Þjóðólfur - 29.09.1911, Qupperneq 3

ÞJÖÐOLFUR.
143
af rithöfundum ísafoldar! Aftur á móti
hefur sjera Rlkarð verið starfsmaður bank-
ans í 4 ár og reynst hinn mesti dugnað-
armaður. En h»nn hefur aldrei skrifað
neitt í ísafoldl
Ný þingraannaefni »Sjálfst.«raanna:
í Eyjafirði: Kristján Benjamínsson á
Tjörnum og Jóhannes Þorkelsson á Syðra-
Fjalli.
í Árnessýslu: Sjera Kjartan Helgason
1 Hruna og Ágúst bóndi í Birtingaholti
bróðir hans (þó mun ekki ennþá afráðið
um framboð hins siðarnefnda),
í Rangárvallasýslu : Tómas bóndi Sig-
urðsson á Barkarstöðum.
Forstöðnmaður Iðnskðlans
er skipaður Ásgeir efnafræðingur Torfa-
son frá 1. okt.
Landsbóhasafnið.
Árni Pálsson ritstjóri er settur til þess
fyrst um sinn að gegna hinni fyrri að-
stoðarbókavarðarsýslan við Landsbóka-
safnið.
Hvanneyrarskólinn.
Stjórnarráðið hefur skipað Pál búfræð-
ing Zóphóníasson kennara þar í stað
Hjartar Snorrasonar.
Lausar sýslanir.
Umsjónarmaður áfengiskaupa í Reykja-
vík (600 kr. árslaun) og aðstoðarskjala-
vörður við landsskjalasafnið (860 kr.
árslaun).
Siljnrbergsmálið.
Tímabilið til 1880.
Til 1880 var jörðin Helgustaðir í
Reyðarfirði, ásamt silfurbergsnámunni
f Helgustaðafjalli, f sameign Þórar-
ins prests Erlendssonar, afa Þórar-
ins stórkaupmanns Tuliniusar í Khöfn,
og landssjóðs. Landssjóður var eig-
andi að V4, en Þórarinn prestur að
3/4. Landssjóður leigði um hríð á
því tímabili Carli D. Tuliníusi sinn
hluta í námunni fyrir 100 ríkisdali
árlega. Alþingi 1879 heimilaði ráð-
herra Islands kaup á 3/4 jarðarinnar
Helgustaða, ásamt námunni, fyrir 16
þús. krónur. Fóru kaupin sfðan fram
á þennan hátt. Hefur landsjóður
síðan verið einn eigandi námunnar.
1880 — 30. júní 1910.
Eftir að landssjóður hafði fengið
eignarrjett að silfurbergsnámunni, var
hún leigð Carli D. Tuliníusi og syni
hans, áðurnefndum Þórarni Tuliníusi.
Eins og máli þessu er nú komið, er
þýðingarlítið að fara út í þá samn-
inga hjer. Samningur sá skiftir hjer
einungis máli, er gerður var 22. apr.
^895 milli landshöfðingjans yfir ís-
landifyrir hönd landssjóðs annarsveg-
ar og Carls D. Tuliníusar og sonar
hans hins vegar, því að á honum var
alt samband landssjóðs og Tuliníus-
ar um námuna bygt til 1910. Samn-
ingur þessi var endumýjaður óbreytt-
ur 2. maí 1900 til 5 ára, og svo
20. febr. 1906 til 3°* júní 1910.
Samkvæmt þessum samningi átti
Tulinfus að vinna námuna að öllu
leyti á sinn kostnað. Helmingnum
(5o°/o) af hreinum arði af silfurbergs-
sölunni átti Tuliníus að skila lands-
sjóði. Við árslok hver skyldi Tuli-
níus og senda landsstjórninni reikn-
ing yfir söluna, skýrslu um, hvað
selt hefði verið á árinu af hverri silf-
urbergstegund og birgðir þær, sem
fyrirliggjandi kynnu að verða um
áramót af hverri tegund.1) Ekkert
var um það ákveðið í samningnum,
hvor aðilja, Tuliníus eða landsssjóð-
ur, skyldi vera eigandi birgðanna,
sem fyrirliggjandi væru, og kom
þessi vöntun að baga síðar, er samn-
ingi þessum var slitið.
