Þjóðólfur - 21.01.1910, Qupperneq 1

62. árg.
Reykjavik, Föstudaginn 21. Janúar 1910.
M 3.
Tóuskinn,
h v í t og m ó r a u ð, kaupir
verslun
Gunnars Þorbjörnssonar.
AukaþiriÉ?
Er þess þörf?
Er þaö ekki þungbær auka-
kostnaður?
.lukaþing veldur ckki pin§
eyrts auRakostnaöi.
Hr. ritstjóri. — Eftir tilmælum
yðar skal pg láta í ljósi álit mitt
um þetta mál, og reyna að benda
stuttlega á ýmislegt, er með auka-
þingi mælir, og hrekja einu mót-
báruna, sem fram hefir komið gegn
því (kostnaðargrýluna) með ein-
faldri ástæðu, sem enginn skal geta
með réttum rökum móti mælt.
Aukaþings-spurningin er á allra
vörum. Af hverju? Af þvi að at-
ferli ráðherra er á ýmsa lund orð-
m svo geigvœnlegt, að þjóðinni
stendur stuggur af, og svo dýrt, að
eigi verður fyrir endann séð, hvar
lendir, ef eigi er í taumana tekið,
og svo siðspillandi fyrir einstak-
linga og þjóðina alla yfirleitt, ef
litið er á kjöttrogsaðfarirnar allar,
krásaskömtunina, sveltihræðsluua
annarsvegar og matarástina og
sleikju-fylgið hinsvegar.
En ægilegastur þykir mönn-
um berserksgangur ráðherra gegn
bankastjórunum —ekki fyrir þeirra
sök, því að sem betur fer bar hann
þar niður á mönnum, sem færir
eru um að þola órétt i bráð og
menn til að reka réttar síns —,
heldur sakir sjálfs Landsbankans,
þessa óskabarns þjóðarinnar.
Hann hefir geíið þjóðinni fulla
ástæðu til að ætla, að bankinn sé
svo langt leiddur á heljarþröm, að
fengi þjóðin að vita hið rélla og
sanna ástand hans, þá mundu allir
að lionum ganga með kröfur sinar
og þá vœri hann samstundis rok-
inn um koll — gjaldþrota!
En allir sjá, að það að gefa á-
stœðu til sliks álits á liag bankans,
er sterkasta hvöt, sem auðið er að
gefa tortrygginni þjóð, til þess að
allir ryðjist að bankanum og reyni
að bjarga sínu.
Þegar menn nú sannfrélta, að
t. d. flokksmaður lians, Alþingis-
forseti og um stutta stund skipað-
ur gæslustjóri, sein vildi þó ekki
gegna þeirri stöðu ólöglega eftir
Nýarið, lætur það vera eitt sitt
fyrsta verk á árinu, að taka spari-
sjóðsfé sitt út úr Landsbankanum
og fara með það yfir í íslands-
banka og leggja það þar inn, —
þegar menn verða nú sliks varir
með rökum, er þá svo ónáttúr-
legt þó að mönnum delti í hug,
að hér sé verið að þegja yfir sönn-
um ófarnaði bankans, aðeins til
þess að halda honum uppi um
stund, meðan gœðingar stjórnar-
innar eru að bjarga sínum hlut á
þurl land9
En það verð eg i einlægni að
segja, að enda þótt eg sé mót-
flokksmaður stjórnarinnar, trúi eg
ekki slíkum hvötum á hana —
kemur það ekki til hugar.
En alt kemur fyrir eitt, hverjar
hvatirnar eru, úr því að afleiðing-
arnar eru, og hljóta að verða, þær,
að gereyða öllu trausti á bankan-
um, leiða hann á heljarþröm, og,
ef til vill koma honum fyrir katt-
arnef.
