Þjóðólfur - 20.10.1911, Blaðsíða 2

154
ÞJOÐOLFUR.
Siljurbergsmálið.
(Frh).
Brösur við Zeiss og Banque
francaise.
1 fyrra haust, eftir Einars Bene-
diktssonar- og Rawsons-farganið,
flýði Björn Jónsson til Hafnar.
Dvaldist hann síðan í örmum
»Dönsku mömmu« fram ettir
vetrinum, og jafnan meðan Zeiss
og Banque fran?aise voru að rif-
ast um silfurbergið.
Alt varð því að gerast með sím-
skeytum milli ráðherra og stjórn-
arráðsins hjer, er bæði Jena-Zeiss,
eða umboðsmaður hans hjer, og
svo umboðsmaður Banque fran-
gaise, báðu um samþykki stjórn-
arinnar til framsalsins.
11. okt. 1910 sendi landritari
Birni Jónssyni til Khafnar sím-
skeyti um það, að leyfishafar
silfurbergsnámanna vildu afhenda
Banque frangaise rjett sinn eftir
samningnum og spui'ði, hvort
nokkuð væri á móti því?
í simskeyti daginn eftir 12. okt.
1910 svarar ráðherra stutt og
laggott:
»Nei«.
Og var því eftir skoðun ráð-
herra og eftir einnar nœtur rann-
sókn á málinu ekkert á móti
framsalinu.
Nú stóð í þessu þófi um hrið.
21. okt. 1910 segir ráðherra i sím-
skeyti, að »Jenafirma« óski fram-
sals á silfurbergsrjettindum þeirra
M. Bl. og G. Jak., en býst þá við,
að Banque francaise hafi þegar
fengið það.
Nú er landritari farinn að at-
huga málið, og svarar um hæl
(21. okt.), að B. fr. hafi enn eigi
fengið framsal, og muni vera
komið hik á leyfishafa með sölu
til hans, og loks, að stjórnarráðið
hjer muni ekki að svo komnu
samþykkja neitt framsal, enda
uppgötvaði landritari, sem rjett
var, skömmu síðar, að leyfishafar
væru bundnir við báða.
Hvað var haft á móti Jena-Zeiss ?
Jena-Zeiss er sjónverkfæragerð-
arstofnun og notar þvi sjálfur
mikið af silfurbergi. Ef hann
hefði fengið rjettindin, þá hefði
sami maður verið seljandi og not-
andi. Það þótti stórhættulegt.
Sendiherrar Frakka og Þjóð-
verja vöktu máls á þessu, bæði
munnlega og skriflega. Utanrík-
isráðaneytið danska fjekk skellina
af þessu, því að sendiherrarnir
sneru auðvitað máli sín^þangað.
Þeir þóttust neyddir til að blanda
sjer í málið til þess að sjá um,
að iðnaði sinna ríkja værið borgið.
Af þessu öllu, eftirsókn bæði
Jena-Zeiss og Banque francaise
eftir silfurbergsrjettindunum og
áhuga þeim, sem hinir erlendu
sendiherrar sýndu á málinu, hefði
nú ráðherra átt að vera það ljóst,
að hjer var ekki um smáræði að
tefla, þar sem silfurbergið var.
Og hefði því verið hið eina rjetta,
eins og þá var bent á, að selja
rjettindin ekki til nokkurs og leyfa
alls eigi framsalið.
En það var fjarri þvi, að þetta
yrði; það virðist svo sem stjórn
íslands væri hrædd við að neita
sölunni, því að svo segir i brjefi
skrifstofunnar í Höfn til stjórnar-
ráðsins 12. nóv. 1910, að pá mundi
hafa orðið — eftir skeyti frá Bril-
louin til ráðherra að dœma —
heljargauragangur, ekki einungis
við stjórn Pjóðverja, lieldur og
Frakka og loks við leyfishafa, sem
þá hefðu líklega farið á mis við
þann hagnað, sem œtla má, að
þeir hafi af framsalinua.
Á brjefinu sjest þvi,
að ráðherra er hræddur við,
að hann styggi Frakka og
Þjóðverja, ef sölunni sje neit-
að. Er af þessu að ráða, að
báðum hafi verið gefið und-
ir fótinn, og
að ráðherra vill ógjarna, að leyf-
ishafar (M. Bl. og G. Jak.) fari
á mis við söluhagnaðinn.
Hitt atriðið, hvað landinu sje
heppilegast, er ekki nefnt á nafn.
Söluskilmálar til Banque frangaise.
1. des. 1910 er svo þeim M. Bl. og
G. Jak. veitt leyfi til að selja B. fr.
silfurbergsrjettindin. Eftir kröf-
um sendiherra Þjóðverja og Eng-
lendinga voru B. fr. sett ýms
skilyrði, og eru þau þessi hin
helstu:
1. að leyfishafi (o: Banque fran-
^aise) hafi ákveðinn útsölu-
stað, þar sem silfurbergið, all-
ar tegundir þess, sje haft til
almennrar sölu.
