Þjóðólfur - 28.05.1918, Blaðsíða 2

38
ÞJÓÐOLFUR
Finnur prófessor Jónsson
sextugur.
Einn hinn kunnasti vorra fáu vísindamanna, Finnur prófessor
Jónsson í Kaupmannahöfn, verður sextugur á morgun (29. maí).
Þessi merki landi vor hefir ekki komið til fósturjarðar sinnar
síðan 1912. Við heimdragarnir vitum ekki, hve vel hann ber nú aldur
sinn, hve unglegur hann er og hraustlegur. En annað má fullyrða:
Ef komin væri í eitt herbergi öll rit Finns prófessors, ritgerðir og rit-
fregnir hans í tímaritum, blaðagreinir, frumsamdar bækur og útgáfur,
þá myndu flestir ætla, að sá maður, er slíkt lægi eftir, hlyti að vera
miklu eldri en sextugur. Það skortir og ekki mörg ár á fjóra tugi,
síðan birtust fyrstu bækur frá hendi hans.
Eg geri ráð fyrir því, að flestir lesendur „Þjóðólfs", er hug hafa
á norrænum fræðum, viti nokkur deili á vísinda-störfum og æfiferli
dr. F. J. í „ísafold" 1911 hefi eg að nokkru lýst vísinda-starfsemi hans
og sagt frá honum, og nenni ekki að endurtaka það hér, er eg reit þar.
Eg minni að eins á, að mörg hin ágætustu fornrita vorra, er vér höf-
um hlotið mestan orðstír fyrir, hefir hann gefið út, svo sem Eglu,
Njálu, Heimskringlu o. fl. o. fl. Og má sizt gleyma útgáfu hans hinni
miklu og merkilegu af skálda-kvæðunum, er eg þykist vita með vissu,
að allir vísindamenn, er leggja stund á norræn fræði, kunni honum
hinar beztu þakkir fyrir. Slíkur hægðarauki er a& þeirri útgáfu, og í
svo mörgum efnum er hún nytsamleg.
Enn er hann sístarfandi. Nýlega hefir hann gefið út trúarljóð Jóns
biskups Árasonar, — í ritum vísindafélagsins danska. Og vonandi
á hann margt óútgefið enn. En hann hefir fengist við miklu
fleira en texta-útgáfur. Um flest efni norrænna fræða hefir hann
ritað, meira eða minna. Hann hefir skrifað langstærstu sögu,
sem til er af norrænum bókmentum. Auk þess hefir hann ritað mörg
ágrip af henni. Hann hefir ritað goðafræði, samið norræna málmynda-
iýsing, endurskoðað „Lexicon poeticum" Sveinbjarnar Egilssonar, o. s.
frv. Hann hefir hvorki brostið hugrekki né áræði. — En beggja þeirra
eiginleika er þeim þörf, er afreka vilja nokkuð í vísindum og andleg-
um efnum. Hann hefir „marga hildi háð“, lent í snörpum ritsennum
við hina mestu kappa og afreksmenn norrænna vísinda, t. d. Sophus
Bugge. Eg kann það seinast af ritdeilum hans að segja, að hann skifti
orðum um Sólarljóð í bókmenta-ritinu norræna, „Eddu“, við tvo
norska vísindamenn, Hjalmar Falk og Fr. Paasche.
Vísindaskoðanir og kenningar eiga sér foriög. Fyrir sumum iigg-
ur það að falla þegar í vaiinn. Aðrar sigra og lifa um hríð, en eru
þá feldar. Loks vinna sumar sigur að fullu. En þó að skoðanir og
kenningar falli fyrir öðrum kenningum, hafa þær, ef til vill, ekki farið
erindisleysu á pappír og prent. Þær hafa knúð til umhugsunar og and-
mæla, hrundið af stað nýjum rannsóknum og röksemdum og átt þátt
í því, að sannleikur var fundinn og sýndur.
Reynslan ein sker úr því, hvernig fer .um skoðanir þær, er dr.
Finnur Jónsson hefir barizt fyrir. Vísast, að sumar verði að velli lagð-
ar, aðrar sigri. En hvernig sem lýkur þeim leik, þá verður honum æ
skipað á bekk með nýtustu og afkastamestu starfsmönnum norrænna
vísinda og fræða.
Dr. F. J. hefir alið aldur sinn erlendis, síðan hann varð stúdent.
