Þjóðólfur - 20.01.1911, Blaðsíða 2

1.0
ÞJÓÐÓLFUR.
Skattamál íslands.
Athugasemdir út af tillögum skatta-
málanefndarinnar
eftir
Stef&n B. JónBlon.
L
Ekki vil eg leyfa mér að rengja
það, að hin heiðraða skattamála-
nefnd, frá 2. Des. 1907, hafi leyst
starf sitt af hendi með allri vand-
virkni og samviskusemi, eftir því,
sem þau mál horfa við frá hennar
eigin sjónarmiði; enda hef eg enga
tilhneigingu til þess. En hins veg-
ar dylst mér þó ekki það, að til-
lögur hennar, eða fyrirliggjandi frum-
vörp hennar um skattamál lands-
ins etc., eru, i sumum atriðum, mjög
ihugunarverð frá hagsmuna-sjónar-
miði almennings — og það algerlega
á móti von minni. Það er auðvit-
að margt í þessum lagafrumvörp-
um, sem eg hefi ekkert út á að setja,
og leiði eg því hjá mjer að tala um
það. En hitt er lika margt, sem
umbóta er vant við þessi lagafrum-
vörp, frá mínu sjónarmiði, og vil eg
þvi leyfa mér að gera við eitthvað
af þvi minar athugasemdir, I því
trausti, að þær verði teknar til greina
af þinginu á sínum tíma, svo sem
góð og gild rök liggja til, og sam-
rýmist sanngjörnum kröfum fyrir
hag meiri hluta þjóðfélagsins.
Það fyrsta, sem fyrir mér verður,
er frumvarpið um fasteignaskatt.
Eftir því á að greiða skatt i land-
sjóð, árlega 3/io af hundraði, af öll-
um jarðeignum og öðrum fasteign-
um landsins, að þjóðeignum með-
töldum (landsjóðsjörðum), svo og
námum, ítökum og hlunnindum
alls konar, eftir virðingarverði, án
tillits til allra áhvílandi skulda. —
Undanþegnar þeim skatti eiga að
vera: hús, lóðir, ítök og hlunnindi,
sem eru þjóðeign eða til almenn-
ings þarfa, svo sem kirkjur, skólar,
sjúkrahús o. þ. h. — Heimilt á þing-
inu að vera, að hækka og lækka
þenna skatt, sem og eignar- og
tekjuskatt, eftir þörfum, hvenær sem
er, og alveg takmarkalaust.
Næsta frumvarp er um tekjuskatt
og eignaskatt. — Eftir því eiga allir
Iandsmenn að greiða árlega i land-
sjóð: = 1. Eignaskatt, 2/io af hundr-
aði, af öllum sínum eignum, smá-
um og stórum, að öllum skuldum
frádregnum; að hversdagsklæðnaði
undanteknum, en að fasteignum með-
töldum, — ef þær eignir til samans
nema 500 kr. virði, auk skulda. =
2. Tekjuskatt, */a—6 af hundraði,
af öllum sínum tekjum, ef þær til
samans nema fullum 300 kr. að
frádregnum vöxtum af skuldum; út-
borgunum tilh. reksturskostnaði;
skrifstofukostnaði og áhvílandi kvöð-
um við embætti; og framfærslueyri
fyrir börn yngri en 14 ára og aðra
skyldu-ómaga, 50—100 kr. á mann
um árið. — — — Undanþegnar
tekjuskatti eiga þó að vera þessar
tekjur: af erfðafé, af stofnun hjú-
skapar, af greiðslu lífsábyrgðar og
eldsábyrgðar, svo og tekjur barna í
foreldrahúsum, er enga atvinnu hafa,
(er ekkert vilja vinna?) svo sem
þarf þeim til framfærslu og menn-
ingar; og tekjur, er fást með því að
eyða stofnfé, eða að taka lán o.
s. frv.
