Þjóðólfur - 27.08.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 27. ágúst 1909.
Jú 36.
Nýkomið mikið úrval af vefnaðarvöru:
T. d. Dömuklæði úr ull, 1,40—2,30. Alklæði 3,00—3,80.
Sængurðúkur, tvíbreiður, 0,90—1,60.
Lífstykkin ágætu, með gormi, 1,20—2,30. Heklugarn, rj. 0,08—0,16.
Hvítt Bomesi, 0,36—0,50. Ágætt Stumpasirs, langir bútar.
I‘ykk nærföt fyrir drengi.
Karlmanna-, unglinga- og drengjaföt á 4,50—33,00, og m. fl.
fræðstumál barna.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
II.
Eg vlldi óska, að óvinir fræðslulag-
anna vildu lesa rækilega ritgerð Páls heit.
Briems í Lögfr. árin 1900 og 1901 (nið-
urlagið er í »N.-Kirkjublaði« 1906):
íMenntun barna og unglinga«
og ennfremur erindi Einars Hjörleifsson-
ar í Tímar. Bókmfél. 1900: »Alþýðu-
menntun hér á landi. í báðum
beim ritgerðum er ástandinu lýst svo rétt
og málið rætt svo rækilega og með þeim
helga alvöruþunga, sem því er samboðið,
að óltklegt er, að mennirnir léti eigi
sannfærast og sæi villu sína, svo framar-
lega, sem nokkuð getur sannfært þá. Og
sannfærzt geta menn optast, ef sarnvizk-
unni er lofað að ráða og eigingirnishvat-
ir eigi stela burtu vitinu.
Það hefur verið almenn umkvörtun, og
hún eflaust á rökum bygð, í öllum sér-
skólum landsins, er taka við mönnum til
frekari íræðslu eptir barnsaldurinn, að
nemendurnir séu fjöldamargir svo hörmu-
lega illa að sér, að það tefji kennsluna
stórum og standi nemendunum mjög fyrir
þrifum að hafa not fræðslunnar. Þessar
raddir heyrast frá kennurum gagnfræða-
skólanna, bændaskólanna, kvennaskólanna
o. s. frv., og það er von að svo sé, því
þegar undirstöðuna, góða barnamenntun,
vantar, þá er eigi von, að vel fari, held-
ur leikur þar allt á lausu. Eigi hefur al-
þýðufólk, margt hvað, heldur full not af
bókum þeim og blöðum, sem það er að
kaupa og lesa. Af því börnin eru ekk-
ert frædd um verk stjórnarvaldanna í
landinu, skilur það eigi stjórnmálagrein-
ar, og af því fræðslan í landafræði hefur
engin verið, hefur það ávalt lítil og stund-
um engin not af fréttum frá fjarlægum
stöðum, Sama er og, ef skýrt er frá at-
burðum á umliðnura tímum, að þar fylg-
ist fólkið alls eigi með, af því engin hef-
ur sögufræðslan verið, og sömuleiðis skil-
ur það eigi alþýðlegar ritgerðir í nátt-
úrufræði, búnaðarmálum og heilsufræði og
öðru þess háttar, af því engin kennsla er
börnunum veitt f náttúruvísindum. Það
er eigi einu sinni svo um fjölda tólks, að
það geti heitið viðunanlega læst og er þá
eigi við góðu að búast, en svona er nú
þessi hálofaða heimafræðsla.
Einhverstaðar í blöðunum, ásamt öðrum
fjarstæðum í þessu máli, hef eg séð því
haldið fram, að fræðslu eigi heldur að
veita í unglingaskólum á árunum 14—18.
En það eru einmitt árin frá 10—14, sem
ber mest að nota til náms, því á þeim
kafla æfinnar hafa menn lítið sem ekkert
annað að gera við tíma sinn, en undir
eins á árunum 14—18 koma annirnar,
sem gera flestum ókleift að afla sér þá
menntunar, enda seint, að fara þá fyrst
að fá barnafræðslu. Barnaskólarnir eru
fyrir allan almenning, en unglingaskól-
arnir, enn sem komið er, og einkum sér-
skólarnir geta aldrei orðið nema fyrir fáa
útvalda menn, er hamingjan hefur lagt
allt það í hendurnar: námfýsi, fjármuni
og tíma. Barnamenntunina í landinu má
sízt minnka, heldur miklu fremur auka.
