Þjóðólfur - 12.08.1910, Blaðsíða 2

130
ÞJOÐOLFUR.
við, að standa mundi á framfaraflokknum
að aðhyllast það, ef fáanlegt væri afar-
kostalaust. »En það er hvorttveggja, að
báðir flokkarnir vita mjög vel, að fyr-
nefndrar heimastjórnar (ráðgjafabúsetu
hér), er enginn kostur, þótt verið sé að
bera fyrir sig það og það, sem ekki er
nema reykur. . .«
Nú sýnist „Tíumannafrumvarpið" hverfa
úr sögunni. Nú fer Isafold að tala um
einn Islandsráðgjafa búsettan hér, eins og
nú er. Hún segir að ekki væri »beint«
rangnefni, að skíra slíkt heimastjórn«.
»En um þetta fyrirkomulag . . . hafa allir
danskir stjórnmálamenn og lögvitringar, sem á
það hafa minst, verið alveg samdóma og munu
vera enn (o: eftir að vinstrimenn komust
til valda) samdóma, að hún sé alls ekki tak-
andi i mál. Svo mikill reykur sem það er,
sem verið er nú að bera þá fyrir, suma hina
nýu ráðherra, vinstrimannahcfðingjana, þá lýsir
það sér i hverju þeirra orði, að þannig vaxna
innlenda ráðgjafabúsetu (o: það fyrirkomu-
lag, sem B. J. »regerar« nú eftir) geta þeir
ekki hugsað sér«, ísaf. XXVIII, 69.
Og þetta fyrirkomulag er annað og verra
en það (o: Tímenningafrv.) — enn verra og
óaðgengilegra fyrir oss« (Isaf. s. st.). Þetta
styður Isaf. með því, að einhver náungi
hefir skotið því að henni, að „Heima-
stjórnarmenn" hafi viljað láta alla ráðgjafa
..heimaríklsins“ sinu sinni hvern«,
vera millilið milli Islandsráðgjafans og
konungs.
En Isaf. XXVIII, 69 játar þó nú jafn-
framt, að mikið sé »fyrir búsetuna gefandi,
ef hún er sönn og veruleg«, og að »fyllilega
óháðum Islandsráðherra hér búsettum gæti
verið ástæða til að taka fegins hendi, og jafn-
vel sætta oss við að launa honum beint nr
landssjóði, ef því væri að skifta, þó að lítil
ástæða virðist vera, að létta þeim kostnaði
af rikissjóði, eins og með oss var farið við
fjárhagsaðskilnaðinn á sínum tíma, og þó að
frámunaleg heimska sé að hugsa sér hann
þjóðhollari fyrir það, þar sem vér meðal ann-
ars hefðum eftir sem áður ekkert vald yfir
þvi, hver emhættið skipaði, né heldur yfir þvi,
hve hátt honum yrði launað — launin yrðu
tekin af rikissjóðstiilaginu að oss fornspurðum,
svo sem eigandi undir fyrirmælin um hina
æðstu innlendu stjórn, í stöðulögum og stjórn-
arskrá« (ísaf. s. st.).
Það er annars ekki gott að hugsa sér
í fljótu bragði, hvemig hægt væri að tala
um „óháðan« íslands ráðgjafa með þessu
lagi. Líklega ekki öllu betra én að telja
fiskana meðal spendýranna eða að stað-
hæfa, að til væri ferhyrndir þrihyrningar,
og aðrir ámóta »lógiskir« »prófsteinar«.
En auk þess er þessi klausa Isafoldar nýtt
rothögg á Valtýskuna frá B.J., þvíað Val-
týsráðgjafa átti einmitt að fara svona með,
að því fráskildu, að hann átti ekki að
vera búsettur á Islandi. Isaf. sagði reynd-
ar, að alþingi réði, hver hann væri, en
þá er það óskiljanlegt, hvers vegna það
gat ekki ráðið eins eða fremur, hver hinn
„óháði“ ráðgjafi, búsettur hér, yrði.
En vegir Isafoldar eru stundum órann-
sakanlegir. B. J. virðist svo ósýnt um alla
hugsun, svo ósýnt um að greina líkt og
ólfkt hvað frá öðru. Það er eins og „lo-
giski sansinn" hafi verið honum svo ein-
staklega stjúpmóðurlega útilátinn, að hon-
um væri nær ókleift að hugsa eina langa
setningu rétt til enda, þrátt fyrir mikla
viðleitni til þess.
I Isaf. XXVIII, 74 segir, að auk Bene-
diktsku og Miðlunar sé „lítt hugsanlegt
öðruvísi vaxið stjórnarfyrirkomulag", en
»að vér höfum þann fulltrúa við hlið hins
útlenda staðfestingarvalds, er sé i fylsta skiln-
ingi vor maður«.