Þessa skatta á að greíða í land-
sjóð, eins og að framan er sagt. En
svo á hver maður einnig að greiða
þessa sömu skatta jafn háa, til hér-
aðanna sérstöku þarfa árlega, auk
útsvaranna og annara sveitagjalda.
Þó eg kannist við, að þessi áminstu
frumvörp, sem og tillögur skatta-
málanefndarinner yfirleitt, beri vott
um nokkura viðleitni til að semja
hagkvæm og sanngjörn lög, þá get
eg þó ekki betur séð, en að það
hafi mistekist herfilega að ýmsu
leyti. — Þannig er t. d. frumvarpið
um fasteignaskatt alveg óþolandi.
— Það er að mínu áliti, og eg vona
að flestra áliti, ónœrgœtnislegt, órétt-
látt og óþjóðlegt. Það er ónœrgœtnis-
legt að þvi leyti, sem það nær lang-
almennast til fátækari hluta fólks-
ins og leggur á það aukagjald, án
tillits til efnahags eða ástæða, og
nær að langminstu leyti til auðugra
og rángjarnra »landspekulanta. =
Það er óréltlátt að því leyti, sem
það leggur sama gjald á arðberandi
skuldluusar eignir og á vaxtaþungar
lítt bœrilegar skuldir. — Og það er
óþjóðlegt að því leyti, að það leggur
tilfinnanlegt aukagjald á annan aðal-
atvinnuveg landsins, landbúnaðinn,
á aðra aðalframleiðslustétt landsins,
og það þá stéttinaa, sem framtíð
þjóðarinnar, eftir hlutanna eðli, hvílir
aðallega á. — — —
Eða er það sanngjarnt, að leggja
skatt á fasteignir fremur en alt ann-
að, án tillits til áhvílandi skulda eða
netto arðs og afnota; og undanskilja
jafnt allar skuldir frá skattgjaldi af
öllum öðrum eignum, í hvaða formi
sem þær eru?
Er það sanngjarnt, að láta fast-
eignareigandann gjalda alla skatta
og skyldur af eignum sínum og
tekjum, til jafns við aðra landsmenn,
og láta hann svo gjalda fasteigna-
skattinn af fasteign sinni í ofanálag
og umfram alla aðra, og það alveg
jafnt, hvort sem hann á hana alveg
skuldlausa eða hann skuldar verð
hennar að mestu eða öllu leyti, og
alveg jafnt, hvort sem hún færir
honum meiri eða minni, nokkurn
eða engan arð, og hvort sem hann
hefir nokkrar tekjur afgangs lífeyri
eða ekki, — hvort sem hann getur
eða ekki? — Það er rétt eins og það
sé verið að hegna honum með
þungri sekt fyrir það, að eiga fast-
eign. — Þvílikur barnaskapur, þvi-
lik fásinna.
Það var einu sinni álitið rétt spor
í framfara- og sjálfstæðisáttiua, að
bændur landsins reyndu sem fiestir
að eignast ábýli sín, þá ekki væri
nema að nafninu til og í skuldum,
til að byrja með; og samkvæmtþví
hafa bændur alment lagt mikið kapp
á það síðasta áratuginn, og það enda
langsamlega um efni fram margir
hverjir. meðfram af því, hversu hin
almennu lánskjör hér eru ómögu-
leg. Þeir eru því í stórskuldum
umfram það, sem annars væri, skuld-
um, sem þeir eru að rembast við
að standa i skilum með afborganir
og vexti af árlegar, af arði búa sinna,
sein víðast er svo óverulega lítill,
að hann dugar naumast til að for-
sorga skyldulið þeirra viðunanlega.
