Þjóðólfur - 28.05.1918, Blaðsíða 3

ÞJÓÐÓLFUR
39
10 vikna kenslu hver deild. Eg
geri ráð fyrir svo stóru héraði,
að börn frá 10—14 ára væru alt
að 60. Og eg tel, að einn kennari
dygði þar þá betur en 3—4 með
sleifarlaginu, sem nú er. Það ger-
ir svo mikinn mun, að hafa gott
husnæði og að hafa saman börn á
liku reki. Ef hér væri skóli kom-
inn nálægt Grafarbakka fyrir báða
Hreppa, og notaður jarðhitinn til
til eldunar og hitunar, þá mundi
auðfengnari góður kennari og verða
íastari í vistinni.
Það er vitanlega ekki mikill
námstími 10 vikur í 4 ár, en ef
börnin kæmu vel læs, mætti samt
talsvert gagn verða að honum.
Kennarinn þarf að iaga lesturinn
og einkum koma börnunum á lag-
ið að iesa sjálf bækur sér til gam-
ans og gagns; til þess þarf hann
að lesa með þeim og fyrir þau,
og skólinn vera vel búinn að bók-
um. Hann þarf að iaga skrift og
æfa, og koma börnum á lagið að
stíla rétt og stafsetja. Kenna þeim
helztu reikningsaðferðir og æfa
þær dálítið. Koma þeim á lagið
að iesa kristin fræði. Og auk þessa
fræða þau um ísland, sögu þess
og náttúru, og hvað annað íleira,
sem honum vinst tími til og víkk-
að getur sjónarsvið barnanna og
glætt hug og löngun til að verða
að manni. Eg var vanur að hafa
hjá mér fermingarböm 8—10
daga á undan fermingu. Eg sakn-
aði þess oft, að geta ekki haft þau
lengur. Mér finst, að þeim hefði
getað munað það þó nokkuð, ef
eg hefði mátt hafa þau 8—10
vikur, og því fremur, ef það hefði
verið í 4 ár. Það má raunar enginn
ætlast til, að börn verði spreng-
lærð á ekki lengri tíma. Það ætt-
um við að geta borið um, sem
verið höfum 10 ár að læra, og
þykjumst ekki vita mjög mikið
samt. En góður kennari gæti samt
mikið á þessum tíma. Svo mikið,
að góðar gáfur grotnuðu ekki nið-
ur af óhirðu án þess eftir væri
tekið, og góðir neistar kulnuðu
síður út af aðhlynningarskorti.
Við andlegum kýtingi yrði síður
hætt.
Vitanlega er barnafræðslan aldrei
annað en undirbúningur. Hún nær
tilgangi sínum því betur, sem hún
gerir barnið sjálffærara til að
mannast á eftir. Mörg hafa senni-
lega ekki mikla lyst á að læra
meira bóklega, en þau eiga þá
samt að vera bjargálna um lestur,
skrift og reikning og hafa ögn
áttað sig á veröldinni, svo að þau
skilji almennar bækur og blöð.
Sum langar í meiri þekkingu, en
hafa þó ekki efni á að sækja aðra
skóla, þau eiga að vera fær um
að nota bækur; og bókasöfn þarf
að auðga og auka handa þeim.
Barnafræðslan á að vera þeim
undirstaða til sjálfsmentunar, og
hamla því að sjálfsmentunin verði
að sérvizku, eins og oft hefir vilj-
að verða, af því að skynsamlega
undirstöðu heflr vantað. Sum fara
síðan í aðra skóla. Ráða mundi
®g það mörgum þeim, sem ekki
setla sér mentaveginn með háskóla-
uámi að lyktum, heldur kjósa frek-
ari mentun í alþýðuskólum, að
draga skólagönguna nokkur ár.
Eg hallast mjög að skoðun þeirra
manna, sem álíta, að árunum
14—18 ára sé bezt varið til að
herða líkamann og stæla vöðvana
á vinnu og íþróttum, hefi að
ýmsu leyti minsta trú á þeim til
stöðugs náms. En til andlegrar
mentunar verða árin um tvítugt
einna drjúgust og hollust, ef þá
er kostur á góðum skóla. Hver
veit nema slíkur skóli rísi upp
hér á þessum slóðum, áður en
langt um líður, eins og nú stend-
ur til á Fljótsdalshéraði. En það
kemur nú þessu ekki beint við.
Hér var umtalsefnið barnafræðsl-
an, undirstaða alls náms, andlega
veganestið úr föðurhúsunum út á
æfileiðina, grundvöllur þjóðarheilla
og þjóðþrifa, bæði með stórum
þjóðum og smáum. Hún er eins
nauðsynleg börnum og á að vera
eins sjálfsögð þeim til handa, eins
og fæði og klæði og líkamleg að-
hlynning.
