Þjóðólfur - 16.12.1911, Blaðsíða 3

ÞJOÐOLFUR.
187
skóla i grein sinni, bvi jeg hef ekki
sagt það og grein mín gaf lítið til-
efni til þeirrar afsökunar. En þar
sem hugmyndin um fasta heima-
vistarskóla sýnist hafa verið aðal-
atriðið er vakti fyrir þeim er sömdu
fræðslulögin, og þar sem síra J. er
svo hjartanlega ánægður með lögin,
svona yfirleitt, þá hefði það verið
æskilegt, að hann hefði með rökum
sýnt mjer og öðrum að hræðslan
við fasta heimavistarskóla fyrir
10—14 ára gömul börn væri ástæðu-
laus. Ef honum þar á móti finst
eifthvað talsvert athugavert við þá
skóla, eða þá tilhögun, hefði hann
átt af sannleiksást að geta þess.
í fyrri grein sinni sagði prestur-
inn að heimiliskenslan hefði aldrei
náð lengra alment, en gera börnin
nokkurn veginn stautandi og láta
þau læra spurningakverið utan-
bókar í þulu, en hann kallar það
útúrsnúning hjá mjer, að jeg sagð-
isl ekki hafa þekt nokkurt barn,
með sjón og fullu viti, sem hefði
ekki lært spurningarnar á kverinu.
Jeg held líka það sje frágangssök
að láta barn, sem ekki er nema
stautandi, læra spurningarnar á
kverinu. Síra Jóh. segir líka, að
mörg dæmi sje til þess, að börn
hafi lært utanbókar.
Jeg spurði hvort öll börn, sem
sira Jóh. hefur fermt, hefði lært
skrift og reikning í barnaskólum;
hann segir því fljótsvarað, þau hafi
hvorki lært það í barnaskólum nje
við heimilisfræðslu, þau hafi lært
það flestöll hjá farkennurum. Þegar
jeg las þetta, datt mjer í hug gamla
gátan; »Hvorki úti nje inni og ekki
undir berum himni?« Sannleikur-
inn mun vera sá, að börnin hafi
flest lært það á heimilunum, ýmist
af heimilisfólki eða þeim, sem teknir
hafa verið til að kenna, hvortsem
þeir eru nefndir heimiliskennarar
eða farkennarar gerir ekki stóran
mun, að mjer virðist, ef þeir eru
jafngóðir kennarar.
Að gera stóran mun á því, hvort
heimilisfólk eða aðkomufólk kennir
börnunum, er svo lijegómlegt að
þrátta um, að það er fyrir börn en
ekki fullorðna menn. Það hefir
svo lengi átt sjer stað hjer á landi
að afbæjamenn hafa verið teknir
til að kenna börnum, að jeg gæti
fært ótal dæmi til þess. Kannast
I. d. síra J. ekki við Alexander heit.
Bjarnason, sem var hreppstjóri og
bóndi á Þorsteinsstöðum í Dölum?
Hann kendi fjölda barna og ung-
linga lestur, kristindóm, skrift,
reikning og fleira, bæði ungur og
gamall, því maðurinn var vel að
sjer til munns og handa, og mjög
merkur, svo menn sóttu"eftir að
fá hann til að lienna börnum sín-
um.
Ekki segist síra J. vita, hvað jeg
kalli stórlýtalausan leslur. Það heíir
verið alment kallaður stórlýtalaus
eða viðunandi lestur, hafi barnið
lesið skýrt og viðstöðulitið hverja
almenna prentaða bók á íslensku
máli, svo sem guðsorðabækur, og
presturinn veit það, að án biskups-
leyfis máttu ei prestar ferma nokk-
urt barn, sem ekki var svo læst.*
* Fyrir hvert barn, sem prestar ferma
Þvi er tal hans um staut og óvið-
unandi lestur fólksins ekki sem
best viðeigandi. Og skaðlaust mundi
það öllum, að hann hefði sparað
sín stóru orð um heimilísfræðsluna
og hina illu ávexti hennar, en ekki
síst honum og stjettarbræðrum
hans. Því sökin mun vera að
nokkru leyti hjá þeim, ef lestur
fólksins er svo aumur, sem síra
J. segir, að ekki sje viðunaudi. En
það að lesa svo nákvæmlega eftir
lestrarmerkjum og með rjettri á-
herslu, að ekki megi að finna, er
svo mikill vandi, að sumir lærðu
mennirnir munu eiga fullervitt
með það. Heyrt hef jeg lika haft
eftir einum lærða manninum, að
enginn á íslandi kunni að lesa
nema hann og annar nafngreindur
maður, og var sira Jóhannes hvor-
ugur þeirra.
