Þjóðólfur - 16.12.1911, Qupperneq 2

i86
ÞJÖÐOLFUR.
Sundurlausar hugleiðingar
um mentun o. fl.
Eítir Grjót-Pál.
(Niðuri.). Það.er áður á það vikið,
að mentáhugi hjer á landi beinist
einkum að tungum, og þá sjerstak-
lega að enskunámi, og nú á síðari
tímum einkum að þýsku. Það er
ekki aðfmsluvert. En hvers manns
eigin tunga á að sitja jafnan í fyrir-
rúmi. Skólar, sem hafa það mark-
mið, að búa menn undir sjerstakt
lífsstarf, svo sem verslunarskólar,
iðnskólar o. s. frv., eiga auðvitað
að leggja áherslu á aðalatriðið. En
skólar, sem veita eiga almenna
svo kallaða »mentun«, mega ekki
kenna svo nokkura tungu, að móð-
urmálið skipi ekki öndvegissess.
Slíkir skólar eru venjulega ekki í
vandræðum með kennara, þótt oft
sje þar ónytjungar í kennarastóli;
að minsta kosti er það víst, að
þekking manna frá sumum almenn-
um skólum hjer er oft hörmuleg.
Gáfaðir menn komast vel af kenn-
aralaust eða litið, en vilt getur
lakur kennari. Aftur eru miðlungs-
menn margir, sem ekki komast
af án góðs kennara. Skussar geta
aldei komist áfram, nema þrekið
sje því meira og áhuginn.
Svo eru mörg þau orð um skól-
ana. Sárast er um þá menn, sem
af litlum efnum brjótast i að læra
eitthvað utan skólanna. Þeir lenda
oft í höndum kennararæfla, sem
ekkert kunna. Svo var um mann,
sem fyrir nokkuru kom hingað til
að læra ensku aðallega. Hann
kunni ekkert áður en hann byrj-
aði, og var svo skynsamur að sjá,
að hann þurfti fyrst að koma sjer
niður í islensku. Spurðist hann
fyrir um kenslu í þeirri grein og
hitti barnakennaranefnu eina, sem
bauðst til að kenna honum islensku
fyrir 15 aura(!) um klukkustund-
ina. Maðurinn varð feginn, því að
hann var Jjelítill, en hugðist hitt
hafa góðan kennara, því að sá var
»real-stúdent«, sem 15 aurana vildi
taka. Kennari þessi lætur nú mann-
inn gera ritgerð. Fer nú maður-
inn til kunningja síns með upp-
kast sitt að ritgerðinni og sýnir
honum, en sá benti honum á aðal-
málgallana, og breytti svo maður-
inn þeim. En þegar maðurinn kom
aítur til kunningja síns með rit-
gerðina, leiðrjetta af kennaranefn-
unni, brá honum heldur en eigi í
brún; »kennarinn« hafði þá smelt
inn aftur öllum mestu meinvitleys-
unum og átalið manninn fyrir, að
hafa leitað íræðslu um þetta hjá
öðrum.
Nú þótt svo sje um ólærða menn,
að þeir sje ekki velflestir færir um
kenslu, þá er, þótt skömm sje frá
að segja, litlu betra að segja um
lærða menn,.að þekkingu þess, er
þetta skrifar, sem þó þrýtur hin
síðari ár. Það var vel i lagt, að
helmingur þeirra, sem náði stúd-
entsprófi fyrir nokkrum árum væri
fullkomlega sendibrjefsfær,og skorti
þó ekki ágæta kennara; einkum var
islenskukennarinn ágætur. Þetta
kynni að þykja missögn við það,
sem áður hefir sagt verið, að nauð-
syn sje að vanda kennarana. En
missögn er það ekki, ef að er gáð,
Menn, sem hafa gutlað í 6 ár í
þeim námsgreinum, sem þeir hafa
átt að læra, fljóta i gegnum hið
siðasta próf, ef ekki af öðru, þá
af — vana. Og ekki skipti miklu,
þótt maður væri afleitur í 1—2
greinum, af 13 eða fleiri, ef hann
var slarkfær í hinum.
Ein stefna er orðin allrík hjer á
landi, sem lýsir sjer í mentagutli
og gutlurum, er halda á lofti lýð-
háskólum svo kölluðum, en að
rjettnefni gutlskólum. Þeir heita
ef til vill kvöldskólar eða ung-
mennaskólar sumir hverir. Á þessa
skóla streymir fjöldi fróðleiks-
gjarnra manna til að læra þar
graut. Gætu þeir skólar kent mönn-
um að elda ætan graut, þá væri það
gagnlegra miklu. Þetta er ekki
mönnunum að kenna, sem læra
vilja, heldur mentakákurum, sem
drukkið hafa þetta í sig hjá Dön-
um, síblaðrandi i ræðu og riti.