En þar að auki þarf endilega að koma
upp unglingaskólum, svo sem einum í
hverjum landsfjórðungi, til upprifjunar á
því, er áður var lært, og svo framhalds-
náms, eptir 14 ára aldursmarkið, því ann-
ars er hætt við, að margt af þvf, sem í
barnaskólunum var lært verði gleymt, þá
er menn eru orðnir fulltíða, eða svona
um 20 ára. Námstíminn í þeim skólum
ætti að vera lögákveðinn einn vetur, þeg-
ar menn eru á 17. eða 18. ári, og það er j
rétt, að menn kosti þar veru sfna sjálfir, |
en kennslan sjálf á auðvitað, eins og öll
fræðsla, að vera ókeypis. Fyrst um sinn
yrðu þá þessir skólar til framhaldsnáms
eptir 14 ára aldur, fyrir þá, er löngun hafa
og getu til meira lærdóms, en barnaskól-
ar veita, en svo með framtfðinni þyrfti
að skylda alla, konur sern karla, að ganga
í þá, svo sem 5 mánaða tfma.
Raunar taka bændaskólarnir, stýri-
mannaskólinn, alm. mentaskólinn og fleiri
sérskólar við mönnurn eptir 14 ára aldur
til frekari fræðslu, en hún stefnir mest-
megnis að því, að búa menn undir ein-
hverja ákveðna lífstöðu, en veita eigi þá
almenna fræðslu, er öllum má gagnast,
hver sem lífsstaðan verður. Unglinga-
skólarnir eru því nauðsynlegir, og þeim
á að koma upp, án þess að eyðileggja
barnafræðsluna. Hún er einmitt grund-
völlurinn til að geta notað þá og svo
líka sérskólana. Allir ættu að sjá, að
það myndi verða ofseint að fara fyrst
eptir 14 ára aldur að byrja á barnaskóla-
námi og beiðast síðan að þvf loknu inn-
töku í einhvern af æðri skólunum. Manns-
æfin er svo stutt, að eigi veitir af að nota
tfmann vel.
Einhver afleitasta uppástungan, sem
fram hefur komið í þessu lýðfræðslumáli,
þótt margt kynlegt hafi sést þar, er uppá-
stungan um að sameina kennara- og presta-
embættin í eitt. Fyrst er nú það, að
með þessu yrði allt tómt hálfverk, ann-
aðhvort yrði kennarastaðan höfð í hjá-
verkum eða þá þrestsskapurinn, en hitt
fyrir aðalverk, sem þó yrði ávalt mjög
ófullkomlega gert. Þótt einstaka maður
kunni að vera svo fjölhæfum gáfum búinn,
að hann geti gefið sig við mörgu, sem
hvert um sig er ærið nóg lífsstarf, þá er
flestum þó svo háttað, að þeim er nóg
að hafa eitt verk með höndum og veitir
þó tíðum eigi af, að óaðfinnanlega sé
leyst af hendi. Það er margur maður
vel lagaður til að kenna, þótt óhæfur sé
til prestskapar og á hinn bóginn rnargur
vel lagaður til prestskapar, sem er óhæf-
ur barnakennari. Það er og öldungis
ósæmilegt, að hlaða með lögum á presta
veraldlegum störfum, svo sem skóla-
kennsla jafnan er. Svo er og hitt, að
þótt einhver sé ágætismaður, er alveg ó-
víst, að hann sé góður kennari. Enginn
vandi f lífinu er meiri, en að vera góð-
ur kennari, og er raunalegt, að menn a
vorum tímum skuli eigi skilja slfkt, held-
ímynda sér, að allir, er eitthvað hafa
sjálfir lært, geti vel sagt börnum til. Nei,
til barnakennslunnar þarf menn með al-
veg sérstökum hæfileikum og með sér-
stakri menntun, og þeir verða aðallega
að gefa sig við því starfinu einu. Vanti
þetta, verður aldrei góð mynd á barna-
fræðslunni. Þetta hafa og allar útlendar
þjóðir með mótmælendatrú séð vel og
hinar svo lært það af þeirn, en Islend-
ingar virðast eiga það ólært ennþá, þótt
þeir kenni sig við Lúther, menntafröm-
uðinn mikla. í öðru lagi er hættvið, að
sundrung mikil milli manna í fræðslu-
héraðinu, gæti risið út af þessari sam-
einingu, því trúmennirnir myndu verða
fljótt óánægðir með, að prestskapurinn
yrði hjáverk við annað starf, og heimt-
uðu, að prestkennarinn væri sem mest
prestur, en trúleysingjarnir yrðu óánægð-
ir með, að kennarinn væri jafnframt hinu
starfinu að gefa sig við trúmálum og
prestsverkum. og heimtuðu, að kennslan
yrði eina starfið, en ekkert meðfylgju-
verk. I þriðja lagi gæti þetta íyrirkomu-
lag beint orðið skaðvænt andlegu frelsi í
landinu, því vel getur hugsazt, að trúar-
ofstækisalda grípi presta og söfnuði, og
væri þá illt, að allur æskulýðurinn væri
í höndum slíkra presta. Reynslan hefur
jafnan sýnt, að það er varasamt, að veita
forstjórum trúmálanna mikil völd, því svo
sem eðlilegt er, þar sem trúin er heitasta
hjartans mál og tilfinninga alls þorra
manna, þá verða slíkir forstjórar vægðar-
lausustu ofsóknarar allra frávíkjandi skoð-
ana. Þetta gæti því orðið til að skapa
hið skæðasta klerkaveldi, sem heimurinn
hefur nokkurn tíma séð, klerkaveldi, er
hefði kjósendur, stjórn og alþingi alveg
í vasa sfnum. í fjórða lagi er þetta spor
í öfuga átt við aðskilnað ríkis og kirkju,
sem er sjálfsagður hlutur og hlýtur að
gerast innan skámms, en ekkert væri
fremur til að reyra þau saman og skapa,
eigi ríkiskirkju, heldur kirkjuríki, en þettta
fyrirkomulag. Uppástungan er því einn
af þessum voðalegu glapstigum í málinu,
sem geta verið margir, en vegur sann-
leikans getur eigi verið nema einn, og
hann er sá, að mennta börnin í þar til
gerðum stofnunum, er hafi sérstaka starfs-
menn, svo sem allar aðrar þjóðir gera,
og hafa eigi getað fundið neitt annað
ráð til.