Þeir þyrftu því fremur aðstoð lög-
gjafarvaldsins, og hana öfluga, til
þess að auka bústofn sinn og stækka
túnin sín, svo að þeir kæmust í svo j
lifvænlegar kringumstæður sem skil-
yrði eru til, og veruleg trygging væri
í fyrir framtíð landsins, heldur en
önnur eins óheillatilþrif, þeim til út-
örmunar öðrum fremur, sem þetta
fasteignaskatts-framvarp óneitanlega
er. —
Eða hvaða ástæða getur verið til
þess, að iþyngja bændastéttinni eða
fasteignaeigendum landsins, fremur
en öðrum stéttum þjóðfélagsins, með
nokkrum aukasköltum af eignum
sínum, þó að skuldir væru frádregn-
ar, hvað þá heldur með sköttum
af skuldum sínum í viðbót? Þar
sem eins hagar til og hér á landi,
að megnið af fasteignaeignaeigend-
unum eru efnalitlir framleiðendur.
Er ekki nægilegt að heimta, að þeir
sem auðinn framleiða, og mest vinna
og minstu eyða, gjaldi jafnmikið og
aðrir af eignum sínum og tekjum
tillölulega, til hins almenna? Væri
ekki líka hyggilegra fyrir forráða-
menn þjóðarinnar •— jafnvel einnig
frá þeirra eigin hagsmuna sjónar-
miði — að leggja sem allra mest
kapp á, að efla framleiðslustéttir
landsins á allan hátt, svo að þjóðin
geti því fremur fullnægt sameigin-
legu þörfunum og þeirra háu launa-
kröfum jafnframt.
Sú röksemd nefndarinnar fyrir
fasteígnaskattinum, að fasteignir séu
svo fastur, öruggur' og aðgengilegur
gjaldstofn, — og að þar sé venju-
lega gjaldþol, sem góð eign sé fyrir,
er í raun og veru alveg út í bláinn
og styður því ekki neitt. Því að,
eins og allir sjá, er hver fasteign
alveg jafn-föst, örugg og aðgengileg
til tryggingar fyrir greiðslu þeirra
skatta, sem eigandi hennar á að
gjalda, hvort sem þeir eru lagðir
beinlínis á eignina sjálfa, eða á eign-
ir eða tekjur eigandans, eftir öðr-
um mælikvörðum, Með því að lög-
taksrétturinn er þó ávalt við hend-
ina, meðan nokkur eign er til, og
öruggari trygging en það er þó
vandfengin. En ef að það þykir
svo sérlega æskilegt, að hafa for-
gangsrétt fyrir öllum veðhöfum, til
þess að geta gengið að fasteign
gjaldanda til lúkningar sköttunum,
ef að á þarf að halda, þá er jafn-
auðvelt að lögákveða þá heimild,
eftir hvaða reglum sem skattarnir
eru lagðir á eiganda fasteignarinn-
ar. En hvað það út af fyrir sig
snertir, að jafnan sé gjaldþol þar
sem góð eign er fyrir, þá er þess
að gæta, að fleira er góð og arð-
vænleg eign en fasteignir; svo eru
gæði eignarinnar sjálfrar vanalega
ekki eina skilyrðið fyrir því, hve
mikinn arð hún færir; þar kemur
líka til greina, hvaða meðulum er
beitt, og hvaða tæki eru fyrir hendi
til framleiðslu arðsins. Hin góða
bújörð getur þannig orðið arðlítil,
þó arðvænleg sé, ef ekki er unt aö
eignast bústofn á hana, svo mikinn,
er samsvarar kostum hennar, verði
hennar og stærð. — Og þau eru til-
fellin einmttt óheyrilega mörg hér á
landi, enda virðist svo, að nefndin
geri ráð fyrir þessu, með því uð
hún tekur það einmitt fram, meðal
annars, að skatturinn skuli goldinn
af fasteigninni þó hún gefi engar
tekjur af sér.------Hitt væri ef til
vill ögn nær því rétta, að segja, að
gjaldþol væri jafnan þar, sem mik-
ill hreinn ágöði væri fyrir, edamikl-
ar skuldlausar eignir, eða há, lög-
ákveðin, föst árslaun, hvernig sem
árar. — — —
Að eg mótmæli hér fnsteignaskatt-
inum sérstaklega, er vegna þess,
hversu hann er ákveðinn í þessu
frumvarpi, sem aukaskattur á þeirri
sérstöku tegund eigna, án alls tillits
til áhvílandi skulda og allra kring-
umstæða éigandans. En alls ekki
af því, að eg álíti, að fasteignir eigi
að vera undanþegnar skattgjaldi,
fremur en aðrar eignir, né að eg
álíti, að fasteignaskattur í sjálfu sér,
sé hann lagður á með sanngirni,
sem aðrir skattar á skuldiausa eign
aðeins, sé óréttlátur, — nei alls ekki.
