Þjóðólfur - 07.04.1909, Blaðsíða 2

5»
ÞJOÐOLFU R.
engu að síður og má þá vera, að Natal sjái
sér einnig þann kost vænstan að vera með
1 samtökunum. Að minnsta kosti mun
mega ganga að því vísu, að Bandaríki
Suður-Afríku verði sett á stofn innanlítils
tlma.
Friðnrinn í Evrópu
hangir á veikum þræði. Hvað lítið sem
út af ber eru menn sífelt hræddir um, að
almenn Evrópustyrjöld kunni að verða þá
og þegar. Stórþjóðirnar hervæðast hver
í kapp við aðra og hinar minni fylgja
dæmi þeirra eftir mætti. Annars virðast
menn oit vera full fljótir á sér að spá ó-
friði, því að mikil öfl og voldug vinna að
því að viðhalda friðnum og stjórnmála-
menn stórveldanna munu hugsa sig oft
um áður heldur en þeir fara að leggja út j
í ófrið við annað stórveldi hér í norður- j
álfunni.
I febrúarmánuði gerðust tveir atburðir, 1
sem menn hyggja, að töluverc muni j
tryggja friðinn hér í álfunni í bráðina.
Annar varsá, að Þjóðverjar og Frakk-
an gerðu samning með sér, þar sem
þeir gerðu út um þau deiluatriði, sem milli
þeirra hafa verið útaf M a r o k k ó. Ætla
menn, að þar með sé friðsamlegur endi
bundinn á það mál, sem nú í nokkur ár
hefur verið talið einna hættulegasta ófrið-
artundrið hér 1 álfunni.
Hinn atburðurinn var sá, að Játvarður
Englakonungur heimsótti Vilhjálm keisara
1 sjálfri höfuðborg þýzka rlkisins, Berlín,
og var tekið þar með miklum virktum. Er
það í fyrsta sinn sem Játvarður konungur
gistir Berlín síðan hann kom til rikis.
Þrátt fyrir öll vinahótin hefur þó hvorki
Þýzkaland né England gert neitt hlé á
aukning herskipaflotans.
Nýlega hefur ráðaneytisforsetinn enski
(Asquith) lýst yfir því.að það sé einbeittur
vilji stjórnarinnar, að enski flotinn sé ávalt
io•/• stærri heldur en flotar tveggja þeirra
stórvelda, er næst komast (en það eru
Þýzkaland og Bandaríkin). Er því ráð-
gert að byggja nú á þessu ári 5—6 ný
herskip af sömu stærð og heljarbáknið
„Dreadnought" (Óragur), er byggtvarfyr-
ir ári síðan og átti þá engann sinn líka
um víða veröld, en hefur nú fengið marga
slíka bæði í enska og þýzka flotanum.
Ástandið á Indlandi
er um þessar mundir eitthvert mesta á-
hyggjuefni ensku stjórnarinnar, því að
hvergi í öllu brezka ríkinu er slík ólga
og óánægja yfir yfirráðum Breta sem á
Indlandi. Þetta mikla ríki (Indland) hef-
ur að vísu tekið allmiklum framförum
undir yfirráðum Breta, en Indverjar geta
samt ekki gleymt því, að Bretar hafa með
ofbeldi tekið sér forráðarétt yfir þeim og
rakað saman ógrynni fjár úr vösum þeirra,
en það sem ef til vill er þyngst á met-
unum er það, að þeir vita að menning
þeirra og trúarbrögð eru miklu eldri held-
ur en Breta og svo gerólík, að þeir geta
engan samhug haft með Bretum.
Aðalforsprakkar andróðursins gegn Bret-
um eru lærðir menn, sem margir hverjir
hafa stundað nám við háskóla á Englandi.
En þó að þeir hafi kynnst menningu
Norðurálfunnar, hafa þeir samt ekki af-
neitað sinni eigin menningu. Þvert á
móti hefur hreyfingin mjög þjóðlegan blæ
og er óspart slegið á trúarstrengina. En
hinn forni útrúnaður hefur mikið vald
yfir almenningi, og eykur trúarblærinn
því mikið vöxt og viðgang þessarar hreyf-
ingar.
