Íslendingur - 14.08.1860, Blaðsíða 4

76
snöggvast frá lítlöndnm, því þab ern aí> eins þeir, sem setja
sig nibur í kanpstöönnum eÖur eru þar, sem þar er veitt
dbundib triíarbragbafrelsi; annaö er þab, ab ef pápiskur
prestur á heiina í kaupstabniim, virbist sem hann megi
gjöra prestsverk fyrir pápiska ferbamenn, er þangab koma
frá útiöndiim.
Vjer höfum optar sagt hjer ab framan, ab lög vor ekki
bönnubu pápiskum mönnum ab vera hjer á landi, þegar
þeir eigi meb fyrsta liefbu haft lúterska trú, nje hefbu fyrir-
gjört frelsi sínu ab vcra lijer; þó getur þetta eigi náb til
Jesúmanna, heldnr hlytur lögreglustjórnin ab vera skyld til,
ab reka þá undir eins í bnrtu, ef þeir skyldu koma hingab
til landsins; þetta leibir beinlínis af því, ab þeir pápiskir
útlendingar, er reyna til ab fá lúterska menn hjer til ab
taka páfatrú, fyrirgjöra frelsi sínu ab vera hjer, eins og
ábur er sagt, en þab er ibn og ástundun Jesúmanna, ab
fá menn á páfatrú, og neyta til þess allra bragba, bæbi
illra og góbra. f>ó orbin í tilsk. 17. nóvember 1786, 1.
grein, sjeu svo yfirgripsmikil, ab þau og nái til Jesúmanna,
geta þeir þó eigi verib þar m e b s k i 1 d i r, því tilgangur
löggjafans gat þó aubsjáanlega eigi verib sá, ab fá þá út-
lendinga til ab setjast hjer ab í kaupstöbunum, er eigi
máttu koma til landsins, heldur hina, sem máttu þab, en
hann hjelt ab eigi vildu koma, nema þeir fengju ftill-
komib trúarbragbafrelsi. Sú skobun hjá löggjafanum, ab
Jesúmenn sjeu óþolandi, þar sem önnur trú er drottnandi
trú, en hin pápiska, lýsir sjer og fyllilega í DL. 6—1—3,
þar stendur þannig: „ab mnnkar, Jesúmenn, og abrir þvf-
„líkir pápiskir klerkar" (sumsje, sem jafnhættulegir eru
fyrir hina drottnandi trú) „skuli hafa fyrirgjört lífi sínu,
„ef þeir finnist ebur dvelji í konungsin3 ríkjuin og löndurn".
t>ó menn nú af ýmsum rökum eigi álitu, ab þessi á-
kvörbun hafi náb fullu lagagildi hjer á landi, þá verbur
eigi leitt út af því annab, en þab, ab fyrtjebum mönnum
eigi verbur refsab eptir henni, en engan veginn þab, ab
lögreglustjórnin eigi mætti reka þá undir eins burtu, ef
þeir kœinu hingab. Sama óþokka á Jesúmönnum lýsir
tilsk. 19. sept. 1766, og kbrl'. 30. sept. 1745.
Vjer höfuin nú leitazt vib ab rannsaka nokkub, hvert
ijettarástand pápiskra manna sje hjer á landi eptir lögmn
vorum; liöfum vjer gjört þetta svo hlutdrœgnislaust, sem
oss hefur verib unnt. Vjer skiilum hvorki lofa nje lasta
lög vor í þessu efni, en, meban þau standa, ber ab hlýba
þcim; sje þeim abótavant, ber mönnum ab fá þeim breytt
á löglegan hátt, og víst mun mega þoka þeim nokkuÖ frjáls-
151
Arib 1848 urbu ógnarleg tíbindi, sem vjer munum allir.
Italía komst öll í iippnám. Menn gjörbu þar sem anriar-
stabar uppreist, og heppnabist vel meb fyrstu, en Garibaldi
sat vestur í lieimi og frjetti þau tíbindi um seinan. þá
höfbu Sardiníumenn hrokkib fyrir ofurefli Austurríkis, er
liann kom heim og til sögunnar. Karl Albert, konungur
Sardiníumanna, hafbi bebib ósignr. Konungsveldib var á
föruni, en þjóbin hafbi vopn á lopti. Mazzini var oddviti
lýbsins, og gjörbi hann þegar Garibalda ab yfirforingja yfir
libinu. En libib var lielzt ti! fámennt, ekki nema 5000
manna, og mátti ekki rönd vib reisa ofurefli Aspers hers-
höfbingja, er á móti stób. LiÖib tvístrabist. Garibaldi hjelt
subur á Toshana og herjabi þaban á páfalönd, en þar tókst
lítib betur til, og sá hann ekki veg til þess ab stýra þelm
ófribi til langframa. Sneri hann þá heim aptur í Sardiníu;
gekk á þing og talabi djarflega móti stjórninni og ýmsu
ráblagi hennar um þær mundir. Litlu síbar tókst ófriöur
ab nýju meb Austurríkis- og Sardiníu-mönnum. Garibaldi
hjelt til Miö-Ítalíu. Liösmenn þeir, er ábur höfbu veriö
meÖ honum, streymdu til hans ánýja leik. Ötta miklum
legar til, án þess hinni drottnandi trú þurfi aö vera nokk-
ur sönn hætta búin vib þab, þó verbur þvílíkt ab gjörast
meb hinni mestu varhygö.