En eins og frumvarpið um fasteigna-
skatt, sem hér ræðir um, er útbúið,
þá álít eg, að það sé gersamlega
óþolandi, og þá einkanlega með til-
liti til þess, hversu sérstaklega stend-
ur á hér á landi í því efni, eins og
að framan er á vikið.
II.
Ennfremur er það eftirtektarvert
við þessi merkilegu skattafrumvörp,
hvernig ætlast er til að sköttunum
sé fyrir komið að því leyti er niður-
jöfnunina og undanþágurnar snertir.
Það er meðal annars hálf-óvið-
feldið að sjá það, að \»þjóðeignir«.
(landsjóðseignir) séu skattskyldar til
landsjóðsins og til sveitasjóðanna
lika. Og svo er jafnframt ákveðið,
að hús, lóðir, ítök og hlunnindi,
sem séu þjóðeign, skuli vera undan-
þegin skattgjaldi. — Ef tilgangurinn
með þessu er sá, að hækka af-
gjaldið af landsjóðsjörðunum, úr
því sem nú er; því þá ekki að ganga
beint að verki með það og hækka
það eftirgjald réttlátlega, alveg bein-
línis, og undanskilja svo allar land-
sjóðseignir frá öllu skattagjaldi? —
Þessi fyrirhugaði fasteignaskattur
virðist, hvort eð er, eiga að vera
einskonar ábúðarskattur, en aðeins
undir öðru nafni.
Einnig er svo ákveðið, að jarð-
eignir kirkna og sveitarfélaga og
bæarfélaga og allskonar stofnana,
séu skattskyldar til landsjóðs. En
í sömu greininni (2. gr.) er þó til-
tekið, að kirkjur, skólar, sjúkrahús
o, fl. sé undanþegið þeim skatti.
Væri ekki fult eins skynsamlegt, að
undanskilja allar eignir slíkra nauð-
synjastofnana frá skattgjaldi. eða þá
engar? Lang-eðlilegast virðist að
láta allar skattakröfur náalvegjafnt
til allra eigna sömu tegunda, nema
aðeins eigna þess sjóðs, sem skatt-
arnir eiga að renna í, — þannig, að
undanþegnar landsjóðssköttum séu
engar eignir, utan einungis landsjóðs-
eignir og þær stofnanir, sem kostaðar
eru einungis af landsjóði. Og að skatt-
artilsveitasjóðanna.hvíli jafntáöllum
eignum þeirrar mannfélagsheildar,
nema aðeins á eignum sveitasjóð-
anna sjálfra. Það er að sönnu ekki
allsendis ósanngjarnt, að veita nauð-
synjastofnunuin, sem (þó gróðatyr-
irtæki séu, fyrir hag einstakra
manna) hafa mikilsverða nytsemd-
ar þýðingu fyrir þjóðfélagið að meiru
eða minna leyti, undanþágu frá bein-
um sköttum að hálfu eða öllu leyti.
— En þó er þess að gæta, að allar
slíkar undanþágur eru sama sem
styrkveitingar af þeim almenna sjóði,
sem í hlut á, og væri því eins auð-
velt, eða alt að því eins auðvelt, að
veita þann slyrk beinlínis, eins og
að veita undanþáguna.
Það, að undanskilja skattgjaldi,
skuldlausar eignir, eða tekjur ein-
stakra manna, undir nokkrum kring-
umstæðum, ætti auðvitað ekki að
geta komið til mála. Né heldur ætti
í