Þjóðólfur - 01.04.1910, Blaðsíða 2

54
ÞJOÐOLFUR,
og verslun. (Verslunin flytst þangað frá
Eb. og Stk).
Hægara er fyrir mestan hluta Árn. og
Rvs. að sækja til verslunar að Álfósárbrú
en á Bakkana. Vissara að fá þangað
vörur og komið vörum þaðan með braut-
inni, heldur en sjóveginn, alla tfma árs.
Gera má ráð fyrir að brautin fái eftir
i—2 ár mestan hluta hins mikla flutnings
fólks og vöru, sem nú þegar er yfir Hellis-
heiði, og að sjálfsögðu eykst þetta stór-
kostlega.
Símasambandið greiðir fyrir þvf, að
bændur fái hinar aðkeyptu vörur til móts
við sig að brúnni, um leið og þeir færa
þangað sfna vöru til flutnings á markað-
inn innan lands eða utan.
En látum svo vera að bændur vildu
fylgja vöru sinni til Rvfkur, ráðstafa henni
þar og veita þar móttöku aðkeyptu vör-
unum. Þeir spara þó að minsta kosti 30
—40 vinnustundir (c. 3 vinnudaga) 1 hverri
ferð við að nota brautina, og gætu hagnýtt
þenna tíma til framleiðslustarfa við heim-
ili sín, sem líklegt er að vegi vel upp á
móti flutningsgjaldinu. Slíkt er reynsla hjá
öðrum þjóðum.
Látum enn fremur svo vera, að þeir
létu flutningatæki sín, hesta og vagna,
bíða við Álfósbrú, meðan þeir brigðu sér
til Rvíkur. Þeir spara slit þeirra við það,
og hestunum líður betur. Nú er nfl. orð-
ið mjög torvelt (og verður þó meir) að fá
haga fyrir allan þann hestafjölda, er til
Rvíkur kemur á sumrum. En beggja
vega Álfósbrúar eru víðáttumiklir, góðir
hestahagar. Þar yrðu brátt settar upp
girðingar til hestageymslu, og þar yrði
hún eigi dýrari en í Rvík. Það mundu
þeir nota, er svo langt væru að komnir,
að eigi sendu fartæki sín heim, meðan
þeir væru í Rvíkurferðinni (eins og nú
er um Borgames).
Annað hagræði.
Margt er það, sem eigi er auðið að sýna,
fyr en reynslan kemur til, er til framfara
hlyti að leiða af járnbrautarnotum á þess-
ari leið, og er að nokkru að því vikið hér
áður. Bættar samgöngur og greiðari flutn-
ingur afurða á markaðinn eykur alla fram-
leiðslu; tímasparnaður við aðdrætti ogfrá-
flutning eftir ræktun landsins og alla fram-
kvæmd á heimilunum. Stundvísi í ferð-
um leiðir til hins sama í öðrum efnum.
Rætt hefir verið um nauðsyn hafnar-
gerðar t. d. á Stokkseyri, og kemur þó
víst engum til hugar, að það kostaði
minna en járnbr. til Álfósbr. Ekkiværi
þetta lagt til, nema þörf þætti fyrir það.
En vel gæti því fé verið „kastað í sjóinn".
Þar er við það afl að strfða, sem bágt er
reikna út. Járnbrautar-fyrirtæki er miklu
vissara, og áhrif þeirrar samgöngubótar
víðtækari. — í öðrum löndum þykja járn-
br. nauðsynlegar, — jafnvel milli hafnar-
staðanna — þótt hafnir séu góðar. Og hér
er fólk og land, sem framförum hlýtur að
geta tekið, eigi sfður en víða annarstaðar.
Sumir bera kvíðboga fyrir því, að braut
mundi eigi „bera sig“, ekki svara kostn-
aði. Á hugmyndum einum er það bygt,
eins og að vísu annað. En líkur engu
minni fyrir hinu, að hún fengi nóg að
gera, einkum þá er fram liðu stundir.
Reksturskostnaðinn er líklegra að hún
mundi brátt borga. En þó eitthvað t. d.
vexti af upphaflegu verði hennar, yrði
fyrst um sinn að greiða af alm.fé, þá væri
þáð einungis að skoða sem meðal til
þjóðþroskunar, er brátt ynnist margfald-
lega upp með bygging, ræktun og fram-
leiðsluaukning á Suðurl. undirlendinu, m.
fl., á sama hátt og tilætlunin er með aðr-
ar almannatjár-framlögur til samgöngu-
bóta. Fyrir þær er keypt mann-
fjölgun og aukin velmegun í
1 andinu.