B. T. á hér við ráðgjafa, búsettan í
Höfn, því að hann segir, að þetta sé „að-
alinnihald stjórnarbótar þeirrar, er þing-
ið samþykti í sumar (u: 1901).
Þótt Valtýskan sé góð, þá er B. J. þó
ennþá við og við að taka fram hjá henni
bæði með Benediktsku og Miðlun.
Og svo heldur B. J. áfram í sömu
grein: »Likamleg návist ráðgjafaus er vegs-
auki fyrir höfuðstaðinn og höfðingjasamkund-
unni þar félagsbót, enda og hlunnindi nálæg-
um héruðum, að skamt er til bans að ná«.
Enga greinir nú á um vegsaukann að ná-
vist ráðherrans.
Ráðgjafabúsetu hér telur hann fyrst »skil-
málalaust æskílega, og vitanlega sjálfsagða, er
ekkert þyrfti til Hafnar að sækja i »sér-
mi'ihiniimt. Að öðrum kosti er búsetan
eins likleg til ógagns sem gagns«.
Hann er llka hræddur um, að ráðgjafa,
búsettum hér, yrði erfiðara að koma fram
málum landsins i Höfn en þar búsettum.
(Isaf. s. st.).
Hugsum okkur B. J., ef hann væri ráð-
gjafi samkv. ómengaðri Valtýsku, og sæti
í Höfn, en kæmi annaðhvort aldrei eða
2 mánuði annaðhvort ár til Islands.
B. J. segir ennfremur í Isaf. XXVIII,
74, að »i fjarska verði hverjum góðum dreng
fósturjörðin hjartfólgnari en ella“, og því
meiri lfkur til, að fslenskur ráðgjafi bú-
settur í Höfn yrði meiri föðurlands-
vinur, en sami maður hér búsettur.
Samt er hann hræddur um, að búsetan
kunni að verða meira í orði en á borði,
að ráðgjafinn muni et til vill aðallega
verða „skrifaður" hér, en dveljast mest f
Höfn. Og það þykir honum þó ókostur
(ísaf. s. st.). Föðurlandsástin ætti þó að
vaxa við langdvalir hans erlendis.
I Isaf, XXVIII, 75 vonar B. J., „að hið
nýja ráðaneyti (0: Deuntzers) láti ekki flek-
ast fyrir heimskra manna fortölur eða hrekk-
visra til að imynda sér það, að það verði við
hjartans óskum vorum og þörfum með þvi að
eins að veita hér búsettum manni ráðgjafa-
nafnbót, og hafa hann fyrir hlaupasendil milli
Kaupmannahafnar og Reykjavikur, hvenær sem
konungur þarf að gefa út embættishréf eða
annað því um likt", og „vér vonum, að ráða-
neytið láti ekki freistast til að smeygja fram
af sér eða rikissjóðnum hinni lögbundnu (o:
með stöðulögunum) skyldukvöð, að bera
hinn æðsta stjórnarkostnað vorn, og demba
honum á oss fyrir það eitt, að Islandsráðgjaf-
inn heiti hér búsettur, án þess að þvi fylgi i
raun og sannleika nokkur hin minsta færsla
stjórnarvaldsins inn i landið«.
Með Valtýsku-ráðgjafa, búsettum i Höfn,
fluttist valdið inn í landið. Hvernig er
þá hægt að hugsa sér, að það flytjist síð-
ur inn í landið, ef ráðgjafinn er búsettur
í Rvík og að öðru jöfnu?
Skyldi B. J. skrifa undir það nú, að
hann væri ekki valdameiri maður en
landshöfðingi var, og er hann þó búsett-
ur hérr Það mundi hann ekki geia —
og þó fylgir sá böggull skammrifi, að
hann á samkv. stjórnarskránni 1903 að
bera íslensk lög og mikilvægar stjórnar-
ráðstafanir upp fyrir konungi 1 ríkis-
ráðinu.
Og óskar hann nú, að ríkissjóður Dana
greiddi honum ráðherralaunin samkvæmt
stöðulögunum ?
Þann 6. des. 1901. ritar B. J., ásamt
Birni Kristjánssyni, Jens Pálssyni, Krist-
jáni Jónssyni og Skúla Thoroddsen
(„fimmið") „(sendilor’éf" til Albertís.
