Þjóðólfur - 26.11.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Tóuskinn
h v í t og m ó r a u ð kaupir
verzlun
Gunnars Þorbjarnarsonar.
Bókmenntir.
Andvökur. Eptir Stephan
(í. Stepliansson 1868—1907. I.
—II. Rvík 1909.
Ljóðmæli þessi eru afarmikið safn, alls
40 arkir að stærð (20 arkir hvort bindi),
og þó eru þetta ekki öll ljóðmæli höf-
undarins, allmikið eptir skilið, sem ef til
vill verður prentað síðar. Nokkrir Islend-
ingar í Vesturheimi hafa kostað útgáfu
Ijóða þessara, keypt handritin af höf. og
og greitt honum fullt verð fyrir, hafa enn-
fremur unnið endurgjaldslaust að útgáf-
unni og lagt fram allt fé til hennar vaxta-
laust, og auk þess ákveðið, að höf. skyldi
njóta alls hagnaðarins af sölu bókarinnar,
ef nokkur yrði. Og er það rausnarlega
gert. Aðalfrömuður þessa fyrirtækis og
forgöngumaður mun vera Skapti Brynjólfs-
son lögfræðingur, er dvaldi hér heima
næstl. vetur og fram á haust, meðal ann-
ars til að sjá um útgáfuna. Mynd af
skáldinu er framan við fyrra bindið og
í siðara bindinu er einnig mynd af heim-
ili skáldsins í Alberta vestuy undir Kletta-
fjöllum.
Stephan G. Stephansson er nú rúmlega
hálfsextugur að aldri, fæddur í Skagafirði 3.
október 1853 af góðu bændafólki, en flutt-
ist tvítugur að aldri til Ameríku. Hann
er höfuðskáld Vestur-íslendinga, og hafa
mörg einstök kvæði hans áður verið birt
í blöðum og tímaritum vestra, þar á með-
al allmörg í »Nýju Öldinnic, er gefin var
út í Winnipeg, og eitt ljóðsafn (»Á ferð
ogflugi«) hér heima. En hann varð ekki
verulega kunnur sem skáld fyr en undir
aldamótin, að ljóðmæli hans tóku að
birtast. Sáu menn þá brátt, að þar var
enginn hversdagsmaður á ferð, heldnr
maður með einkennilega skáldgáfu, er
ekki þræddi alfarabrautir, heldur gekk
sínar eigin götur í skáldskapnum. Að
vísu þótti hann stundum nokkuð myrkur
1 máli, þungskilinn og þunghentur. En
það var alvara, kraptur og kjarni í þess-
um fyrstu ljóðum hans, því að maðurinn
er alvörumaður mikill, dulur allmjög og
að líkindum fremur þunglyndur, eptir því
sem ráða má af ljóðum hans, og ekki er
svo óeðlilegt, með þvf að baráttan fyrir
lífinu hefur eflaust verið honum erfið opt
og einatt þar vestur undir fjöllunum. Og
hugsanir hans hafa þá brotizt fram í ljóð- '
um, þungar og þrammandi, opt á and-
vökustundum um nætur, er aðrir hafa
sofið. Og mun hann þess vegna hafa j
nefnt ljóð sín »Andvökur«. Það er þvf 1
engin furða, þótt þau beri þess víða
merki, að þau séu ekki ort afléttúðugum,
iðjulitlnm lausingja, heldur af alvörugefn-
um, sístarfandi erfiðismanni, er verður að
leita síns brauðs í sveita síns andlitis, og
ganga þreyttur til hvíldar á hverju kveldi,
Reykjavík, föstudaginn 26. nóvember 1909.
enda segir skáldið svo í einni lausavísu
sinni (bls. 38):
Forlög búin heimi hjá
Hendur trúar sýna.
Skorið er lúa-letur á
Lófa og hnúa þína.
En það ber annars alls ekki mikið á því
í ljóðmælum St., að hann kvarti og kveini
um erfiðleikana, eða sé að fjargviðrast
um það, þótt hann þurfi að vinna líkam-
lega vinnu. Það er enginn slfkur ólund-
arsónn í kvæðum hans, eins og t. d. hjá
Guðm. Friðjónssyni, og því sfður nokkur
ógeðslegur rembingur yfir því, að hann
nenni að vinna. Á slíkum smekkleysum
bólar hvergi hjá St.