Og hvað er þjóðinni dýrmætarar
Varnagli.
Skraf mitt um þetta efni býst eg við að
láta hér með niður falla að sinni. Mig
tekur sárt, að járnbrautartillögunni skuli
tórnlega tekið og jafnvel andmælt af þeim,
er fyrst og helst mundu hagsmunanna
njóta af þvf fyrirtæki, ef það kæmist í
framkvæmd. En það hlyti hér, eins og
annarstaðar, að verða hið kröftugasta
framfara-meðal.
En af þekkingarskorti er þetta fyrir
flestum, og er hann afsakaniegur, þar sem
ekkert þvílíkt er hér kunnugt. Síður er unt
að afsaka hitt, að finna ekki til vanþekking-
ar sinnar.
Svara mætti mér um það, að eg hafi
eigi stórum meiri þekkingu á þessu sviði,
en alment gerist. Eg hefi þó reynt að
veita athygli því, er við ber í heiminum,
og hefi nokkuð meiri kunnleika á landi
þessu en alment er, og framtíðarmögu-
leikum ýmsra héraða í landbúnaðarlegu
tilliti.
Geta verð eg að síðustu þess — þvf
eg kannast við tortryggnis-ástríðu fólks-
ins —, að ef járnbraut verður lögð, með-
an eg bý hér, býst eg við að hafa af því
nokkurn atvinnuhnekki, en ekki hag fyrir
mig sérstaklega. En eg læt það ekki
aftra mér frá að halda fram því, sem eg
er sannfærður um, að fj ö 1 d a
m a n n a gæti til hagnaðar orðið, og
þjóðinni til eflingar.
Grh. 29. Mars. 19x0.
B. B.
„fræðslumál barna“.
Eftir séra Ófeig Vigfússon.
Undir þessari fyrirsögn hefir séra Jóh.
L. L. skrifað gríðarlangt mál í 34. tölubl.
Þjóðólfs f. á. og mörgum næstu blöðum
um alt alþýðumentamálið hér á landi.
Margt og mikið segist honum vel, og
sumt alveg gullfallega og gullsatt, eins og
t. d. þetta, er hann hefir lýst ýmsum
þjóðmeinum vorum: »Og slík mein getur
enginn kraftur lagfært nema sönn ment-
un, en sönn mentun er það eitt, sem elsk-
ar kristindóminn og virðirlíkamsvinnunac.
Og því næst þetta: »Mentuð trú eða
trúuð mentun, er besti auður hverrar
þjóðar, því hún göfgar manninn til sálar
og líkamac.
Þetta, og ýmislegt fleira hjá séra Jóh.,
en jafnt réttilega og fallega sagt.
En harla ómjúkt tekur séra Jóh. á
mörgu, og eg held óþarfléga og jafnvel
ómaklega á sumu, sem fram hefir komið
í þessu mikla og merka máli — lýðfræðslu-
málinu.
Þykir honum flest býsna bágborið, margt
ilt, og sumt alveg afleitt, sem til hefir
verið lagt eða afráðið í þessu máli, og
heimskar hlutaeigendur fyrir o. s. frv.
Flestir — og eg held allir — sem
komið hafa fram f þessu máli, hafa þó
haft nokkuð til síns máls, sumir mikið;
og margt af því, er flestir hafa lagt til,
hefir við eitthvað að styðjast, meira eða
minna.
Og flestum — líklega öllum — hefir
vafalaust gengið fremur gott en ilt til
með tillögum sínum. Líklega enginn
viljað vinna »ilt og óþarft verk« með
þeim.
Þeir hafa ekki séð eða fundið annað
betra en það, er þeir létu uppi eða
lögðu til.
En að sem flestir láti uppi og leggi til
sitt besta, er vfst fremur þakkarvert en
óþakkar, ekki sfst í svo margliðuðu og
vandráðnu máli, sem lýðfræðslumálið ís-
lenska er.
Að öðru leyti ætla eg ekki að afsaka
eða verja þær tillögur, sem fram hafa
komið í þessu máli — nema aðeins eina:
þá tillöguna einmitt, sem harðast verður
úti hjá séra Jóh. og hann telur »afleitustu«
tillöguna, sem fram hefir komið í þessu
máli.