En enginn íslendingur núlifandi hefir lifað meira í fræðum vorum en
hann. Og hann hefir tvímælalaust unnið þeim hið mesta gagn, Og því
er vonandi, að háskóli vor og mentastofnanir sendi honum skeyti á
afmæli hans á morgun.
Af nemendum sínum er hann virtur og vel látinn sökum mann-
kosta sinna. Kom til orða, að nemendur hans hér í bæ gæfu út minn-
ingarrit á sextugasta afmæli hans, en úr því gat ekki orðið. Þótt það
færist fyrir, má hann vera þess vís, að gamlir lærisveinar hans hér
minnast hans og samvista við hann með alúðar-þakklæti og hlýju.
S. O.
Fræðslumál.
Erindi eftir messu i Hrepphólum
I. april 1918.
Niðuri.
Þá nefni eg J>riðja höfuðbrestr
inn, húsnæðisskortinn. Hann gerir
víða alla kenslu, sem kensla get-
ur heitið, ómögulega og þó afar-
dýra. Eins og vant er; sú vinnan
er vanalega dýrust, sem verst er.
Það þurfa allir að vita og skilja,
að til þess að menn njóti sín við
andlega vinnu, má þeim ekki líða
illa líkamlega. Þetta á ekki síður
við börn en fullorðna. Eg þarf
víst ekki heldur að fræða menn
um það, að það er alveg ónógur
hiti til að skrifa í, sem vel má
una við líkamsvinnu. Það þarf líka
gott næði til náms og kenslu, og
ennfremur er nauðsynlegt að geta
komið við ýmsum kenslutækjum,
sérstaklega stórri veggtöflu svartri
til að skrifa á. Hún er bráðnauð-
synlegt kensluáhald, einkum þar
sem kenna á mörgum í einu.
Ennfremur þarf kennari að geta
verið í næði fyrir sig nokkurn
tíma, til þess að hugsa fyrir næsta
degi. Eg hefi ekki mikla trú á
þeim kennara, sem ekki hugsar
um starf sitt, nema þegar hanu
er að kenna. Yitanlega getur hann
það í sama herbergi og börn búa
sig undir, ef þau hafa sérstakt
herbergi til þess. Nú er það kunn-
ara en frá þurfi að segja, hver
misbrestur víða er á öllu þessu,
en þar við bætist, að húsnæðið
er svo lítið, að kennarinn getur
þess vegna ekki kent í einu nema
helmingi eða þriðjungi þeirra
barna, sem . hann annars gæti.
Kenslutiminn, sem börnin fá fyrir
sama verð, verður þvi heimingi
eða þrefalt minni, en ef húsrúm
væri nóg. Tíminn er því oft bút-
aður svo smátt, að furðu gegnir,
ef kenslan kemur að nokkru liði.
Ein afleiðing þess er sú, að skyldu-
rækinn kennari keppist við að troða
í börnin meir en bæði hann og
þau hafa gott af. Þar hygg eg, að
sé aðal-orsök leiðans, sem talað
er um að komi í börn við námið.
Það þurfa ailir að vita, að nám,
það eitt, að taka eftir og hlusta
á, er mjög mikil áreynsla. Það er
jafnvel fullorðnum manni taJsverð
þraut, að taka eftir vel í heila
klukkustund, hvað þá börnum, sem
hafa enn óþroskaðan heila og taug-
ar. Og eg tala nú ekki um, ef
þeim líður ekki vel líkamlega, eru
köld eða svöng. Það mesta, sem
leggjandi er á þau í því efni á
dag, eru 4—5 stundir, og efasamt
að það sé ráð, ef kenslut.ími er
margar vikur og þau þurfa að
lesa undir kenslutímana í viðbót.
A. m. k. þarf þá að skifta um
efni og aðferðir með viti og ráð-
deild, sem eg trúi ekki öllum til.