Ekki mun mikið eftirlit hafa verið
haft með námarekstrinum þessi árin,
og máli þessu yfirleitt lítil rækt sýnd.
A þessu tímabili hefur silfurbergs-
náman ekki verið íslandi tekjugrein
svo að teljandi sje. [Samkvæmt
landsreikningunum 1900—1909 hefur
ársarður af námunni verið landssjóði
mest 3303 kr. 24 a. og minst 1574
kr. i8a.,en að meðaltali kr. 2432,00
á ári. Þetta er furðulega lítil upp-
hæð að allra þeirra manna áliti, sem
nokkuð þekkja til verðmætis silfur-
bergs.
Svo sem sagt var, er ekki kunn-
ugt, að nokkurt eftirlit, eða eftirlit
sem teljandi sje, hafi verið haft með
námunni á þessu tímabili. í samn-
ingnum var leyft að nota sprenging-
ar við blágrýti, en annars átti að
vinna námuna með meitlum og hömr-
um. Það er allra manna mál, að
Carl D. Tuliníus hafi farið einkar vel
með námuna, en eftir að hans misti
við, leikur þetta atriði nokkuð á
tveim tungum.
Skilagrein hefur að vísu verið gerð
árlega að nafninu til um sölu silfur-
bergs og forða. Tvær slfkar skila-
greinar frá Þórarni Tuliniusi, önnur
dags. 15. febr. 1910, en hin 1. júlí
1910, eru kunnar. Hvorug þeirra er
gefin að viðlögðum drengskap, eins
og áskilið var í samningnum, nje
heldur fylgir þeim vottorð sýslu-
mannsins í Suður-Múlasýslu, sem líka
átti að fylgja skilagreininni samkvæmt
samningnum. Mundi stjórnarráðið
væntanlega hafa látið slikt vottorð,
svo ogönnur fylgiskjöl með skilagrein-
um þessum fylgja þeirri skjalasyrpu,
sem ransóknarnefnd efri deildar al-
þingis 1910 fjekk til afnota hjá stjórn-
arráðinu í vetur, ef til hefði verið.
Herra Þórarinn Tulinius hefur því,
að því er sjeð verður, verið alger-
lega einvaldur yfir vinslu námunnar,
sölu og flokkun silfurbergsins. Þetta
er meira traust en nokkrum þeim
manni er sýnt, sem landseignir hefur
með að fara. Landssjóður og Tuli-
nius voru fjelagar. í fjelögum eru
venjulega kjörnir endurskoðunarmenn
ef fjelagar eru ekki sjálfir í færum
um að ransaka reikninga hvers, er
fjelag þeirra skifta. Fjelagar heimta
og fylgiskjöl með reikningum hverir
af öðrum — og þykir það rjettmæt
og sanngjörn kaupsýsluregla — en
landssjóður fær ekkert slíkt hjá sín-
um fjelaga.
Hjer er ekki sagt, að landssjóður
hafi tapað á þessu eða að undan
hafi verið dregið. En það er aðeins
kynlegt, að fyrirsvarsmenn lands-
sjóðs skuli hafa verið svo athuga-
litlir.
Afsökunin liggur væntanlega í því,
að engan þeirra manna, sem um
málið átti að fjalla af hálfu larrds-
ins, hefur grunað, að hjer væri um
svo feikna mikil verðmæti að tefla,
seni nú er raun á orðin.
En þess verður þó ekki dulist, að
stjórnarráðinu hefði ekki átt að vera
erfitt að afla sjer þessarar fræðslu.
Þurfti varla annað en að ómaka sig
til að fletta upp í einhverju alfræðis-
(1 Eftir gæðum er silfurberg flokkað í
4 tegundir, A, B, C og D. A er besta
tegundin og dýrasta. D lakasta.
riti („Konversationslexikoni"), vöru-
fræði eða „patentskrám".
Guðraundur Jakobsson fær
námuna.
12. maí ipioauglýsti landsstjórnin,
að 30. júní næstan þar á eftir væri
leigutími Tuliniusar liðinn, og skor-
aði á menn að gera tilboð í vinslu
námunnar og sölu silfurbergsins um
næstu 10 ár, annað hvort í fjelagi
við landssjóð eða fyrir landssjóð.