2. að silfurbergið sje selt með
þvi hæsta verði, sem hægt er
að fá fyrir það, og án alls til-
lits til manna, eða þjóðernis
kaupenda.
3. Stjórnarráðið áskilur sjer að
hafa eftirlit með því, að þessu
sje fylgt.
Hingað til hefur enginn útsölu-
staður þó verið auglýstur.
Banque francaise var þannig
veitt heimild til að vinna Helgu-
staðafjallsnámuna um 10 ár hin
næstu frá 1. júli 1910 að telja.
Stjórnarráðið getur ekki, þótt vildi,
af sjálfs síns ramleik haft nokk-
urt eftirlit að gagni með námunni
nje silfurbergssölunni. Alt komið
undir ráðvendni leiguhafa, Ban([ue
francaise eða þeirra, sem með
silfurbergið fara.
En eftir að landstjórnin loks sá
það svart á hvítu, hversu silfur-
bergið er verðmætt, hefðu þeir
heilbrigðu í stjórn landsins átt að
gera alvarlegar tilraunir til þess
að hamla því, að hið sjúka stjórn-
arhöfuð kastaði verðmætum
landsins á glæ, svo sem gert var,
eins og sýnt skal verða.
Þingið, alt undantekningarlaust,
sá, að ekki mátti svo búið standa
við meðferð þessa máls. Yeitti
því fje til eftirlits með þvi, að B.
fr. fylgdi samningnum, og rann-
sóknarnefnd efri deildar áleit fulla
þörf á að rannsaka þetta mál frá
rótum, bæði meðferð Tuliniusar
á námunni, M. Bl. og G. Jak., svo
og sölu silfurbergsins.
Hvernig seldi Tnlinius silfur-
bergið?
Áður er þess getið, að arður
landsins af námunni var sára-
lítill af jafn dýrmætri steinteg-
und sem silfurberg er, þar sem
eitt pund af bestu tegundinni (A)
selst nú vitanlega fyrir alt að 200
kr. eða jafnvel meira. Hjer eftir
skulu sýndar skilagreinar Tulini-
usar og brjef hans sum um silf-
urbergssölu hans, svo að enginn
skuli ætla, að bygt sje í lausu
lofti.
Skilagrein Tuliniusar fyrir árið
1909 er dagsett 15. febr. 1910.
Samkvæmt henni hefur Tulini-
us selt árið 1909:
230.99 ÍB A og B fyrir kr. 4436,25
8 IC — — 45,00
72 « D — — 190,07
310.99 u alls Alls kr. 4671,32
Kostnaður — — 599,63
Hreinn ágóði kr. 4071769
Eftir þessum reikningi hefir
Tulinius selt:
hverUffi af A og B tegund á kr. 19,20
— - - C — - — 5,62
— - - D — - - 2,65
En hvert 'K af öllum teg-
undunumsamanlögðum á kr. 15,02
Árið 1910, góðærið þeirra allra
Tuliníusar og M. Bl., ultu ósköp-
in öll af silfurbergi inn á mark-
aðinn. Þá seldi Tul. nær 800 pd.,
mest A og B, og þeir M. Bl. og
G. Jak. á 8 hndr. pd., auk þess, sem
Tul. seldi síðar, eða 5 sinnum
meira en Tul. hafði selt árinu
áður, en þó hækkaði verð silfur-
bergsins stórlega. Vara er þó
vön að lœkka, eftir því sem
meira er á boðstólum af henni.
En þegar T. og M. Bl. og G. J.
eru allir komnir í leikinn, þá
hækkar það.
Skýri þeir það, sem vilja.
Samkvæmt skilagrein sinni til
stjórnarráðsins 1. júlí 1910 hafði
Tulinius selt á tímabilinu 1. jan.
til 1. júlí 1910 — síðasta missii'ið,
sem hann Kafði leigurjettindin —
413,30 « A og B fyrir kr. 14244,22
104.29 ffi C — — 1074,71
123.30 « D — - 340,24
640,89 <8 alls Alls kr. 15659,17
Kostnaður við söluna — 814,01
Hreinn ágóði kr. 14845,16
þar af fjekk landsjóð-
ur helminginn....... — 7422,58
Óuppgerð var enn sala á 136,85
® A og B, er T. seldi ennfremur
á sama ári, samkv. reikningi sín-
um 1. jan. 1911,fyrir
sig og landssjóð ... á kr. 5803,33
Kostnaður ............ — 174,10
Hreinn ágóðTTír. 5629,23
Af þessu sjest, að T. hefur selt
silfurbergið A og B-tegund á þessu
ári fyrir ...........kr. 36,44 'R
en sömu tegundir ár-
inu áður á . ... ■■■ — 19,20 <6?