Þá er um svo mikið og margbreytt
safner að ræða, sem þessi Ijóðmæli St., þá
er ekki unnt í blaðagrein að dæma
um þau til hlítar. En vel eru þau þess
verð, að á þau væri minnzt nokkru ítar-
legar en Ijóðmæli þau flest, er birzt hafa
hér á síðustu árum, því þau skara í svo
mörgu og miklu og fram úr þeim. Og er
það hrein furða, hve fátt er af verulegu
léttmeti í svo stóru safni. Vitanlega hefði
sumt mátt missa sig að ósekju, en það
er tiltölulega sárlítil hluti kvæðanna. Hitt
er svo margfalt meira, er ber óræk merki
skáldsnilldar og auðugrar andagiptar. Og
til þess að hvetja menn til að kaupa
bókina og lesa hana, munum vér taka
nokkur dæmi hingað og þangað úr hin-
um ýmsu köflum bókarinnar.
Fyrsti kafli bókarinnar (I, 7—53) nefn-
ist »Gripið ú r lausu lopti«, og
eru það mestallt lausavísur, flestar all-
smellnar og með allmiklum ádeilublæ, og
er höf. þá allbeiskyrtur stundum. Um póli-
tíkina kveður hann meðal annars:
Pólitiska ekru yr
Embættanna plógur,
Honum gefa bykkjur byr
Báðar: skjall og rógur.
Þarna glápir þorri manns
Þegar svo er búið
Sannleik, frelsi, fjárhag lands
I flag er öllu snúið.
Kirkju- og kennilýð er höf. lítt hlyntur,
að því er virðist, og kveður sumstaðar
allnapurt um þau efni, en þó ber ekki
á neinu guðstrúar-hatri hjá honum eða
heipt. Það er meira háð og spé um
kennilýðinn, en beinar árásir á kirkjuna
eða kenning hennar. Um Biblíuljóðin
farast honum meðal annars þannig orð:
Já, spjaldafull er bókin sú frá Brími,
Hálf biblían í þúsund króna rími.
En ætli að mér nú efasýkin batni
Þó innblásturinn taki inn í vatni.
Ein lausavísan, er nefnist »Útþynningar«,
er nógu laglega kveðin:
List er það lfka og vinna,
Lftið að tæta upp í minna,
Alltaf í þynnra þynna
Þynnkuna allra hinna.
Annars efnis er þessi laglega staka:
Það er hart í heiminum,
Hvirnleitt margt er við hann,
Þegja og kvarta aldrei um
Eigin hjarta sviðann.
Annar kaflinn (I, 55—85): »Út í veð-
ur og vind« er allur um veðuráttu,
vetrarhörkur, hríðar og snjóa, hláku og
vorblíðu, flest laglega kveðið.
í þriðja flokknum (1, 87—203): »Yfir
minnum lands og lýða«, eru ýms
minningarkvæði, Islands-minni, Kanada-
minni og ýms önnur minni, einnig mörg
erfiljóð. Fyrsta kvæðið í þessum flokki
er ort þá er höf. var 16 ára og kvaddi
Skagafjörð (fór þá norður í Þingeyjarsýslu).
Eru það laglegar vísur. Eitt kvæðið í
þessum flokki er »Ástavísur til Islands«,
ágætt kvæði. Sfðasti hluti þess er svo
látandi:
En svo ertu ísland 1 eðli mitt fest,
Að einungis gröfin oss skilur,
Og þannig er ást sú til þín sem eg ber
og þó léztu að fjölmörgum betur en mér.
Þfn fornöld og sögur mér búa í barm
og bergmál frá dölum og hörgum
Þfn forlög og vonspár um frægðir og harm
Mér fylgt hafa að draumþingum mörgum.
Þinn svipurinn Ijúfi, þitt líf og þitt mál
f lögum þeim hljómar, er kveður mín sál,
Eg óska þér blessunar — hlýlega hönd
Þó héðan þér rétt geti neina.
En hvar sem eg ferðast um firnindi og lönd
Eg flyt með þá von mína eina,
Að hvað sem þú föðurland fréttir um mig
Sé frægð þinni hugnun — eg elskaði þig.
Kvæðið »Úr Islendingadagsræðu«: »Þó
þú langförull legðir«, er ort í svipuðum
anda og ágætis kvæði:
Yfir heim eða himinn
hvort sem hugar þín önd,
Skreyta fossar og fjallshlíð
Öll þín ftamtíðarlönd.
Fjærst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín
Nóttlaus voraldar-veröld
Þar sem víðsýnið skín.
Það er óskaland fslenzkt,
Sem að yfir þú býr —
Að eins blómgróin björgin
Sérhver baldjökull hlýr. —
Frænka eldfjalls og íshafs,
Sifji árfoss og hvers,
Dóttir langholts og lyngmós,
Sonur landvers og skers.