Báðherrann
korn í fyrra kvöld með Thorefélagsskip-
inu »Ingólfi«, beina leið frá Björgvin,
Var 4 sólarhringa á leiðinni þaðan.
Með sama skipi komu og synir hans,
Sveinn yfirréttarmálafærslumaður og Ol-
afur cand. polit. með konu sinni, frú
Borghildi Pétursdóttur (Thorsteinsons
kaupmanns).
Nýja guðfræðin vestaiafs.
Sögulegt kirkjuþing.
Klofningur i kirkjufélaginu.
Eins og kunnugt er, hefur þeim forn-
vinunum séra Jóni Bjarnasyni íWinnipeg
og séra Friðrik Bergmann lent saman í
trúmáladeilu síðustu árin, út af ólíkum
skoðunum þeirra á gildi heilagrar ritn-
ingar. Séra Friðrik hefur aðhyllzt hina
svonefndu nýju stefnu í guðfræðinni, er
á síðari árum hefur mjög rutt sér til
rúms í kirkjunni, einkum lútersku kirkj-
unni, víðsvegar um heim, og er Reginald
Campbel), Lundúnapresturinn nafnkunni,
einna helzti og mælskasti forveri þeirrar
stefnu. En hinum gömlu rétttrúnaðar-
mönnum stendur stuggur af þessari hreyf-
ingu, og ekki fjarri, að þeir telji fylgis-
menn hennar í flokki villutrúarmanna, eða
skynsemistrúarmanna að minnsta kosti.
Og séra Jón Bjarnason hefur vitanlega
verið einhver hinn harðfylgnasti mótstöðu-
maður þessarar stefnu vestanhafs, og guð-
fræðingarnir hér heima, er á síðustu
tfmum hafa gengið þessar nýju götur (t. d.
séra Haraldur Níelsson, séra Jón Helga-
son og enda Þórhallur biskup) hafa fengið
ýms harðyrði og hnútur allóvægilegar hjá
séra Jóni í »Sameiningunni«. En svo er
þó að sjá, sem þeir séu að verða fleiri
og fleiri þar vestra, er hafi fallið frá síra Jóni
og hinni gömlu bókstafstrú. Það sýndi
sig meðal annars í því, að í fyrra var
séra Jón ekki endurkosinn forseti kirkju-
félagsins, og sögðu kunnugir, að hin
svæsnu ummæli hans á kirkjuþinginu þá
um mótstöðumenn hans, hafi átt allmikinn
þátt í því. Að vísu var séra Friðrik þá
sagt upp stöðu hans(íslenzku-kennslu) við
Wes'eyskólann, svo að þar fékk hann að
kenna á harðræði félagsins. Sfðan hefur
óvild allmjög þróast þar vestra út af mál-
um þessum, millum fylgismanna séra Jóns
annars vegar, og séra Friðriks hins vegar,
Munu hvortveggja hafa búið sig undir
snarpan bardaga á kirkjuþinginu nú í ár,
er haldið var í Winnipeg síðustu daga
júnímánaðar. Voru þar saman komnir
fleiri kjörnir erindrekar og fleiri prestar
en á nokkru öðiu kirkjuþingi, er íslenzkir
Lúterstrúarmenn hafa haldið þar, eða um
70 manns alls. Var séra Jóns Bjarnasonar
flokkur þar í yfirgnæfandi rneiri hluta,
49 móti 23. Og voru þá auðsæ forlög
Kartagóborgar.
Fiéttaritari »Heimskringlu« hefur í blað-