Ihaldsblöðin ensku segja, að þessisjálf-
stjórnarhreyfing Indverja sé ekkert annað
en stjórnleysingjaæsingar og megi stjórn-
in vara sig á því að láts bugast fyrir
slíku og gefa þar með þessari hættulegu
byltingarhreyfingu of mikinn vind f segl-
in, því að þá séu líf og eignir Englend-
inga þar í landi í yfirvofandi hættu. Ann-
ars hefur stjórnin tekið allt annað en
mjúkum höndum á þeim óeirðum, sem
átt hafa sér stað, og þeim mönnum, sem
við þær hafa verið riðnir eða grunaðir
um að vekja óánægju gegn yfirráðum
Breta; hafa slíkir menn vægðarlaust verið
hneptir í fangelsi, dæmdir til betrunarhús-
vinnu, útlegðar og jafnvel lífláts. En svo
alvarlega hefur stjórnin þó álitið þessa
hreyfingu, að eitthvað þyrfti að gera til
að lægja óánægjuöldurnar og í því skyni
hefur hún borið upp í enska þinginu
frumvarp um umbætur á stjórn Indlands.
Frumvarp þetta fer fram á að breyta
þannig skipun löggjafarþingsins indverska
og undirþinganna 1 fylkjunum, að nokkrir
af þingmönnunum skuli vera þjóðkjörnir
í stað þess, að nú eru þeir allir konung-
kjörnir eða stjórnkjörnir. Ennfremur á
að auka verksvið þinga þessara eitthvað,
einkum að veita þeim rétt til að ræða
um fjármálin, og í þeim fylkjum, sem slík
þing eru ekki, á að setja þau á stofn.
Þá er ráðgert, að einn Indverji verði lát-
inn fá sæti í ráðaneyti visikonungs og
sömuleiðis verði einn Indverji í ráðaneyti
hvers fylkisstjóra.
Stórvægilegar eru þessar breytingar ekki
og ðlíklegt að þær muni algerlega full-
nægja Indverjum. En íhaldsmenn í enska
þinginu eru samt smeikir við þær og
þykir hér helzt til langt farið. Annars-
vegar eru Múhameðstrúarmenn álndlandi
þetta of mikil tilhliðrunarsemi við Hindúa
(Bramatrúarmenn). En Múhameðstrúar-
menn eru einkum meðal heldri stéttanna
og í meiri metum hjá Englendingum held-
ur en Hindúar. En þeir eru ekki nema
60 þús. talsins, þar sem Hindúar eru yfir
200 þús. Hafa þeir því gert kröfu til að
fá að kjósa þingmann út af fyrir sig, en
ekki í félagi með Hindúum, og að fá að
skipa fleiri þingsæti heldur en þeim ber
að tiltölu við fólksfjölda. Báðar þessar
kröfur hefur enska stjórnin fallizt á, en
aptur á móti hefur hún ekki viljað sinna
þriðju kröfunni, um að tveim Indverjum
verði veitt sæti í ráðaneyti vísi-konungs
og að annar þeirra verði ávalt Múham-
eðstrúarmaður.
Frumvarpsblöðunum hér (»Lögréttu« og
Reykjavíks) hafa borizt ýms símskeyti frá
Kaupm.höfn síðustu dagana, þar sem get-
ið er viðtals ráðherrans nýja við danska
blaðamenn. A hann að hafa sagt þeim,
meðal annars, að frumvarpsandstæðingar
hefðu að eins barizt móti Hannesi Haf-
stein. Þeir vildu ekki stofna lýðveldi, þótt
það yrði oss boðið, því til þess værum vér
íslendingar bæði í efnalegu tilliti og menn-
ingarlegu tilliti of óþroskaðir. Vér gæt-
um ekki æskt neins betra, en að vera í
sambandi við Dánmörku, þvf hjá Dönum
vissum vér oss örugga. Staða Islands til
Danmerkur væri álíka og þurrabúðar til
herragarðs.
Ráðherrann hefur mótmælt þessum frétta-
burði í dönskum blöðum 5. þ. m., og eru
mótmæli hans á þessa leið. (Eptir sím-
skeyti til Blaðskeytabandalagsins hér 5.