Ef Albertí sjái sér ekki fært að veita ís-
landi stjórnarskipun, er samkvæm sé
Benediktskunni, þá „leyfum vér (o: „fimm-
ið") oss allra virðingarfylst að láta uppi við
yðar Exell. þá eindregnu og vandlega íhugaða
sannfæring vora, að þau úrslit stjórnarbótar-
málsins, sem felast í stjórnarskrárfrumvarpinu
frá síðasta alþingi (o: Valtýskan 1901), verði
oss hagfeidust eftir atvikum, og að meiri
hluti þjóðar vorrar vilji, að þau hafi fram-
gang, ef eigi er hins kostur, sem að framan
er á vikið".
Valtýskur-áðgjafi, búsettur í Höfn þykir
þeim þá „eftir atvikum« heppilegri en ráð-
gjafi búsettur hér.
Bananas,
Nidursoðnir ávexti, Konfekt
o. fl. nýkomið í
Söluturninn.
Söluturniim:
Pappír, blek, blýantar, vasabækur,
stilabækur, póstkorta-albúm, strok-
leður, þerrapappír. 8 aura »bréfs-
efni« o. m. fleira nýkomið.
Og svo halda þeir áfram: „Vér
þekkjum enga tiltœkilega
millileiO milli þessarar tvens-
konar (o: Valtýsku og Benediktsku)
tilhögunar á stjórnarfyrir—
komulaginu", Isaf. XXVIII, 78.
Það mun mega telja þetta „sendibréf1 í
samræmi við ávarp efrideildar-Valtýinga
til konungs 1901 (sbr. Isaf. XXVIII, 60).
Nú er svo komið, að B. J. (og öllu
„fimminu") þykir ráðgjafabúseta á Islandi
alls eigi „tiltækileg", svo framarlega, sem
ekki fáist að minsta kosti Benediktska.
Kristján Jónsson hafði að vísu áður
tekið svo djúpt í árinni, en B. J. tæpast.
Reyndar telur hann efri deild hafa þrætt
feril Isafoldar í áðurnefndu ávarpi sínu
1901 (Isaf. XXVIII, 60).
to. Jan. 1902 kom út boðskapur kon-
ungs til Islendinga. Þar er þeim gefinn
kostur á Valtýskunni 1901 óbreyttri, eða
með þeirri breytingu, að ráðgjafi „sér-
mála" Islands sé búsettur á Islandi (sjá
Isaf. XXIX, s).
Nú sýndi Albertí, að búseta ráðgjafans
hér var ekki stjórnartarslegur ómöguleiki,
eins og Kristján Jónsson hafði haldið
fram.
Þótt nú »fimmið« (B. J., J. P., Sk. Th.,
B. Kr. og Kr. J.) þektu enga millileið
milli Benediktsku og Valtýsku „tiltæki-
lega" 6. Des. 1901 (sbr. að framan), þá
ráða þeir þó til þess 28. Jan. 1902, 53
dögum eftir að þeir höfðu skrifað „sendibréf-
ið“ fræga til Albertís, að taka frumvarp
stjórnarinnar, með ákvæðinu um búsetu ráð-
gjafans á Islandi, fram yfir Valtýskuna
sína frá 1901. Þeir segja svo í „hirðis-
bréfi" til flokksbræðra sinna:
„Verði búsetu ráðgjafans hér svo fyrir kom-
ið, eftir hinu væntanlega frumvarpi stjórnar-
innar, að hagsmunum vorum i Höfn verði fylli-
lega borgið, viljum vér . . . . fremur hallast
að þessu frumvarpi, svo sem þvi, er þá muni
veita oss rifari sjálfstjórn, en hitt frumvarpið
(d: Valtýskan 1901), hafi alla kosti frum-
varpsins frá síðasta þingi og búsetu-ákvæðið
að auki (Isaf. XXIX, 6).
Heima-búsetan, sem með þessu fyrir-
komulagi var „ótiltækileg" 6. des. 1901, er
orðinn „kostur" í augum sömu manna 28.
Jan. 1902.
Og það sem Kr. J. taldi blátt áfram
„stjórnarfarslegan ómögu-
lelka" á þingi 1901, er orðið betra en
óskabarn hans, Valtýskan 28. Jan. 1902.
„Margur er rámur og syngur samt".
Isaf. segir réttilega, að sinn flokkur hafi
aðhylst „berum orðum" „einn ráðgjafa búsett-
an hér á landi".
Og nú þakkar ísafold sér og sínum
flokki þenna nýa búsetu-happadrátt, og
kveður andstæðinga s<na hafa róið móti
honum, og gefur í skyn, að þeir muni
reyna að eyðileggja hann, sjá Isaf. XXIX,
22, 40, 42, 47 0. fl. Og í Isaf. XXIX,
25 segir: »Slík stjórn (o: frv. með heima-
búsetunni) er það, sem Framfaraflokkurinn
barðist fyrir«. . . Isaf. XXIX, 41, segirþað
„þeirra verk".