Svo er líka þess að gæta, að
með þessum mörgu kenslustöð-
um, þá eru börn hópuð saman
til kenslunnar eingöngu eftir því,
hvar þau eiga heima, en alls ekki
eftir aldri og þroska. Þó að kenn-
arinn hafi ekki nema 4—5 börn,
geta þau verið sitt á hverju reki
og fyrirhöfn kennarans margföld
við það, sem vera þyrfti, ef þau
væru hópuð eftir kenslureki. Sum-
ir halda nú, að það geri ekki neitt
til; það komi bara á kennarans
bak, og honum er ekki ofvaxið,
þó að hann eigi að vera að dútla
við þetta allan daginn. Þetta er
svo sem ekki mikil vinna. En það
er fávizkan einber. Um þetta get
eg talað af reynslu. Eg hefi stað-
ið við orf í 12 tíma á dag, og
mér er nær að halda, að eg hafi
ekki slegið öllu minna seinasta
tímann en þann fyrsta — að frá-
teknum fyrstu dögunum. Eg hefi
líka kent 6 st. á dag, og það er
víst, að ef eg hefði átt að gera
það dag eftir dag, þá mundi eg
hafa kent miklu ver þann síðasta
en fyrsta. Eg þekki ekki vinnu,
sem þreytir eins mikið, einkum
ef mörgum er kent saman. Því
er kennurum viða lannað að kenna
yfir 5—6 st. á dag, og þó ekki í
stryklotu. Eg tel engan kennara
jafn góðan af að kenna meira á
dag til lengdar, Það má hanga
við það lengur. En það borgar sig
ekki og kemur niður á börnunum
og náminu. Kennari þarf alt af að
vera með fullu fjöri.
Það er lítil sanngirni, að búa
svo í haginn fyrir kennarann, að
hann leggi of mikið á sig við
kensluna og kenna honum svo um,
ef börnin verða leið af því, að
bæði þau og hann eru ofþreytt.
Þetta er ein ástæðan til leiðans,
er börn fá á náminu. Og ein ástæð-
an til þess, að margir beztu kenn-
ararnir gefast upp á fáum árum,
og snúa sér að öðru. Kennari,
sem skilur starf sitt og metur, þ.
e. a. s., skoðar það eins og það
er, þjóðheillaverk og meir áríð-
andi en flest önnur, sem hugsar
um árangurinn fyrir börnin, en
ekki einungis um atvinnu fyrir
sig — slíkur kennari unir ekki
vetri lengur við þetta fyrirkomu-
lag, en leitar heldur fyrir sér
annars staðar. Af þessu leiðir sí-
feld kennaraskifti. Alt af kemur nýr
kennari og ókunnugur börnunum.
Nú er það eitt meginatriði, að
kennarinn þekki börnin, til þess
að kenslan verði happasæl. Það
verður aldrei kært með honum og
þeim að öðrum kosti. Þarna er
þá enn ein afleiðingin af þessu
vandræða fyrirkomulagi, sem gerir
alla kenslu lítt nýta, móti því sem
hún gæti verið. Og svo er sökinnf
kastað á kennarann.
Og enn má nefna eina afleið-
inguna af þessu -húsnæðisieysi.
Það eru þessi vandræði, sem
fræðslunefndin er í á hverju ári
með að koma kennaranum niður
og útvega kenslustaði; það hjálp-
ar t.il að gera það starf hvimleitt
fræðslunefnd og hreppsbúum, og
aliir skilja, að það dregur úr áhug-
anum og gerir jafnvel kensluna
sjálfa og alt, sem að henni lýtur,
mönnum hvimleitt, eins og ein-
hver sveitarvandræði, sem bezt
væri að vera alveg laus við.
Viljið þið snöggvast hugsa ykk-
ur í spor kennara, sem kemur
ungur og óreyndur úr kennara-
skólanum í ókunnugt hérað og
hlakkar til að kynnast börnunum,
fræða þau og láta þeim í té það,
sem hann á bezt til í hugarsjóði
sínum. En það sem hann fyrst
fær að heyra er þá það, að hann
sé lítill aufúsugestur, af honum
stafi sveitarvandræði og í raun-
inni sé hann lang-þyngsti sveit-
arómaginn, byrði, sem öll sveitin
stynji undir. Eg veit til þess, að
þeim hefir sumum brugðið ónota-
lega íyrst í stað við þessa fregn.
Og eg veit, að ykkur finst það
vorkunn, þó að þeim geti kólnað
um hjartaræturnar í svipinn og
áhuginn og tilhlökkunin dofnað.
Eg sé ekki neitt ráð til að bæta
úr þessum bresti, húsnæðisleys-
inu, annað en að byggja skólahús,
alstaðar þar sem ekki er hægt
að fá 3—3 verustaði í fræðsluhér-
aðinu, sem rúmi til kenslu um
20 börn í einu, og börnin geti
haft þar heimavist, dvalið þar að
öllu leyti, ásamt kennaranum,
þann tíma, sem þau njóta kensl-
unnar. Eg hugsa mér svo, að skól-
inn stæði 30 vikur, og börnin
skiftust í 3 deildir eftir því hvað
langt þau væru komin, og fengi