þ. m. kl. 9x/» sfðd.):
»Viðlalsfréltir flytja ónákvœmni
og misskilning. Get alls ekki kann-
ast við að hafa sagt, að tilgangur-
inn hafi eingöngu verið sá, að koma
Hannesi Hafstein frá, að íslendinga
skorti menningarþroska til skilnaðar
og að baráttan gegn Uppkastinu
textanna. Samlíkingin »herragarð-
ur og þurrabúð« er vitanlcga al-
gerlega misskilin, aðeins átt við
stœrðarmuninn, að hann sé eins og
munurinn á höfuðbóti, ekki herra-
garði, og þurrabúðarheimili. En
jafnframt lögð rik áherzla á það,
að ísland hafi jafnsterka þrá til að
vera sjátfstœtt og óháð. Heid þvi
fram, að ísland eigi að vera sjálf-
stœtt land í konungssambandi við
Danmörku. Tel skilnað sem stend-
ur hugarburð. Vonast til, að það
lánist að sannfœra Dani um, að
kröfur vorar séu réttmætar.
„Reginn“ á €yrarbakka.
Kafli úr bréfl.
Arið 1906 tóku sig saman nokkrir
menn á Eyrarbakka og stofnuðu félag til
að koma á fót smíðaverksmiðju. For-
göngumaður þess og aðalfrömuður var
Oddur Odsson frá Sámsstöðum í
Fljótshlíð. — Félagsmenn nefndu félag
sitt »Regin«. Hús var reist, er ber
nafn félagsins, og í því er verksmiðjan.
Flest af því, er smfðað var til að byrja
með, mátti fremur telja til þess, er
menn nefna skrautgripi. En von bráðar
færði verksmiðjan út kvíarnar og útveg-
aði nú dýr verkfæri og áhöld til þess að
geta tekið að sér smíði og aðgerðir á
ýmsum verkfærum og áhöldum, bæði
landbúnaðaráhöldum og fleiru. Fyrir það
varð verksmiðjan að hleypa sér í skuldir
fram yfir það, er áður hafði verið gert
ráð fyrir. — Auk þess, sem verksmiðjan
smíðar nú ýmsa vandasama smíðisgripi,
svo sem svipusköft o. fl., hefur hún tek-
ið að sér aðgerð á skilvindum og smjör-
búaáhöldum. Hún gerir einnig við garð-
yrkjuverkfæri og jafnvel smlðar þau.
Verkstjóri verksmiðjunnar og aðalsmið-
urinn er Oddur Oddson, forgöngumaður
fyrirtækisins, einkar hagur maður og hug-
vitssamur. A hann fáa sína líka í verklægni
og útsjón, enda allt svo vel gert og út-
litsfagurt, er hann leggur hönd á. —
Annar aðalsmiðurinn heitir Helgi Magn-
ússon, tengdasonur Odds, og fór hann ut-
an nýlega til þess fyrst og fremst að
kynna sér aðgerð á skilvindum o. fl.
Hafði hann áður tekið prót í vélafræði.
Keypti hann í ferðinni verkfæri þau, sem
áður er getið. Eru þau einkar fullkom-
in og vönduð. Varð nú félagið, eins og
áður er á minnzt, að taka lán til þess
að borga með verkfærin. Sýslunefnd Ar-
nesinga heíur tekið ábyrgð á 3000 kr.
láni fyrir félagið, en lánið var tekið í
Islands banka.
Fyrirtæki þetta er mjög þarft og lofs-
vert, og þó það sannist hér sem optar,
að þeir, sem ráðast í slíkt, beri opt minna
úr býtum en vera ætti, þá hefur verk-
smiðjan komið sér vel og hjáipað mörg-
um með aðgerðir, bæði á skilvindum o.
fl. — Verksmiðjuna reka þeir nú, Oddur
Oddsson og Helgi Magnússon, fyrir sinn
reikning. Hafa þeir keypt öll áhöld af
félaginu, en borga því ieigu eptir húsið.
Vonandi er, að þetta þarfa fyrirtæki
geti haldið áfram, þvf það kæmi sér afar-
illa fyrir bændur og fleiri, ef verksmiðj-
an yrði að hætta. En erfitt mun hún
eiga uppdráttar í peningalegu tilliti sem
eðlilegt er, svona í byrjun.
Árið sem leið, styrkti sýslunefnd Rang-
árvallasýslu verksmiðjuna með 150 kr.,
og var það veí gert. Hefur margt verið
styrkt, sem á það síður skilið, enda nauð-
synlegt að hlynna að svo þörfu og góðu
fyrirtæki, sem verksmiðjan »Reginn« er.