þab gjörir nokkra breytingu á því, ervjer höfum sagt
hjer ab framan, um rjett pápiskra nianna, ab byggja sjer
kirkju í kaupstöbunum, ab tilskipunin 17. nóvember 1786
er og gefin út al'konungi á íslenzku, og er þar niburlag 1.
greinarinnar þannigorbab: „hvar til þeir Reformernbu, eptir
ásigkomulagi, vænta megu leyfis til kirkjubyggingar".
IiEITI og EEYXX.
Undir formála framan vib „Svövu" (S v ö f u væri rjett-
ara) hefur Gísli Brynjúlfsson sett þessa athugasemd viö
orÖib „leiti" í orbatiltœkinu „aÖ öbru leiti":
„Eg nota hör tækifærib til þess ab geta þess, ab eg hefl lengi
meb ásettu rábi ritab þetta orb svoria, en ei meb y, sem flestir
nú. þeir, sem fyrst hófu a> rita orÖib meÖ y, drógu leyti af
laut, og væri þá ritshátturinn réttur; en sú afleibsla er hérumbil
eins og „iucus a non lucendo“, og orbib kemur miklu fremnr af
ab ,,líta“ (sb. „tillit"), hvort sem þab heldur er haft í þeirri merk-
íngu sem hér, aba þá um hól eöa hæö, sein víba má líta ofau
af. Verbur því og aöeins rétt ab rita æflnlega loiti, en ei
leyti, sem er misskilin nýbreytíng'1.
Ekki er mjer kunnugt, hvort þab er víst, aö fleatir
riti nú leyti; en hitt veit jeg, ab jeg hef sjálfur skrifaö:
f y r i r m i 11 1 e y t i, a Ö n o k k r u 1 e y t i, a Ö m i k 1 u 1 e y t i,
abmestuleyti, í hinni dönsku orbabók í greininni
um Deel; og er mjer fjandákaparlaust, þó jeg reyni aö
standa vib orb mín.
Eeiti og leytá eru ekki sama orb, heldur hvort
öbru óskylt.
Eeiti merkir öldu á landi og finnst víba í forn-
um bókmn og ætíb meb ci; jeg kannast viö hjer uin 20
stabi, og munu þó vera miklu fleiri. Nú er þetta einhlítt
til ab kenna mönnum ritshátt á þessu oröi, þó enginn
h e f b i n e i n n g r u n á, a f h.v e r j u þ a Ö v re r i d r e g i b.
Ritshátturinn b e n di r á upprunann, 1 og þab getur
varla veriö efasamt, aö t. a. m. Johnsonius hafi rjett ab
mæla, þar sem hann dregnr 1 e i t i af s.'ímu rót og sögnina
líta (í oröasafni vib Njalu) — hvort sem þab nú merkir
upphaflega sjónarhæb eba þab er nánara nafninu leit
(er einnig mun vera sprottiö af rótinrii iit, á sama hátt
og beit af btt, reib af iiið, sneiö af sntð — og mun
sögnin leita vera komin af nafninu leit, þó nafnib beit
og sögnin beita sjeu systkin, og sama eigi vib um reiö
og reiba, sneib og sneiöa). — I orbasafni sínu viö
152
sló á þá Rómverja, er hcrflokkar hans, undarlega biínir ab
klæbum og vopnum, þustu inn í borgina. Menn bjuggust
vib ránum og misþyrmingum, en því fór fjarri. Ilvervetna
þarsem Garibaldi ræbur fyrir, beyrist aldrei talab um rán
eba gripdeildir; þab, sem libsmenn hans fá hjá öÖrum, gjalda
þeir fullu verbi í móti. Garibaldi skipti libi sínu í stœrri
og smærri flokka, ab fornum sib Rómverja, og hjetu flokk-
arnir sem í þá daga. þar var kona hans í liöinu, og þó
orustur stœbu og kúlnrnar þytu henui til beggja liliba, gaf
hún þeim ekki meiri gaum, en þótt hagl eitt. væri. Hún
var hin fríÖasta sýnum, augun fögur og björt, hárib hrafn-
svart, og ljek í lokkum á hálsi, þar sem hún hleypti gœö-
ingnum um vígvöllinu ogbarÖistsem hetja. þá er Oudinot,
hershöfbingi Frakka, settist um Rómaborg 1850, var Gari-
baldi þar fyrir og varÖi borgina harbfengilega, en er
hann sá, ab Frakkar mundu eyba borginni meb eldi, gáfu
Rómverjar upp vörnina, og Frakkar náöu Rómaborg. Ab-
ur Frakkar komu til sögunnar, höfbu Napolímcnn ætlaö aö
taka Rómaborg og setja inn aptur páfann, sein þaöan var
hlaupinn á brott, en Garibaldi rak þá harÖlega afhöndum