Þá hefi eg heyrt það fljúga fyrir,
að af því að ráðherrann er vitan-
lega að róa að því af öllu aíli, að
koma hér nú á fót enn einum
banka, banka með frakknesku
lánsfé, sem Einar Hjörleifsson er
nú að semja um lánskjörin á,
banka, sem ráðherra kvað eiga
sjálfur að verða hluthafi í og ýmsir
vinir hans og gæðingar, ásamt
nokkrum öðrum, sem lofað er að
fá þátt i krásinni — sem agn eða
veiðifuglar? — að al’ því að hann
hafi fyrirfram lofað, gott ef ekki
skriflega(?), að taka veðdeildirnar
af Landsbankanum og fá þær sín-
um nýa »franska« banka í hendur,
þá sé hann viljandi að steypa
Landsbankanum, til að hæta bólið
handa hinum.
En þetta er ósæmileg getsök, og
ekki einu sinni sennileg. Eg legg
engan trúnað á hana.
Hinu gœti eg trúað, af þvi að eg
veit að maðurinn sjálfur ber ekkert
skyn á fjármál, að það væri búið
að telja honum trú um, að Lands-
bankinn væri á fallanda fæti og
yrði vart eða ekki við borgið. Og
að þessi franska-banka jóðsótt hans
væri sprottin af umhyggju hans
fyrir að fylla skarðið, er Lands-
bankinn hryndi.
En hvað sem um það er nú, þá
er hitt víst, að hvort sem mann-
inum er sjálfræði eða ósjálfræði,
þá er sýnilegl, að hann getur ekki
gert sér, eða gerir sér að minsta
kosti ekki, grein fyrir aíleiðingum
gerða sinna í ýmsum málum, og
þar á meðal sérstaklega í banka-
málinu.
Hann hrýtur skýlaus lögin. Hann
kemur fólki til að trúa því, að
bankinn sé á heljarþröm, og sú
trú hlýtur að leiða til þess, að
minsta kosti, að baka bankanum
stórtjón.
En er þá bankinn svona illa
staddur?
Þeir sem þvi trúa, hljóta af krcf-
jast fullrar vissu; hljóta að krefjast
aukaþings. Þingið eitt getur á lög-
tegan hátt ráðió bætur á þessu
eymdarástandi bankans — ef það
ástand er svo sem ætla máaf skrafi
og skrifum ráðherra og málgagns
hans.
Sé svo, þá verður ekki bót á þvi
ráðin eða bankanum bjargað, nema
með þeim ráðstöfunum, sem eng-
inn hefir löglegt vald til að gera,
nema Alþingi.
Og það er skylda Alþingis að
bjarga bankanuin. Og það á rétt
á að fá að rækja þá skyldu.
En til þess þarf það að koma
saman.
Hér að framan hefi eg ráð fyrir
gert, að bankinn væri eins illa
staddur, eins og menn verða að
ætla eftir framkomu ráðherra allri.
En satt að segja: eg trúi því alls
ekki.
Eg þykist þess fullviss, að bank-
inn sé vel staddur, ef ekki er hrap-
að að þvi að gera veika skuldu-
nauta gjaldþrota — menn, sem
væntanlega mundu geta staðið í
skilum smátt og smátt, ef ekki er
að þeim hert um skör fram nú í
peninga-kreppunni. Og eg hefi
enga ástæðu til að ætla bankastjór-
unum slikt.
Þó að með rökum yrði sýnt, að
t. d. eitthvað milli 100,000 kr. og
200,000 kr. af sluildum, sem bank-
inn á úti, væru að einhverju leyti
óvissar skuldir (og hér er vafalaust
fullhátt farið), hvað væri það þá,
í hlutfalli við alla skuldeign bank-
ans, samanborið við það, sem nú
hefur reynst hjá mörgum velslœð-
um bönkum erlendis á þessum fjár-
krepputímum 9 Ekkert ægilegt.
Menn verða vel að minnast þess,
að óviss skuld er jafnvel sjaldnast
sama sem töpuð skuld. — Setjum
t. d. að 45,000 kr. skuld ein sé
talin »óviss«. Er til kemur geta
hafst inn 30,000 kr. og einar 15,000
kr. tapast.