En öll alþýðleg íslensk fræði er
að deyja út. Fróðleiksmenn og
fróðleikskonur finnast tæplega leng-
ur. Raunar lesa menn íslendinga-
sögur af þvi að það er »fínt«, en
öll önnur íslensk fræði er horfin
með alþýðumönnum. Öll fróð-
leiksgirnin fer i neðanmálssögur
og lýðháskóla, Lögbergssögur og
kveldskóla, trollaraensku, skolla-
frönsku og djöflaþýsku.
Nú munu menn segja, að þetta
mentahrafl hafi þó það gott í för
með sjer, að menn verði víðskygn-
ari og frjálslyndari. Ekki er sá
ávöxtur sýnilegur. Menn eru óvíða
þröngsýnni eða ófrjálslyndari en
hjer í öllum greinum, þegar trúar-
brögðin ein eru undanskilin, og
er það um trúarbrögðin ekki að
þakka þessari seinni tima stefnu;
það hefir aldrei reynst kleift að
gera íslendinga að ofstækismönnum
i trúarefnum.
Menn veita sjálfsagt ífgóðu skyni
þessum útlendu stefnu-og straum-
áveítum á þjóðina, en gæta þess
ekki, að flóðið getur orðið svo
mikið, að upp leysist allur sá þjóð-
legi jarðvegur, sem alt útlent, það
er innrás fær í þetta land, á að
risa af. Það skal að vísu viður-
kent, að útlend áhrif hafa útrýmt
hjer ýmsum hleypidómum og
hindurvitnum. Að minsta kosti
má segja, að menn sje svo »blas-
eraðir« nú yfirleitt, að trúa ekki
á drauga og djöfla. En stundum
hafa þó þessir útlendu straumar
slætt hingað með sjer engu skárri
hleypidómum, eins og átrúnaði á
anda og þvílíkt. Má hverjum sem
vill þykja skipt um til batnaðar.
Og ekki verður því neitað, að á
gömlum hindurvitnum vorum hvíl-
ir oft sjerstaklega fögur skáldist og
frásagnarháttur. — Það er dautt.
En hvað kemur í staðinn? Neðan-
málssögur og af innlendum rit-
smíðum sálfræðilegar skáldsagna-
þvælur, sem þó er skárra en undan-
renningin, sem aðrir veita til okkar
í skáldsögum frá Dönum, er eiga
að heita innlendar að efni. — Ef
hægt væri að spilla og ónýta bundið
mál, mundi það verða gert. En
skáldmálið hefir jafnan þróast í
1000 ár og útlend áhrif hefir það
ætíð tekið í sína þjónustu, en ekki
orðið þræll þeirra, jafnvel ekkí á
verstu niðurlægingartímum þjóðar-
innar. Það hefir verið svo sterkt,
skáldmálið, að maðurinn, sem spyr,
að úr því vjer »dependerum« í
öllum greinum af þeim dönsku,
hvar fyrir megi þá málið ekki vera
sömu örlögum undirorpið — hann
átelur harðlega á öðrum stað (í
rímum Gissurar Þorvaldssonar) þá
menn, »sem blendið gera málið
vort.«
Bókafregn.
J. P. M u 11 e r: Min
aðferð. Dr. Björn
Bjarnarson pýddí.
Kostnaðajm.: Sigurjón
Pjetursson og Pjetur
Halldórsson. Rvíkl911.
Þessi bók á erindi til allra heil-
brigðra íslendinga; hún er um
sjálfsuppeldi. Hún sýnir, hvernig
má með litlum kostnaði efla og
styrkja manninn andlega og líkam-
lega. Hún kemur meir en flestar
bækur inn á starfssvið Ungmenna-
fjelaganna, okkar sem viljum leggja
hönd að hverju drengilegu verki
til viðreisnar Islendingum. Við
þráum meiri heilbrigði, meiri dóm-
greind, meira siðgæði. Við notum
öll meðul, sem við þekkjum og
leiða að því takmarki. í þeirri
grein, sem hjer er um að ræða,
höfum við útbreitt sund, skíða- og
skautaferðir, glímur og margskonar
aðrar iþróttir. Þó eru þessar í-
þróttir ekki við allra hæfi, þvi
miður. Þær eru stað- og tima-
bundnar: glímurnar fyrir unga og
hrausta karlmenn, sundið á sumr-
in, skíðaferðir i snjó, en skautar í
þurfrosti, flokkaleikfimi í þjettbýli
og þar sem áhöld eru við hend-
ina.