Mismunur kr. 17,24
C-tegundina seldi T. pundið árið
1910 á................ kr. 10,30
En árinu áður á . ... — 5,62
Mismunur kr. 4,68
D-teg. seldi T. 1909 pd. á kr. 2,65
en 1910 á.......... ... — 2,75
Mismunur kr. 0,10
Hvernig stendur á þessari geypi-
legu verðhækkun?
Hvernig stendur á því, að T.
fer fyrst að selja að nokkru ráði
um það leyti, sem leyfi hans er
útrunnið? Og hvers vegna getur
hann þá, þegar margfalt meira af
vörunni kemur á markaðinn, selt
miklu betur en áður?
Brjef hans til Brillouins, 13. jan.
1911, sem síðar verður vikið að,
gefur góðar upplýsingar um hið
sanna verð silfurbergsins. Sam-
kvæmt því selur T. þó langtum
hærra sitt eigið silfurberg, er hann
fjekk við skiftin við landssjóð, en
hann seldi samkvæmt skýrslum
sínum, meðan hann seldi fyrir
landssjóð.
Hvernig stendur á því?
Hefur stjórnin æskt svars við
þeirri spurningu? Rannsóknar-
nefnd efri deildar gerði það að
nokkru, en Tulinius vildi ekki
svara.
Hvernig stóð á því?
Hann barþað fyrir, að viðskifta-
menn sínir, kaupendur silfnr-
bergsins, heimtuðu, að þessu væri
haldið leyndu, hversu dýrt selt
hefði verið silfurberg það, sem T.
fjekk við skiftin.
Sala M. Bl. og G. Jak.
Þeir seldu áárinu 1910, samkv.
skilagrein sinni 7. des. 1910,
(Skýrsla rannsóknarn. e. d. bls. 86
—87) alls 713 ® fyrir kr. 21975,00
eða S að meðaltali á — 30,82
Af þessum 713 pd. seldu þeir
M. Bl. og G. Jak.:
í Reykjavík 108 ÍB til Zeiss í
Jena á . . . . kr. 2225,00
eða pundið á . . — 20,60
í Khöín 605 fB á . —19750,00
eða pundið á . . — 32,64
Hvernig stendur á því, að þeir
selja hvert pd. á kr. 12,04 minna
til Zeiss hjer í Rvik en hitt, er
þeir seldu í Höfn?
Var það verra?
Eða var það sakir annara skifta
þeirra við Zeiss, sem áður eru
nefnd?
Þeir hafa ekki sundurliðað, hvað
selt hafi verið af hverri tegund,
og veiður því ekki sjeð, hvað A,
B, C og D hafi selstút affyrir sig.
Af þessu fjekk landssjóður 55%
eða kr. 12086,25.
Alt er verðið þó óhæfilega og
ótrúlega lágt.
Tulinius selur fyrir sig
einn saman.
Eins og að er vikið áður, þá
slepti B. J. án dóms og laga helm-
ingi þeirra silfurbergsbirgða, er
landssjóður átti í vörslum Tulini-
usar, þegar leyfistími T. var lið-
inn. Þetta var afhent án þess að
skyldu bæri til, enda hjelt B. J.
því fram i hverju embættis-
brjefinu á fætur öðru, að lands-
sjóður ætti allar birgðirnar, og
var fastur á því, að dómstólarnir
ættu að skera úr málinu.
Hversu mikið silfurberg eftirljet
nú B. J. vini sínum Tuliniusi?
Eftir því, sem T. segir sjálfur,
var það:
A og B-tegund pd. 1338
C — — 589
D — — 10102
Alls pd. 12029
— tólf þúsund og 29 pund —
(sjá skýrsluna bls. 90—91).
Hversu mikils virði er siljur-
bergið þá, sem B. J- eftirljet 1.?
I. Reiknað eftir sölureikningum
T. 1910, sem greindir eru að
framan:
A og B 1338 ÍE á kr 36,44 verður
kr. 48756,72
C 589 « á kr. 10,30 — 6066,70
D 10102'ffiákr. 2,75 — 27780,50
Alls kr. 82603,92
— áttatíu og tvö þúsund sex
hundruð ogþrjár krónur92 aurar—
Pessa upphæð að minsta kosti
Ijet B. J. Tulinius vin sinn hafa,
enda þótt B. J. ráðlierra áður áliti
landssjóð eiga liana alla.
II. Nú skal sýnt, hvefs virði
Tulinius sjálfur taldi áðurgreind
12029 af silfurbergi.
Um það hefur hann skrifað vini
sínum Brillouin 13. jan. 1911 brjef,
sem prentað er i oftnefndriskýrslu,
bls. 74—75.