuvel.
Engar stundir voru mér skemmtilegri, og,
margt af eldri fróðleik, sem fast er í
mér enn, plantaði Benediktsen. Líklega
áleit hann mig betur að mér en eg var,
því þegar eg kvaddi hann og fór suður
f skólann, hvfslaði hann að mér: »Vert«
óhræddur, þvf þú veizt meira f latfnu en
prófasturinn«. Það hefur lfklega verið
ofmælt, enda vissi eg ekkert um latínu
hans, en Ólafur prófastur var þó f mörgu
vel að sér og menntavinur hinn mesti,.
yfirleitt einn af öðlingum héraðsins. Hann.
stofnaði Framfararstiptun F'lateyjar, hann
og kona hans, var hún og skörungur í
búnaði, en örlát þóttu þau ekki. Hann
fékkst mjög við lækningar og sýndi í þvf
góðvild mikla og óeigingimi. Var hann
og maður vinsæll og vel metinn af öll-
um góðum mönnum. En meiri fjör- Og
félagsmaður, svo og miklu skarpari og
liprari, þótti séra Eiríkur Kúld, sonur
hans, og þó ekki vinsælli eða meira virt-
ur en faðir hans hafði verið. Fylgdi
Og séra Eiríkur nýrri og margbreyttari
tlzku, átti og nokkuð þreytandi heimilis-
hag, eyddist honum óðum mikið fé, og.
olli það með öðru því, að álit hins gáf-
aða og mæta manns fór heldur minnk-
andi. Þó var hann ávalt vinsæll maður
hjá sóknarbörnum sínum. Séra Kúld.
kenndi mér að öðru hverju í tvo vetur
skólalærdóm, en heldur var sú fræðslai
stopul, enda var hann optast við aðrar
annir riðinn, kenndi og stundum mörgum
öðrum. Var og opt heldur glatt á hjalla-
í húsi Kúlds og dró það mjög úr nám—
inu, sýndi frúin mér sérlega velvild og
henti gaman að ungum sveinum, sem
henni þótti einhver slægur í. Mjög var
hún ör og stórlát í skapi, en hins vegar-
bráðgáfuð, hstfeng og höfðingskona í lund.
Varð hún eflaust fyrir drjúgum meira