Sú »afleita uppástunga er mér líka skyld-
ust. Það er uppástungan um sameiningu
prests- og kennarastarfsins. Þessa »afleit-
ustu« uppástungu reynir séra Jóh. að kveða
niður með eftirtöldum 4 röksemdum:
1. A ð eftir henni yrði bæði prests- og
kennarastarfið að hálfverki.
2. A ð þessi sameining mundi valda
sundrung í fræðsluhéruðum.
3. Að andlegu frelsi þjóðarinnar gæti
verið hætta búin af slíkri sameiningu.
4. A ð þetta fyrirkomulag sé spor í öf-
uga átt við aðskilnað ríkis og kirkju.
Flestar þessar ástæður hafa þegar áður
verið teknar fram gegn prestakennara-
uppástungunni, fyrst og best af E. Hjörl.
f Fjallkonunni, þegar þessi »afleita uppá-
stunga* kom þar (f Fjk.) fyrst fram 1906.
Og sjálfur hafði eg einnig, að nokkru
leyti, gert ráð fyrir þeim, og reynt að
ónýta þær með röksemdum eða athuga-
semdum þeim, er eg lét fylgja tillögunni,
og einnig með fyrirkomulagi tillögunnar
sjálfrar o. fl.
En þetta virðist séra Jóh. ekki hafa
lesið, eða tekið að neinu leyti til greina.
Eg leyfi mér því að minna á nokkuð
af því, sem eg hef áður fram tekið í
þessu máli, og bæta dálitlu við.
Þá er fyrst hálfverknaðarástæðan.
Séra Jóh., og sjálfsagt margir fleiri, held-
ur því fram, að prestkennari hlyti að
hafa annaðhvort eða hvorttveggja starfið
— prests og kennarastaifið — 1 hjáverk-
um, og yrði hvorugt fyllilega rækt.
Þetta mundi líka auðvitað fara svo
með prestakallaskipun þeirri, sem verið
hefir, og verða á eftir núgildandi lögum.
En séra Jóh. hefir ekkert tillit tekið til
þess grundvallaratriðis, sem prestkennara-
uppástungan byggist á, eða þeirrar tillögu,
að skipun prestakalla yrði gerbreytt, og
verkahring presta einnig að ýmsu leyti.
Yrðu prestaköllin gerð að kenslufylkj-
um með 200—300 sálum alls, og um 30
nemendum, eins og prestkennara uppá-
stungan gerir ráð fyrir, þá er eg í engum
vafa um, að hvorugt starfið, prests- eða
kennarastarfið, þyrfti að verða hjáverk eða
hálfverk, ef kenslan færi fram á heimili
prestkennara, svo sem einnig er ráðgert
m. fl.
Að minsta kosti er eg alveg viss um,
að með fyrirkomulagi prestkennaratillög-
unnar yrði um minna hálf- og hjáverk að
ræða, en nú á sér stað i prestskap okkar
flestra og einnig í núverandi alþýðukenslu.
Ogj líklega einnig í væntanlegri alþýðu-
fræðslu, eins og hún nú er ráðgerð og
lögleidd.
Eða hver getur nú, sá er til þekkir og
lítur á alt, búist við prestunum óskiftum
og fyllilega uppbyggilegum í prestskapn-
um, eða við alþýðufræðlunni sem óskiftu
eða heilu alúðarverki, með þvl fyrirkomu-
lagi, sem nú er og verða á í kristindóms-
og lýðfræðslumálum hér á landi?
Hvað prestskapinn snertir, að minsta
kosti í sveit, sem hingað til hefir þótt
vera, og einnig verið fýrir mörgum, meira
eða minna hálfverk og hjáverk, vegna að-
kallandi verslegra þarfa og starfa, þá sé
eg með engu móíi, að hann geti orðið
minna hálf- og hjáverk hér eltir, þegar
prestaköllin eru stækkuð um helming eða
meira með samsteypum og gerð margfalt
örðugri til hverskonar þjónustu og and-
legrar samvinnu milli presta og safnaða,
og prestþjónustan Og notin að prestinum
hljóta að verða aðallega fólgin í því, sem
minstu varðar andlega og eilífa velferð:
að ferðast og flækjast um langa, torsótta
vegu, grafa dauða, skíra fædda, drekka
sætt kaffi og eta besta mat heimilanna
við manntalshúsvitjun, og einstöku sinn-
um prédika lítt kunnugur yfir nokkrum
lítt kunnugum o. s. frv.
