Ný tíðindi - 20.04.1852, Blaðsíða 3

35
eins og beinflaga, sem vel má kalla rósmyndaða (ef
menn láta r ó s þýða eitthvert blóm eða lauf). Líkami
vogmærinnar er mjög þunnur, langur og mjór. Hann
er 6 til 8 sinnum leugri, en hann er breiður til ; og
ekki munu inenn opt hafa l'undið hann lengri, en 4 áln-
ir. G a i m a r d fann eina vogmær hjer við land, nær
því svo langa, og má sjá fagra mýnd bennar í ferða-
bók hans (Voy. en Isl. etc., zool., poiss., pl. 12.),
sem er á bókhlöðunni hjer í Reykjavík. A húðinni er
ekki hreystur (eða að minnsta kosti harla smágert),
nema á hliðarröndinni. llliðarnar eru silfurlitar, og
tálknþakið (o: beinflagan, sem liggur yfir tálknunum,
operculum) gyllt; á hvorri hlið eru tveir dökkir
blettir ; uggarnir og sporðurinn eru fagurrauðir. Aug-
un eru stór, dökk í miðju, en ekki með fagurrauðum
hring ( I r i s ). Mjög sjaldan hafa inenn fundið vog-
mær, er hafi haft fremra bakugga óbrotinn; það er
líka auðsjeð á myndinni í ferðabók Eggerts (Tab. XLIII),
þar sein bæði bakugggann fremra og kviðuggana vant-
ar. Yfir höfuð eru beinin öll brothætt, og brotna jafn-
vel þegar fiskurinn brýzt mikið um. Vogmærin á heima
í Atlantshafi, og án efa á víðu svæði, því hún er talin
með dönskum fiskuin (af Reinhardt 1836), og með
enskum. Sú vogmær, sem R e i n h a r d t lýsti, var
tæpar tvær álnir, en bakugginn á henni var þuml.
á breidd ; (sjá K r o y e r, naturhistorisk Tidskrift, 4.
Hefte, 1836, p. 174, og sama, Danmarks Fiske, I. B. p.
294); get jeg þess fyrir þá sök, að þar sem breidd
uggans er sögð í lýsingunni (að vestan) 3 þuml. mest,
þá kemur fram annað hlutfall. Um háttu vogmærinnar
vita menn alls ckki, en hún kvað synda snarlega (sjá
Hauch, de motu arbitrario, Diss, MDCCCXX, p. 37, ef
það annars er vogmær, sem hann kallar Trichiurus).
Hún er talin með lindafiskum (T a e n i o r d e i),
og heitir nú Trachypterus Vogmarus; en
áður hjet hún Trichiurus lepturus. (þetla
seinna nafn er nú haft um fisk nokkurn í Suður - Ame-
ríku, og sem heyrir allt annari ættkvísl til, en vogmærin).
Ilvað nú hinum rekna fiski viðvíkur, þá vantar það
í Iýsinguna, sem einkanlega þurfti, nefnilega að geta
þess, hw>rt menn hafi sjeð nokkrar skemmdir á fiskin-
um, því það er mjög líklegt, að svo hafi verið, enda
þó að fiskurinn fynndist hálflifandi. Enn fremur verða
menn að gæta að því, að lýsingin er rituð eptir minni,
þar sem rúm vika leið, frá því sem fiskurinn fannst, og
þangað til honum var (líklega munnlega) lýst fyrir
herra prestinum. Enginn er viss um það, að inuna öld-
ungis rjett allt það smávegis, er fyrir hann berafþess-
konar hlutum.