Þegar kristnin var lögtekin hér
á landi, þótti forfeðrum vorum það
þungur skylduskattur að eiga að
ala upp börn, sem þeir eignuðust,
hvort sem þeir hefðu efni á eða
ekki, og fyrst í stað varð að lofa
þeim að bera út börn, sem þeim
þótti ofaukið. En ekki voru liðin
20 ár, þegar kristindómurinn var
búinn að sannfæra þá um, að
barnaútburður var óhæfa, sem
ekki mátti eiga sór stað. Ef þið
fengjuð barnaskóla í lagi, vona eg
að ekki liðu svo mörg ár, þangað
til ykkur öllum fyndist hann sjálf-
sagður og ómissandi og ijúft að
standa straum af honum og vanda
til hans eftir beztu föngum, og
nokkurs konar andlegur útburður,
að láta nokkurt barn fara á mis
við fræðslu hans og áhrif.
Magnús Helgason.
,,Á ferð og flugi“.
Til viðbótar því, er sagt var í
seinasta blaði um fánann og fána-
málið, má geta þessa:
Ritstjóri „Þjóðólfs" hefir hitt
mann, er kom á „Botniu" frá
Höfn. Hermdi þessi Hafnar-íslend-
ingur honum frá því, að fundur
hefði verið í félagi íslenzkra stúd-
enta, skömmu áður en hann fór
frá Höfn. Ólafur Friðriksson hafði
sagt þar fréttir frá íslandi. Þar
hafði flutt ræðu íslendingur, er
búsettur er í Höfn og embætti
gegnir þar. Er hann kunnugur
dönskum stjórnendum. Hafði hann
sagt í ræðu sinni, að horfur í ís-
landsmálum hefðu aldrei verið
betri en nú, og verið hinn von-
bezti.
Eftir þessum fregnum ætti að
mega gera sér vonir þess, að nú
rættist, úr málum vorum. En það
getur verið mismunandi, hvað
menn kalla góðar horfur. Það fer
eftir því, hve miklar sjálfstæðis-
kröfur menn gera fyrir hönd þjóð-
ar sinnar. Sumir kalla það góðar
horfur, er aðrir telja illar.
Það getur verið, að stjórn Zahles
viiji veita íslendingum meira sjálf-
stæði en fyrirrennarai hennar,
ekki sízt þar sem hún er í banda-
lagi við jafnaðarmenn og á líf sitt
undir hylli þeirra og fylgi. Um
hitt geta ókunnungir ekki sagt,
að hve miklu leyti hún vill verða við
kröfum vorum. Slíkt verður reynsl-
an að leiða í ljós.
Á það var minst í seinasta
blaði, að allinjög drægizt, að tek-
ið væri til fyrirhugaðra samninga
um sambandsmál vort, og að stjórn
vor hefði að líkindum gert ráð
fyrir því, að þeir byrjuðu fyrr en
raun verður á. Hugsanlegt er, að
þessi dráttur stafi af því, hve
stjórn Zahles er fáliðuð á þingi
og því, ef til vill, völt í sessi.
Má gizka á, að hún geti hvorki
né vilji gera neitt í sambands- og
fánamáli voru nema með samþykki
allra flokka. En langur tími getur
liðið, áður en Danir koma sór
saman um boð þau, er þeir vilja
gera oss. En þess væri mjög ósk-
andi, að sem allra fyrst mætti
hefja samninga og lúka þeim sem
fljótast. Væri ekki sízt þörf á slíku
sökum innanlands-mála vorra og
stjórnar-kjara.
Ritstjóri Þjóðólfs átti fyrir mjög
skömmu tal við einn hinn 'greind-
asta og bezt menta „leikmann"
austan fjalls um prestskosningalög
vor. Hann var hiklaust þeirrar
skoðunar, að þeim ætti að breyta
og fela biskupi og stjórnarráði
veitingar prestsembætta.
Tvær ástæður nefndi hann máli
sínu til stuðnings: að prestskosn-
ingar kveiktu bál fjandskapar og
illinda í sveitum og söfnuðum,
og að rógur og illmæii um um-
sækjendur væri sá ósómi, er á
riði að kveða niður.
Þá er og sagt, að altítt sé, að
merkisbændur heiti umsækjendum
fylgi, áður en þeir viti, hverir
sækja. Mjög myndi stjórnarvöid
ávítt, ef þau héti stöðum eða em-
bættum, áður en fullséð væri um
alla umsækjendur.