Menn mega ekki láta slíka grýlu
hræða sig.
En bankanum er ger ýmislegur
algerlega óþarfur og ólöglegur
kostnaður af ráðherra.
Rannsóknarnefndirnar tvær —
væntanlega alls óþarfar — —,
hvað hafa þær kostað bankann ?
Sú fyrri kvað hafa kostað um
1500 kr. Sú síðari kostar væntan-
lega ekki minna en 3000 kr.
Afsetning Trj'ggva, ástæðulaus
og óþörf, kostar 4000 kr. á ári.
Hinir löglegu gæslustjórar fá auð-
vitað sin laun greidd á sínum
tíma. Þeir eru ólöglega afsettir
eflir 1. Jan. og geta ekki orðið
sviftir launum. En svo bætast við
tveird/ög/e(/írgæslustjóraríheimild-
arlcysi skipaðir. Þeirra laun eru
sama sem peningar, sem varpað
er í sjóinn.
Málareksturinn allur, sem land-
stjórn og banki geta aldrei annað
upp úr haft en skaða og skömm —
hvað kostar hann?
í stað eins starfsmanns,ern þrir ný-
ir teknir inn aftur. Eilthvað kostar
það. Einn er nú mælt að eigi að-
eins að venjast hér bankastörfum
um tíma, til að geta tekið við banka-
stjiirn á ísafirði, þvi að Þorvald
lækni, sem nú er bankastjóri þar,
þarf auðvitað að setja af — hann
er líka heimastjórnarmaður.
En hér er ekki rúm né tími til
að telja upp allan þann kostnaðar-
auka og fjártjón, sein stafar af yfir-
bankastjórn Björns ráðherra.
Því síður til að telja alt það
ærna fé, sem stjórnarflónska þessa
manns hefir kostað landsjóð og
landsmenn í öðrum málum.
Það er meira en aukaþings-virði,
sem þegar er komið, ef alt væri
til tínt.
En haldi fram uppteknum hætti,
sem að likum lætur, þá er vand-
séð, hvað það kostar oss að halda
ekki aukaþing, en þola og þreya
eitt árið til.
Á þingið að þola það, að bæði
það og dómstólarnir sé vettugi virt
— dómsvald dómenda, hæði lög-
gjafar, starfsmanna, kosningar og
fjárveitingar vald og réttur Alþingis?
Er ekki komin full ástæða til að
kynna sér þessi mál — sér í lagi
bankamálið?
Skýrsla rannsóknarnefndanna
verður ekki birt tyrst um sinn. Og
þótt hún yrði birt, gæti hún ekki
flutt annað en alveg einhliða frá-
sögn manna, alveg óbankafróðra,
og ekki hafandi neitt sviplikan
kunnugleik á etnahag manna eins
og bankastjórarnir gömlu.
Og aldrei gæti hún verið annað
en alveg einhliða skjal — kœruskfal
ákærenda, sem varnaraðilar hafa
aldrei fengið að sjá.
Þingið getur ekki dæmt i þessu
máli án þess að hegra báðar hlið-
ar og sjá málsgögn.
En það getur þingið aðeinsgert,
er það er saman hér á staðnum.
Hvernig sem í málinu liggur, þá
er það skylda Alþingis að rann-
saka þetta mál rækilega og — tajar-
laust.
Og því er það skylda vor Al-
þingismanna, hverjum flokki sem
vér tilheyrum, og hverja trú eða
skoðun sem vér að svo stöddu höf-
um á málinu, að gera alt, sem l
voru valdi stendur, til að heimta
aukaþing tafarlaust!
En er það ekki alt of mikitl
kostnaður?
Ráðherrahlaðið og' skotthenglar
þess halda því fram, að svo sé.
Eg skal nú ekki fara aftur út i
það, sem eg hefi vikið að hér að
framan, að það geti verið miklu
dýrara að halda ekki aukaþing.
Og þó mætti full rök fyrir því
færa.