Jeg vona nú, að þeir, sem lesa þessa athugasemd,
sjái, hvað líkt er á milli Vogmærinnar, sem jeg hefi lýst,
og hins rekna fiskjar. Ilann hcfir öll einkenni vogmær-
innar, uggasetningu (að mestu leyti), litardeilingu; hlut-
fall milli lengdar og breiddar, og stærð. Jeg ímynda
mjer, að fiskurinn hafi fundizt með trjónunni framskot-
inni; þá sjest einmitt hin „rósmyndaða beinblaka„. Flest
af hinu, sem ekki kemur heim við lýsinguna, má vel
til sanns vegar færa, þegar menn hugleiða það, sem
og hefi sagt frá eðli vograærinnar.
Að endingu finnst mjer allir skyldir til, að kunna
öllum þeim þakkir, sem hafa sent hingað lýsingar af
ókunnum dýrum eða náttúruhlutum. . það er líka harla
gleðilegt, að vita af þeim mönnum, sem gleðja sig yfir
náttúrunni, og dýrð hennar, og sem vilja öðlast skiln-
ing á henni. Ef slík b'jngun þróast, þá mætti vel vera,
að bókmenntasaga vor ekki yrði eins fátæk, eðajafnvel
örsnauð, af ritum um eðli náttúrunnar.
þó jeg nú ekki í þessu efni geti fallizt á mál yfir-
kennara herra Gunnlögsens, þá get jeg samt ekki skilizt
við þessa litlu ritgjörð, fyr en jeg er búinn að láta í
ljósi gleði mína yfir því, livorsu mikinn þátt hann allt af
hefir tekið og tckur enn í því, að gera almenningi skilj-
anlega marga hluti náttúrunnar, sem fyrir augun bera.
það getur vel verið, að sá, sem svo fúslega og stöð-
uglega lætur sjer annt um þessa hluti, gjöri ineira að
verkum, en margur heldur; því á þekkingu á náttúr-
unni er þekking á lífinu grundvölluð, og á náttúrunni
er velmegan þjóðanna byggð. En náttúran er jafn
voldug og mikil í hinu smáa, sem hinu stóra.
Skrifað í Reykjavík, 15. marzmán. 1852.
J>egar jeg sá ritgjörð kand. G r ö n d a I s uin
Kópavíkurfiskinn, kannaðist jeg við, að Gröndal hefði
satt að mæla, er hann segir, að það muni hafa verið
V o g in æ r ; því þogar jeg skoða einkenni hennar,
ber ílestu saman. En í tilliti til minnar fyrri meining-
ar átti jeg ekki mjög bágt nieð tiltölu lengdar og
breiddar á tlyðrunni, því jeg ímyndaði mjer, að bak-
ugginn væri ekki reiknaður með í breiddarmálinu í lýs-
ingunni, og þar að auki kynni ugganum að vera lýst
samanhlaupnum, en ekki útþöndum. J>etta gat gjört,
að fiskurinn, sem var sagður að lengd Gfaldur við
breidd sína, liaíi raunar verið að eins 5 eða 4 faldur;
fer það þá að nálgast tlyðru - lögunina. |>ar á ofan kynni
málihu hafa skakkað nokkuð, eins og presturínn skrifar.
Hvað rauðu uggana snertir, þá eru til tlyðrur rósrauð-
ar, (rose- coloured llounder, sainb. atliugagrein í Cu-
viers Thierreich II. bls. 440.), er teljast með einlituin
hvítuin ílyðrum. tí! eru líka tlyðrur með rauðdröfn-
óttum uggum. Lakast þótti mjer að fást við trjónuna.
En allt hvað rangt gat verið í uppástungu minni, bjóst
jeg við, að skoðcndur fiskjarins mundu reka til baka,
því sjón er optast sögu ríkari. B. G.
Bókafreg n.
Frá prentsmiðju Islands eru nýkomin út:
„Lítil Saga umm herhlaup Tyrkjans á Islandi árið
1627. Iíostar í kápu citt mark.“
„Lítið Ungsinannsgaman.w 1. hepti (Sunnudagurinn).
Kostar 16 skk. Fæst á skrifstofu þjóðólfs.
Nú á að fara að prenta „Sögur, valdar úr þúslind
ogein n ó tt.“