Tvö tilboð komu.
Annað var frá Guðmundi Jakobs-
syni trjesmíðameistara og hitt frá
Þórarni Tuliniusi, hinum fyrra leigj-
anda. Guðm. Jak. bauð að taka
námuvinsluna og sölu silfurbergs í
samfjelagi við landssjóð með líkum
kjörum, sem Tulinius hafði haft, en
bauðst til að skila landssjóði 55%
af hreinum söluarði silfurbergsins.
Svo áskildi G. Jak. sjer að fá í vörsl-
ur sínar fyrirliggjandi silfurbergs-
birgðir hjer eða erlendis og selja
þær á sínum tíma. Tuliniusar tilboð
var að mestu tilboð um endurnýjun
samningsins, þess er áður var getið.
Ef nú stjórnarráðið hefði athugað
það, að ekkert var sagt í oftnefnd-
um samningi við Tulinus um eignar-
rjett eða meðferð fyrirliggjandi silfur-
bergs, er sainningi þeim yrði slitið —
en tilboð G. Jak. gaf þó ákveðið til-
efni til þessa — þá hefði stjórnar-
ráðið væntarlega reynt að greiða úr
því máli áður en það gerði nokkra
samninga um silfurbergsnámuna fram-
vegis. Og það eitt út af fyrir sig
hefði getað verið ástæða til að halla
sjer að samningum fremur við Tuli-
nius en hinn umsækjandann, einkum
þar sem búast mátti við, að Tulinius
bæri betur skyn á silfurbergsvinslu
og hefði fremur öll föng á námu-
vinslunni en aðrir, sem kynnu að
vilja vinna hana með landssjóði.
En jafnvel áður en samningur var
gerður við G. Jak., lýsir þáverandi
ráðherra (Björn Jónsson) yfir því 16.
júní 1910, að G. J. hafi heimild til
að taka við námunni að útrunnum
leigutíma Tuliniusar, „með því að út-
lit er fyrir, að samningur verði
gerðnr við hann (o: G. J.)“.
Og það varð. (Frh.).
Um nll og ullarverkun.
Skýrsla til stjórnarráðsins
yfír íslandi.
Frá Sigurgeiri Einarssyni.
(Niðurl.).-------
Flokkunin.
Ekki Ieggja Ameríkumenn eins
mikla áherslu á það, að ullin sje
venpilega flokkuð, sem hitt, að öll
meðferð hennar, þvottur og þurkun,
sje hið vandvirknislegasta í alla staði,
alt frá því rúið er til þess ullin er
pökkuð.
Sú flokkun, er þeir álíta hagkvæm-
asta á allan hátt, er svo:
í fyrsta flokk ber að setja alla
hvita vorull, ba:ði langa og stutta,
nema gölluð sje og hún því eigi að
vera öðrum flokki.
1 öðrum flokki öll gul vorull (vell-
ótt og leirlituð), annfremur hvít vor-
ull, er kindin hofur dregið á eftir
sjer eða sem gras eða fræ er í, svo
sem hagalagður (upptíningur).
I þriðja flokki öll mislit ull (grá,
svört eða móiauð), og ber að leggja
áherslu á það, að þess sje stranglega
gætt, að aðgreina mislita ull hið
besta frá hvítu ullinni, og eins verð-
ur að aðgreina vel algula ull frá
henni.
Alla haustull ber að hafa sjer í
Pegar hœgt er að kaupa fyrir
kr. 5,00 vörur. sem kosta kr. 10,00, er það
ekki sama fyrir káupandann eins og að hann
finni kr. 5.00? Eða þegar hœgt er að kaupa
fyrir kr. 5,00 vörur, sem kosta kr. 12,50, er
það þd ekki það sama fyrir kaupandann eins
og að hann finni kr. 7,50?
Við gefum hverjum sem vill lækijœri
d að finna kr. 5,00, eða kr. 7,50, með
þvi að kaupa vörur d
*
Utsðlunni mestu".
Versl. EDINBORG
Reykjavík.
JJ