Hún er eini staðurinn, sem flúið verður
í, þegar um stærri og vandasamari að-
gerðir á verkfærum og áhöldum er að
ræða.
Sambandskaupfélag íslands.
1. þ. m. hófst fundur hér í bænurn til
að ræða'um stofnun sambands meðal allra
samvinnukaupfélaga landsins’’ og mættu
þar þessir fulltrúar: WIBHUllE
Kaupfélag N.-Ping.: Jón Jónsson kaup-
félagsstjóri Ærlækjarseli. JgFWB
Kaupfélag S.-Ping.: Pétur Jónsson alþm.,
Sigurður Jónsson dbrm. Yztafelli og Stein-
gr. Jónsson sýslum.
Kaupfélag Svalbarðsegrar: Helgi Lax-
dal bóndi í Tungu og Sigurður Sigurðs-
son hreppstj. Halldórsstöðum.
Kaupfélag Egfirðinga: Bergsteinn Kol-
beinsson bóndi í Kaupangi, Hallgrímur
Kristinsson kaupfélagsstj. á Akureyri og
Stefán Jónsson bóndi á Munkaþverá.
Kaupfélag Skagfirðinga: Ólafur Briern
alþm.
Sláturfélag Anstur-Húnv.: Björn Sig-
fússon alþm.
Sláturfélag Vestur-Húnv.: Hálfdan Guð-
jónsson pr. og alþm.
Verzlunarfélag Hrútfiröinga: Jósef Jóns-
son bóndi á Melum.
Verzlunar/élag Steingríms/jarðar: Guð-
jón Guðlaugsson kaupfélagsstj. Hólmavík.
Kaupfélagið »Vikingurv í Regkjavík:
Pétur G. Guðmundsson kaupfélagsform.
Sláturfélag Suðurlands: Björn Bjarnar-
son dbrm. í Grafarholti og Hannes Thor-
arensen forstjóri.
Kaupfélag Kfósarsýslu : Bogi Þórðarsom
bóndi á Lágafelli og Kristján Þorkelssoö
bóndi 1 Álfsnesi.
Kaupfélag Hafnarfjarðar: Sigurður
Kristjánsson sýsluskrifari.
Kaupfélagið Ingólfur: Einar Jónsson
alþm.
Fundarstjóri er Sigurður Jónsson dbrm.
á Yztafelli. Er búizt við, að þingi þessu
verði lokið fyrir páska.
Á fundi, er haldinn var á Yztafelli 20.
febr. 1902, stofnuðu þrjú kaupfélög (N.-
Þing., Þing. og Svalbarðseyrar) samband
sín á milli, en síðan hafa nokkur félög
gengið í samband þetta. Hefur það gefið
út „Tlmarit fyrir kaupfélög og samvinnu-
félög" nú í 2 ár (1907—1908) og hefir Sig-
urður Jónsson á Yztafelli verið ritstjóri
þess. Hefur það flutt margar góðar rit-
gerðir um samvinnufélagsskap, og gert
mikið til að útbreiða hugmyndina.
Vestur-islenzkur námsmaður,
er Skúli Johnson heitir, hefur fyrst-
ur íslendinga hlotið námsverðlaun Cecil
Rhodes’ar, eptir þvl sem »Heimskringla«
skýrir frá. Cecil Rhodes var, eins
og kunnugt er, mikill stjórnmálamað-
ur brezkur, er hafði grætt ógrynni fjár
á námum í Suður-Afríku. Einnig nam
hann ný lönd þar syðra og stofnaði
nýlendur og vann mikið að sameiningu
Suður-Afríku. Af miklum hluta auðæfa
sinna stofnaði hann sjóð eptir sinn dag,
er verja skyldi til þess að styrkja rmkil-
hæfustu námsmenn á Englandi, brezkti
nýlendunum, Bandaríkjunum og Þýzka-
landi, til þess að stunda fullnaðarnám i
3 ár við Oxford-háskóla á Englandi.
Námsstyrkurinn er 5400 kr. á ári, eða
rúm 16 þús. kr. alls.
Skúli Johnson, er f þetta sinn varð
hlutskarpastur þeirra, er um styrkinn sóttu
f Manitoba-fylkinu, er að eins 20 ára gam-
all, fæddur 1888 í Hlíð á Vatnsnesi, sonur
Sveins Jónssonar bónda þar, en flutti með
foreldrum sínum til Vesturheims á 1. ári.