Og hvað lýðfræðsluna snertir, þá er
það ósanngjarnt og athugalítið að ætla,
að hún vefði annað en háltverk, meðan
hún getur ekki verið og á ekki að verða
lífvænlegt lífsstarf kennaranna, og þeir
hljóta jafnhliða kenslunni, og auk hennar,
að leggja fyrir sig allskonar óskyld störf,
til þess að geta lifað fyrir sig og slna.
Nei, hér eftir verður prestskapurinn
yfirleitt meir og meir að hálf- eða hjá-
verki og fjær og fjær hugsjón sinni og
tilgangi, ef núverandi og fyrirhugað fyrir-
komulag helst nokkuð lengi í strjálbygð-
inni, mannfæðinni og vondu vegalengd-
unum hér.
Og þegar svo lýðfræðsluhálfverkið nú-
verandi og ráðgarða bætist við, og verð-
ur hinu hálfverkinu samferða, þá verður
hvort fyrir sig og hvorttveggja til samans
svo mikið hálfverk, að þjóðinni mun
blöskra og eigi þykja viðhlítandi.
Mun henni þá þykja nær, að laga svo
starfsvið og verkahring og bæta svo lífs-
kjör annars hvors, prests eða kennara, að
hann gæti hvorttveggja sómasamlega og
gagnsamlega í seun: unnið betur ætlunar-
verk prestskaparins og lýðfræðslunnar, eða
lifað og starfað viðunanlega fyrir hvort-
tveggja.
Eg fæ ekki heldur betur séð, en að
hvorttveggja stafið sé náskylt. Prestskap-
urinn er fólginn í kristilegri uppfræðslu
og kristilegu lifi. Lýðfræðslan er líka
fólgin í kenslu og í því, að gera þessa
kenslu að lífi, sem varla má fara í bág
við kristilega kenning og breytni. Lýð-
fræðslan á, eins og séra Jóh. bendir á, að
veita lýðnum sanna mentun, en sönn
mentun er það eitt, sem elskar kristin-
dóminn og virðir líkamsvinnuna.
Og svo er þessi gullfagra og sanna
setning: »Mentuð trú eða trúuð menn-
ing er besti auður hverrar þjóðar, því
hún göfgar manninn til sálar og líkama*.
En hverjir mundu þá líklegri til að
kenna lýðnum þessa »sönnu mentunc,
þessa »mentuðu trú eða trúuðu mentunc,
en þeir menn, sem yfir höfuð má ætla,
að öðrum fremur fengju mentaða trú og
trúaða mentun í og frá trúuðum og ment-
uðum presta- og kennaraskóla, og til
að gegna bæði prestskap og lýðfræðslu
á hæfilega stóru svæði, eins og prest-
kennara uppástungan leggur til?
Vel veit eg það, að trúuð mentun og
mentuð trú getur veist kennaraefnum á
kennaraskólanum, og eg hef góða von
um, að svo muni verða á kennaraskóla
vorum, meðan núverandi skólastjóra þar
nýtur við, eða annars líka hans í trú og
mentun.
En eigi fæ eg þó betur séð, en að
trúin hlyti að verða enn betur mentuð,
og mentunin enn betur trúuð, ef presta-
efni á prestaskóla gengju jafnframt á
kennaraskóla, eða kennaraefni á kennara-
skóla legði jafnhliða stund á prestslærdóm.
Og þá yrði Hka einn og sami maður
jafnvígur, eða fær um hvorttveggja starfið,
prests og kennarastöðuna.
En þar sern séra Jóh., eða aðrir, koma
með það gegn prestkennaratillögunni, að
einn maður geti verið ágætur klerkur, en
bráðónýtur kennari, eða afbragðs kenn-
ari en ófær prestur, þá getur það lfklega
komið fyrir, en yfirleitt nær það engri
átt, allra síst, er sami maðurinn er ment-
aður og undirbúinn jafnt til hvorttveggja
starfsins, og honum um leið gert auðvelt
að gegna báðum jafnt og jafnvel.
Eins og áður er sagt, tel eg þessi störf
að nokkru leyti náskyld, og að hvorugt
þeirra megi stríða gegn öðru. Get eg
því með engu móti samsint umræddri
viðbáru.
Til þessa hefir það líka sýnt sig, að