Þá hefir B. J. verið búinn að gleyma
sendibréfi »fimmsins« til Alberti frá 6.
Des. 1902, auk mestalls árgangs ísafoldar
sjálfrar frá 1901.
Von er þótt margt fari óheppilega,
þegar sami maður er svona meingleym-
inn og svo nauða ósýnt um alla rökrétta
hugsun.
Þegar svo frv. Albertis kom með bú-
setuna og »ríkisráð8ákvæðið«, þá segir ísa-
fold XXIX, 41: »Þaö er engin fals-
búseta, sem hann (o:Alberti) býö-
ur, engin grimuklœdd Hafnar-
stjórnn. — „Þaö er enginn tví-
skinnungur". Isaf. segir það (frv.) al-
veg samkvæmt konungsboðskapnum 10. Jan.
1901. Þar var þó ekki minst á rikisráðið.
Frv. Albertis með rfkisráðsákvæðinu og
búsetunni var samþykt með öllum at-
kvæðum á þingi 1902 og öllum -5- einu
1903.
Þannig er þá þessi marghlykkjótti bú-
setudans Björns Jónssonar og sumra stall-
bræðra hans, Hann er eitt gott dæmi
þess, að B. J. er fljótur að láta sannfær-
ast, fljótur að taka »sönsum«. Hann er
ekki jafn vandlátur að „logiska" grund-
vellinum undir stjórnmálaköstulum sínum,
og hann er líka fljótur að smíða þá.
Þess vegna hafa þeir hrunið, og — hann
hefir felt þá flesta sjálfur, oftast í gleymsku
»þó«.
Bjarni »sendiherra« klifaði jafnan á
þessari setningu: »að hugsa rétt og vilja vel«.
Sá var mikill maður og góður, sem þá
kosti hafði.
Björn Jónsson hefir eflaust »viljað vel«.
Þess vegna hefir hann tildrað mörgum
»borgum« upp, sem hann taldi traustar í
fyrstu. En hann hefir átt svo ósköp bágt
með að »hugsa rétt«, og þvf hafa »borg-
irnar« oftast verið svo hlálegar að hrynja
fyrir honum, hvort sem hann eða aðrir
hafa andað á þær.
Hugleiðingar.
11.
Það berast ýmsar sögur til okkar f
sveitinni um hina nýu stjórn Landsbank-
ans. Mönnum þykir stirt og þunglama-
legt að eiga við hana, og það eyðir mjög
tíma fyrir ferðamönnum. Aður var hægt
að fá að heita mátti samstundis svar upp-
á það hjá henni, hvort umbeðið lán feng-
ist eða fengist ekki. En nú þarf jafnað-
arlega að blða eftir því nokkra klukku-
tíma. Þetta hefur tafið ferðamenn óþægi-
lega og bakað þeim kostnað.
Og ekki virðist okkur bankinn yfirleitt
eins hjálpsamur eins og hann var áður
við alþýðu manna. Stirðleiki, tregða,
tortryggni og mikil og megn skrifinska
finst okkur vera í mörgum greinum.
Hverjum víxil þarf að fylgja sérstök skrif-
leg lánsbeiðni og ekki fæst að framlengja
eldri lán, þótt afborgun sé í boði, nema
nýar ábyrgðarmanna undirskriftir komi.
Bankinn þyrfti að hafa prentuð eyðublöð
fyrir ábyrgðarmenn liggjandi hjá hrepp-
stjórunum. Það gæti sparað mörgum ó-
mak og fyrirhöfn, því að fáir í sveitun-
um kunna að orða ábyrgðarskölin á þann
hátt, sem nýa bankastjórnin vill hafa.
Ýmsir munu minnast þess, að í grein
einni í ísafold fyrir nokkrum árum síðan
var ýmislegt fundið að stjórnum beggja
bankanna. Þar var því haldið fram, að
bankarnir ættu að lána mönnum fé »til
svo langs tíma að þeir gætu endurgoldið
þau án annara hjálpar«, að »lánin séu
veitt svo há« sem menn þyrftu, og »eyddu
ekki um of lánstrausti manna« þ. e.
heimtuðu ekki alt of miklar tryggingar
fyrir lánunum.
Þegar nú þáverandi ritstj. Isafoldar,
hinn núverandi ráðherra, hefir komið sín-
um mönnum í stjórn Landsbankans væntu
menn, að nú mundi honum verða stjórn-
að meira en áður eftir þessum kröfum.
En reynslan hefir mörgum orðið hin mót-
setta. Það hefir verið gengið all fast
eftir rlflegum afborgunum á síðustu n>án-
uðum, þótt kringumstæður manna séu svo