Sljóskygni telur klerkurinn það,
að kalla það skammir þegar rit-
I höfundar segi alþýðunni hræsnis-
laust til gallanna. Ojæja, það segir
blessaður presturinn, þegar við al-
þýðumennirnir kveiukum okkur
undan vendinum, þá er hinir góðu
siðameistarar hirta oss með sínum
»helga alvöruþunga«. Það kveður
dálítið við annan tón, þegar þessi
»helgi alvöruþungi«, sem síra Jóh.
kallar það, er lagður á prestana,
þá kallar hann það að »lasta«,
»svívirða«, »smána«, »ljúga« o. s.
frv. Og sira J. kallar það hörmu-
legan svefn, dauða og dugnaðar-
leysi leikmanna að verja ekki presta
sína, og finst mjer hann ætlast þar
til fullmikils af alþýðu, þar sem
flestir prestar hafa ekki gert mikið
að þvi að verja hana þegar hún
hefir verið svívirt, og alþekt er
hógværð og umburðarlyndi þeirra
margra þó trúin hafi verið lítlis-
virt.
í fyrri grein sinni i »Þjóðólfi«
sagði síra J. að það eitt væri sönn
mentun, sem elskar kristindóminn
og virðir líkamsvinnuna. Jeg hjelt
þetta væri meining prestsins og
sagði, að þetta væri það sem prest-
arnir hefðu verið að kenna, væru
að kenna og ættu að kenqa ís-
tensku þjóðinni, og mætli þvi ætla,
að hún væri ekki alveg mentunar-
snauð. Nú segir presturinn að það
sje vítleysa, að það eitt, að elska
kristindóminn og virða líkams-
vinnuna, sje sönn mentun, og
bregður mjer um orðaflækjur og
áreitni, að jeg tók þessa bestu
setningu, er finst í greinum hans,
og bjóst við að hið langa starf and-
legu stjettarinnar hefði borið ávöxt,
Ef sönn mentun er innifalin í því,
eins og sagt hefur verið, að skiln-
ingurinn aðhyllist það eitt, sem satt
er, tilfinningarnar sje næmar fyrir
þvi sem fagurt er, og viljinn hneíg-
ist einungis að því, sem gott er, þá
hygg jeg að ekkert meðal sje kröpt-
ugra til þess að hjálpa manninum til
að nálgast sanna mentun, heldur en
rjettskilinn kristindómur, hvað sem
landafræði, brotareikningi, tungu-
málakunnáttu og öðrum skóla-
án biskupsleyfis, og ekki kann að lcsa
viðunanlega, eiga peir að sektast um 4
Kr. i íyrsta sinn, 8 kr. annað sinn, 12
kr. priðja sinn og niissa embætti tjórða
sinn.
fræðigreinum líður. Þvi dæmin
sýna, að ofmargir eru, þrátt fyrir
margra ára skólanám, engin |fyrir-
mynd í siðprýði, dugnaði og öðrum
mannkostum — eða hvaðan kem-
ur sú óheilla alda, er menn þykj-
ast verða varir við nú á síðusiu
tímum að sje að falla yfir almenn-
ing, sem er trúleysi, ljettúð, sundr-
ung og stefnuleysi. Eru upptökin
hjá alþýðunni?
Sárt fellur mjer að sjá aðra eins
fásinnu koma frá mentuðum gáfu-
manni og þá, að barnafræðsla sje
alt annað en barnakensla, en sár-
ast af öllu er það, að þetta skuli
komá frá margra ára merkispresti
og barnafræðara i þeim tilgangi að
koma þeirri skoðun inn hjá mönn-
um, að ekki sje hægt að nota presta
vora yfirleitt fyrir barnayfe/mara.
Það er annars undarlegt.ef margir
prestar eru sama sinnis, sem síra
J., að sleppa frá sjer með Ijúfu
geði umsjón á fræðslu ungdómsins.
Mjer virðist margt benda til þess,
að barnakennararnir muni setjast
í sæti prestanna. (Niðurl.).
Úr brjefi ad austan.
Á Austurlandi hefur verið, það sem
af er vetrinum, fremur hagstæð veður-
átta, nokkuð umhleypingasöm, krapa-
hríðar og rigning í bygðum og snjó
lítið fest, en á fjöllum uppi snjór all-
mikill. Hefur búfje að mestu gengið
sjálfala til þessa og hey því sparast,
ættu bændur að þola betur en oft áður
þó vorharðindi kynnu að verða, þar
eð sumarið var hagstætt til landsins
og heyafli víðast góður. Sjávarútveg-
urinn aftur á móti hepnaðist miður
vel allvíða, einkum framan af; haustið
bætti dálítið úr skák. Munu þó sjáv-
arbændur hafa beðið talsverðan hnekki
á þessu ári sökum fiskileysis, a. m. k.
bregða mjög við, með því að næsta
ár á undan var eitthvert hið mesta
fiskiár, sem komið hefur um alllangan
tíma. Mótorbáta-útgerðin ber sig alls
ekki nema í góðum fiskiárum; er of
kostnaðarsöm, sjómenn of kaupdýrir,
beita oft vandfengin og afardýr, þarf
því mikið í aðra hönd til þess, að
standast útgjöldin.