Það er ólíklegt, að hægt verði
að ná prestskosningum að öllu frá
söfnuðum aftur, enda Þykja em-
bættaveitingar stjórna vorra tak-
ast harla misjafnlega. Einatt farið
þar meir eftir landsmálaskoðun og
flokksfylgi en verðleikum og dugn-
aði. En vera má, að finna mætti út-
vegi, er trygðu skár en nú, að
höfð væri hliðsjón af hæfileikum
umsækjenda. Nú eru fræðslunefnd-
ir látnar útvega barnakennara.
Það þykir þeim raunar fara ekki
sem bezt úr hendi. En það stafar
víst meðfram af því, að þær eiga
lika að semja um laun kennara.
Er þá oft sa kennari kjörinn, er
ódýrastur fæst. En sjaldan veldur
útvegun kennara slíku rifrildi og
illindum sem prestskosning. Og
skár held eg að tækist, ef sókn-
arnefndir kysu presta heldur en
þá er alt prestakallið gerir slíkt.
Því fleiri, því verra! Því fleiri sem
útkljá veitingar, því ver hygg eg,
að þær takist. Með því móti verð-
ur minna úr allri ábyrgð. Það
má raunar segja, að fremur megi
múta nefndum en heilum söfnuð-
um. En það er misskilningur, að
söfnuður ráði allur kosningu. Minni
hluti ræður engu um hana. Hann
fær oft prest, er hann er aíar-
mótfallinn. Einhver gerist og þar
fortölumaður („agitator"), verður
það ósjálfrátt. Fjölmenni beitir ekki
svo glatt stjórnlausu. Þótt engir
séu stjórnendur skipaðir, stýra
einhverir samt. Það er lögmál, er
erfltt er að brjóta. Og þessir sjálf-
kjörnu leiðtogar eru með öllu
ábyrgðarlausir. Fæstir vilja kann-
ast við, að þeir hafi látið aðra
hafa áhrif á atkvæði sitt. Þykir
minkun að slíku. Og sumir hafa
furðu gott lag á að leyna fortöl-
um sínuin. Það eru aðeins fáein-
ir menn, er kosningu ráða. Þeir
veita í rauninni prestsembætti.
Og færi því líklega skár kosning-
ar, ef sóknarnefnd eða safnaðar-
fulltrúar kysi, en ekki allur söfn-
uður. Með því lagi vissi almenn-
ingur, hver sök ætti á, ef tækizt
ranglátlega og illa um þessar kosn-
ingar.
„Hvers vegna stofnar bærinn
ekki kaupfélag?", sagði einn hinna
mestu og efnuðustu atvinnurek-
enda lands vors nýlega í samtali
um hag og horfur höfuðstaðarins.
„Þjóðólfur" beinir spurningunni
til framfara-forsprakka bæjarins
og leiðtoga hans. Á fáum dynja
ókjör dýrtíðarinnar harðara en öll-
um þorra Reykvíkinga. í engu
kauptúni landsins kveður svo mjög
að dýrtíð sem hór. Fáir barma
sér og berja sér líka meir en
íbúar höfuðstaðarins. Því furðu-
legra er, hve fátt þeim verður til
bjarga og urræða. Hér eru að vísu
til kaupfélög — „Þjóðólfur" veit
um tvö: Annað þeirra er „Kaup-
félag verkamanna". Það seldi í
vetur sumar vörur ódýrar en hægt
var að fá þær hjá kaupmönnum.
Enn hafa húsmæður nokkrar haffc
með sér pöntunarfélag, og þótzt
komast að betri kaupum sökum
þessa félagsskapar. En hvað myndi
þá, ef allur bærinn hefði með sér
félagsskap?
Ótrúlegt er, að þessi hugmynd
sé óframkvæmanleg. Hví má ekki
eins framkvæma hana hér í höf-
uðstað landsins sem á Norður-
landi? Hví geta Reykvíkingar ekki
grætt á slíkum félagsskap sem
Eyfirðingar og Þingeyingar ? Eí til
vill svara einhverir því, að hér sé
samkeppni svo mikil, að kaupfélag
geti ekki lækkað meira vöruverð
en hún gerir. En reynsla smá-
kaupfélaga hér bendir á, að þetta
sé ekki rétt. Ef lítið kaupfélag,
eins og t. d. Kaupfélag verka-
manna, getur selt vörur lægra
verði en þær fást í búðum kaup-
manna, hvað myndi þá mikið og
voldugt kaupfélag geta, er keypti
vörur í meiri stórkaupum en nokk-
urt félag á landinu gerir enn.
Hér er mál eða uppástunga, er
einhver ungur fésýslu- og áhuga-
maður ætti að beita sér fyrir og
gerast merkismaður á að hrinda
í farsæla framkvæmd. Reykvíking-