Svona yrkir enginn viðvaningur. Bera
bæði þessi kvæði vott um hina órjúfan-
legu tryggð höf. við ættjörð sína, þótt
hann hafi alið svo lengi aldur sinn fjarri
henni. I sömu átt fer kvæðið »Út-
legðin«, er hann yrkir um fóstru sfna
Ameríku:
Fóstran gekk mér aldrei alveg
í þess móðurstað,
Það var eitthvað á sem skorti,
Ekki veit eg hvað.
Og því kvæði lýkur svo:
En eg á orðið einhvern veginn
Ekkert föðurland.
Hann »er útlagi sættjörð fjær, er hann unni
mest«, og þótt enskur hugsunarháttur móti
I ljóð hans, þá er hann samt íslendingur 1
húð og hár, það er heimalandsmótið, sem
hann ber í hug og hjarta.
í Erfiljóð Stefáns eru einkennileg og
50.
einkar skáldleg flest Viljum vér taka til
dæmis erfiljóðin eptir Stefán Kristinsson
systurson hans. Þau eru snilldarleg, kveð-
in í nýjum tón, svo innilegum og hjart-
næmum. Það er ekki hávær sorgarsöng-
ur eða harmakvein, heldur mjúk og sorg-
blfð minningarljóð, þar sem sorgarekkinn
titrar í strengjum skáldhörpunnar, en svo
þýtt og blítt, eins og vaggað sé hægt og
hljótt barni í blund. Sýnir það, að Stef-
án á einnig til mjúka, þýða strengi í
hörpu sinni. Úr snildarkvæði þessu, sem
er alllangt og þó allt jafngott, þýðir ekki
að taka fram einstök erindi öðrum betri.
Þá eru og erfiljóðin eptir Gfsla Dalmann
frá Mjóadal ágæt:
Og nú er hann týndur úr lestaferð lífs,
Hann lagðist til hvíldar í áfangastað
Og lffsreynslan snerist upp andvöku í
Og áreynsla dagsins varð þjáningu að,
In rósama nótt fékk ei sárindin svæft
Með svefnfróun blíðri né stunið hans kæft.
Hansdagleið varkapphlaup um klungur og töf
Og hvíld fékk hann loksins í útlendings gröf.
Svo týnumst vér flestir úr lestaferð lífs
og leifum ei eptir oss stig eða spor.
Það sést kannske í ógrónum útlendum garð
Einn áratug steingleymdur legstaður vor
Sem tjaldstæði autt eða innfallin hlóð
Á útbrunnin kol þar sem lífsarninn stóð.
Ýms fleiri erfiljóð hans eru ágæt í sinni
röð, t. d. »Kveðið eptir drenginn minn«
og »Eptir frændkonu mína« o. fl. — í
þessum kafla er og eitt hinna fáu ást-
arljóða skáldsins, »Fallegu augun«. —
Skáldið geymir minninguna um »fallegu
augun« stöðugt í huga sínum, sú minning
læðist óvart inn í dálitla kró í huga hans,
en þangað safnast hvaðvetna fagurt:
Sumarkvelds eilífð, skógur skúrablár,
Skrúðbúin hlfð og fossahljóð þar stendur,
Hrafnsvartir lokkar, ljósar augnabrár,
Ljúflingabrjóst og mjúkar, hvítar hendur.
Og þessi fegurðarminning geymist stöð-
ugt 1 hjarta skáldsins og er honum til
ánægju. Það minnir á hina alkunnu upp-
hafslínu á »Endymion« eptir enska skáldið
Keats: »A thing of beauty is a joy for
evser«. Annars gerir Stephan ekki mikið
að því að yrkja um slíka hluti: kvenn-
lega fegurð eða ástir.
í fjórða kaflanum (I, 205—309) er nefn-
ist »Heima að hitta«, eru kvæði
ýmislegs efnis. Meðal ágætra kvæða í
þessum kafla má t. d. nefna »Ljóðeggjan«,
er endar á þessum drengilegu, sönnu og
snjöllu orðum:
Upp, með hug og hjarta manns,
Hirð ei, hvort það nokkur lofar
Smjaðri og lasti lýðsins ofar:
Leita sjálfur sannleikans.
Þá er kvæðið »Kveld« mjög gott kvæði,
og minnist skáldið þar þess, er hann get-
ur ekki sofið og yrkir um andvöku-nótt.
Svlfa þá ýmsar myndir fyrir hugskots-
sjónum hans:
En þá birtist andvakan ferleg og föl
Og fælir burt hvíld mfna og ró,
Og glötuðu sálirnar sækia að mér,
Sem sviku það gott í þeim bjó,