Mótorbátarnir virðast ekki heppi-
legir, eru ekki nógu stórir til þess að
hægt sje að sækja fiskinn svo langt
sem skyldi; hygg jeg þá eigi til fram-
búðar vera og virðist mundi rjettara
fyrir útgerðarmenn, að reyna að bind-
ast fjelegsskap og gera út botnvörp-
unga, en til þess mun víðast skorta
fjemagn. En ilt er að vita til þess,
að útlendingar sópi bestu fiskimiðin
og gjæði stórfje, en landsmenn sjálfir
skrölti á mótorbátum fyrir innau og
bfði fjártjón ár eftir ár.
Á Eskifirði er nú raflýsingin full-
gerð, voru ljósin kveikt snemma í
þessum mánuði og gefast vel. Flestir
kaupstaðarbúar hafa tekið rafljós í hús
sín. — Er búist við, að þeir muni
spara við umskiftin. Hvert 16 kerta
ljós kvað kosta 4 kr. um árið. Ekki
er fullsjeð, hve mikið raflýsingin hefur
kostað Eskfirðinga, en talið víst, að
það verði rúmar 20 þúsundir, og því
farið alllangt fram úr áætlun Smiths,
sem kvað hafa verið 14 þúsundir; er
sagt, að hann muni hafa reiknað jarð-
arvinnu of lágt, ásamt byggingu stöðv-
arhússins, sem mun hafa skotið hvað
mestu fram yfir áætlun í hlutfalli við
annan kostnað.
Eskfirðingar eru vel ánægðir með
fyrirtækið, þrátt fyrir það, þó kostn-
aðurinn hafi farið langt fram úr áætl-
un, og segist þeim svo frá, að það
uiuni borga sig á fáum árum og Ijósa-
gjaldið að lfkindum verða lækkað úr
því sem er. Fari þeir hjer með rjett
mál, er auðsjeð, að raflýsingin er þeim
til mikils hagnaðar og tel jeg það
eftirtektavert atriði fyrir aðra kaup-
staði landsins.
Á Seyðisfirði miðar raflýsingarmál-
inu lítið. Mælingar hafa þar verið
gerðar allítarlegar, af landsverkfræð-
ingi o. fl ; tilboð ekkert komið enn,
er lftandi hafi þótt við. Hefur raf-
lýsingarnefndin nú sent upplýsingar í
IO—20 staði og væntir tilboða frá
mörgum; fær bæjarstjórnin því úr
miklu að velja, og trúlega fæst ein-
hverstaðar frá tilboð, er hún sjái sjer
fært að ganga að, en yfirleitt fara
Seyðfirðingar með hægð og nákvæmri
yfirvegun að framkvæmdum þessa
máls og er sennilegt, að það megi
verða þeim happasælt. Tæplega mun
raflýsingin komast þar á á næsta ári.
En hver veit hve miklu fje Seyðis-
fjörður og aðrir kaupstaðir þessa lands
tapa við að láta vatnsaflið streyma
ónotað til sjávar ár frá ári? Jeg álft
vafalaust, að tapið sje mikið.
Ferðamaður.
Fjolment samsæti
var haldið á þriðjudagskvöldið í 200
ára minningu Skúla fógeta á Hótel
Reykjavík. Var þar saman komið
mikið af helstu borgurum bæjarins og
allmargt ungt fólk. Ræður hjeldu:
Jón Jónsson sagnfræðingur fyrir minni
Skúla, Sighvatur Bjarnason fyrir minni
íslands og Halldór Jónsson banka-
gjaldkeri fyrir minni Reykjavíkur.
Fyrir hönd verslunarmanna bæjarins
sem mikinn þátt hafa átt f þvf að
heiðra minningu Skúla, talaði Ásgeir
kaupm. Sigurðsson snjalt erindi. Gat
hann þess, að til minningarsjóðs Skúla
hefði safnast hjer í bæ 3300 krónur
og að bautasteinn hefði honum verið
reistur f Viðey. Samsætið var hið
ánægjulegasta, og er ástæða til að
geta þess til sóma húsfreyjunni, að vel
var á borð borið og veitingar hinar
bestu, sem ekki kvað einlægt vera
hægt að segja á samsætum hjer í bæ.
Eftir að samsætinu var lokið, voru
borð upptekin og dansað fram á nótt.
Nú hefur oss íslendingum fæðst eitt
mikilmenni árið 1711, annað 1811,
og er vonandi, að einhver líkur árang-
ur sjáist af árinu 1911, er stundir líða.
Trípólisstríðið
var í líku þófi síðast er frjettist.
ítalir eiga mjög erfitt með að ná
Tripolis á sitt vald og gagnar það
þeim lítið þótt þeir hafi náð borginni
einni, því að landið er erfitt umferðar
á marga vegu, og bætir það fyrir
Tyrkjum. Italir breiða stöðugt út
fregnir um sigurvinningar sínar, en
þeim er ekki trúað meir en svo, en
hinu spáð, að þessi ófriður verði þeim
ærið dýr, þótt þeir máske hljóti sigur
seint og um sfðir.