Allar þessar íþróttiir eru sjálf-
sagðar, ágætar og lífsnauðsynlegar
ætíð og alstaðar, þar sem þeim má
við koma. En hjá okkur líða oft
langir tímar, sem náttúra landsins
og lífshættir okkar gera okkur ó-
mögulegt að stunda þær. Þetta er
skaðlegt, þvi að engir, hvorki iðju-
menn nje letingjar, mega án íþrótta
vera, og sú íþrótt, sem er tíma-
bundin, hefur minna uppeldislegt
gildi, en sú sem ætíð má æfa. Það
stafar af þvi, að ef við gerum
eitthvað daglega, lengi, missirum
og árum saman, þá verður sú at-
höfn okkur ósjálfráð, partur af lífi
okkar, sem við getum ekki nje
viljum án vera. Og sje athöfnin
góð og lífvænleg, þá erum við
menn að betri. Þá vinnum við
altaf umhugsunar- og þjáningar-
laust verk, sem lengir og fegrar
lífdaga okkar.
En ef athöfnin hættir, ef fellur
úr einn dagur, ein vika, einn mán-
uðnr, eitt ár, þá hefur meira spilst
en við getum bætt á sjöföldum
tíma. Þá er vald vanans brotið,
þá er margfalt erfiðara og von-
minna að byrja að nýju. Þá er
orusta í mannssálinni, þar sem
gagnlegu áformin biða ekki sjald-
an ósigur. Af þessum »lögum van-
ans« leiðir, að sú íþrótt, sem best
getur náð til allra, hvernig sem
kjörum þeirra er háttað, hún er
sterkust og líkust til að sigra.
í þessu efni er »Mín aðferð«
flestum aðferðum betri; hún kem-
ur til allra: karla og kvenna, öld-
unga og barna, veikra og hraustra,
ríkra og fátækra. Hún býður öll-
um kjarakaup. Hún býður heilsu,
afl, meira lífsmagn, sterkari vilja,
meiri lífsfylli en menn þektu áður.
En í staðinn heimtar hún 15 míu-
útur hvern morgun, svikalaust
goldnar, og sje reQast um þær, þá
synjar hún kaupsins.
Hvernig fær nú »Mía aðferð«
orkað svo miklum hlufum? Með
þvi að sameina margbreytta lik-
amlega áreynslu, hollri húðræst-
ingu, vatnsbaði og loftbaði. Þegar
maðnr fer úr rúminu á morgnana
er best að gera æfingarnar. Þær
eru fáar og auðveldar, en þó svo
haglega hugsaðar og niðurraðað.
að þær reyna á og æfa allan lík-
amann, víkka brjóstholið, gera
manninn i einu sterkari og mjúkari
í hreyfingum. Þá kemur baðið,
Þarf þar helst dálítinn bala og
vatnskönnu, og hellir maður yfir
sig köldu vatni, þurkar sig og
strýkur síðan snarplega meðlófun-
um um alt hörundið. Eru þá
vöðvarnir og lungun æfð, húðin
hert og styrkt og síðan hituð með
handstrokunum. Streymir þá blóð-
ið ört um líkamann, færandi afl,.
fjör og lífsgleði.
»Mín aðferð« er góð bók og frá
góðum komin. Höfundurinn er
snjall heilsufræðingur og íþrótta-
maður; hefur þetta rit hansbreiðst
út um víða veröld, svo langt sem
nokkur menning nær. Þýðandinn
er i einu afburða íslenskumaður
og (iþróttavinur. Og útgefandinn
er sá íslendingur, sem hefur mest-
an áhuga og sannastan á íþrótt-
um og mest sjer til frægðar unnið.
Munu þeir menn sem vita, hve
mikið aðferð Múllers hefur breytt
honum, táplitlum og heilsuveikum
dreng, síst efast um gildi hennar.
í mörg ár hefur ekki komið út
á íslensku nein bók jöfn þessari,
sem jafn nanðsynlegt væri að kæm-
ist inn á hvert einasta heimili í
landinu og yrði notuð með skyn-
semd og festu af hverjum einasta
manni. Hún er ein af þeim fáu,
góðu vinurn, sem veitir því hollari
og betri úrlausnir, sem meira er
til hennar leitað.
Jónas Jónsson.
(Eftir Skinfaxa).
Svar
til sr. Jóhannesar L. Jóhannessonar
frá Finni Jónssyni á Kjörseyri.
Jeg ætlaði ekki að þrátta meira
við minn góða kunningja síra Jó-
hannes, um fræðslumál, eí þeir hr.
Brynjólfur írá Minnanúpi, eða síra
Ófeigur, hefðu svarað honum, en
þar sem jeg býst við, að þeir geri
það ekki úr þessu, þá vildi jeg
leyfa mjer að fara nokkurum orð-
um um grein hans í »Þjóðólfi« tbl.
27—31 þ. á., einkum það sumt, er
snertir grein mína í sama blaði,
tbl. 1—2 þ. á.
Það var óþarfi fyrir sjera J., að
bera það af sjer, að hann hefði
verið að tala um fasta heimavistar-