Íslendingur - 05.09.1860, Blaðsíða 2

82
jarbirnar, en nú er títt, og meira en næmi húsakostnaSin-
um. því ab allir sjá t. a. m. þegar einhver kaupir jörb,
sem hann ætlar sjálfur aS setjast á, hversu miklu óaí>-
gengilegri hún er fyrir hann, ef hann, ofan á jarbarkaup-
in, þarf aí> gjöra öll hús af nyju; því aí> auk kostnabarins
sjálfs, getur þab einatt orbib honúm mikib óhagræbi. Yjer
viljum taka til eitt dœmi, ab kaupandi gæti ab eins borgaö
helming jarbarverbsins, en fengi leyfi hjá seljanda ab láta
hinn helminginn standa mót lagaleigu og vebi í jörbinni;
hvar ætti hann þá aí> fá fje, til ab reisa húsin fyrir? Hann
gæti þab, ef til vill, alls eigi, eba hann yrbi ab hleypa sjer
í nýjarskuldir hjá hinum og þessum, sem hormm yrbi næsta
örbugt ab borga í ákvebinn tíma. Öll húsagjörb mætti
og verba haganlegri en hún er nú; því ab mörg hús smá
kosta meira en eitt stórt, þótt eins mikib rúmabi og öll
hin smáu. Nú er til ab mynda almennast, ab hafa fjós,
hlöbu, þar sem hún er, smibju og skemmu sitt íhverjulagi;
þessu mætti nú haganlegar fyrir koma þannig, abútúríbúb-
arhúsinu eba vib þab væri gjört svo stórt og rúmgott hús,
eitt eba tvö, eptir því sem búskapurinn er mikill til, ab þar
mætti afþilja fjós, hesthús, eldivibarhús, og ýms geymslu-
herbergi, og væru veggirnir hafbir nógu háir, mætti vel
svo til haga, ab heyib handa þeim skepnum, sem þar ætti
ab hafa, yrbi haft á lopti yfir. Fjárhús öll höldnm vjer
ab ættu ab standa utanvert í túni, en þó öll saman; og
mætti þá hafa eina hlöbu vib öll húsin, er innangengt væri
í úr þeim öllum, og væri þab til mikils sparnabar, og mikib
hagræbi unnib. Vjer verbum ab telja þab öllu haganlegra,
ab hafa fjárhúsin utanvert í túninu, einkum vegna þess, ab
einatt ber naubsyn til, ab hafa ærfjc í húsum á nóttum
frarn eptir öllum vorum, og einkum um saubburb; en vib
mikla uml'erb trabkast túnin og skemmast. Sumstabar hag-
ar og þannig til, ab naubsyn her til, ab hafa fjárhús úti í
högum, sökum þess, ab hagbeitin verbur eigi notub annar3.
Enginn má nú taka orb vor svo, sem vjer ætlumst til,
ab hver bóndi skuli þegar hlaupa til, ab gjöra slíka bœi
eba hús, er stabib geti marga mannsaldra; en hitt vonum
vjer, ab hinir efnabri gjöri sem þeim er unnt á ábúbar-
jörbum sínum, og þannig auki verb jarbanna, og gefi
öbrum eptirdœmib.
þab eru nú margir farnir ab játa, hvílíkur hagur er
ab þúfnasljettuninni, bæbi ab því, hversu miklu meira hey
fæst af sljettunni, heldur en af þýfmu, og hversu miklu
greibnnnari hún cr en þab, og er þó hætt vib, ab þeir eigi
meti verkatöfina vib ávinnslu og slátt á þýfinu, sem vert
163
fimmtán francs, og átti hann þá ab eins eptir fáeina smá-
skildinga í eigu sinni, en sendimaburinn gekk á braut.
Presturinn opnabi því næst stokkinn, og var í honnm
milti eitt af hreinu gulli, og varb Nancttc heidur en eigi
forviba vib, er hún sá, hvab í stokknum var. þar var og
lítill brjefsebill, og voru þar á ritin þessi orb:
„Til lierra prestsins í B.
Lítib merki ævararidi þakklátsemi,
til minningar um 28. dag ágústmánabar 1848.
Charles F.
Fyrrum undirsveitarforingi í— th hersveitinni;
nú gullnemi í Kalíforníu".
28. dag ágústmánabar 1848 var presturinn á leibinni
heim til sín; hafbi hann þá, eins og nú, verib ab vitja fá-
tœkra og sjúkra sóknarbarna sinna. Skammtfrá kofa sín-
um sá hann libsmann einn ungan; hann var ófrýnn útlits
og augun blóbraub, og stefndi hann ab á einni djúpri og
stríbri, sem rann þar um akrana. Ilinn heibvirbi prestur
stöbvabi hann og ávarpabi hann blíbum orbum.
í fyrstu vildi hinn ungi mabur eigi svara lionum, og
er í raun rjettri. En hversu ábótavant er þó eigi þúfna-
sljettun hjá oss enn? og hversu miklu minna er eigi ab
henni gjört, en óskandi væri? Og hvab er þab, sem lands-
drottnar hjer á landi leggja í sölurnar fyrir umbœtur á
jarbeignum sínum? þab þykir einhver nýlunda, ef einhver
einstakur Iandsdrottinn gefur leigulibanum einu sinni eptir
svo sem hálfa landskuldina, liafi leigulibinn Unnib eitthvab
ab sljettun túnsins eba öbrum jarbarbótum. En vjer ef-
umst um, ab landsdrottnar sjái þab Ijóst, hvernig jarba-
bœtur á jörbum þeirra, sem þeir eigi sjálfir búa á, geti og *
eigi ab verba þeim til ábata og bera þeim arb, og á meb-
an þeir eigi sjá þab, er þess varla væntandi, ab þeir vilji
leggja mikib fje í sölurnar til þeirra. þab mun nú sjald-
an, ab landsdrottinn geti leigt eba leigi jörb sína meb hærra
leigumála, þótt einhverjar bœtur sjeu gjörbar á henni, held-
ur en ábur var; þab cr því hib eina, sem hann ætti ab
gangast fyrir, ab hann kynni einhvern tíma ab geta selt
hana vib hærra verbi en annars, og þó því ab eins, ab
kaupandi sjálfur vilji setjast ab á henni; en þetta er svo
óvíst. En þab er eigi þúfnasljettunin ein, sem til jarbbóta
mibar, heldur og margt annab, svo sem t. a. m. skurba-
gröptur, túngarbahlebsla, útgrœbsla, o. fl. Allir vita, hví-
líkur túnbœtir er ab túngörbunum; þeir hlífa eigi ab eins
túninu fyrir öllum átrobningi af skepnum, einkum nauta og
hesta, heldur og auka grasvöxtinn meb skjólinu, sem ab
þeim er, svo ab óhætt mun ab fullyrba, ab vel umgirt tún
gcfiafsjer fjórbungi ineira hcy en annab óumgirt jafnstórt.
Margir eru nú og farnir ab girba tún sín, en þab er víba meb
þá garba, eins og húsin, ab þeir eru engan veginn svo výel
vandabir, sem vert væri, og meb því spilla menn mikliim
tíma fyrir sjer í árleguni vibgjörbum. Vjer viljum eigi
tala um þessa einhlöbnu garba, sem tildrab er upp svona
einhvern veginn, hverjum steininum ofan á annan, heldur
um tvíhlabna. Til þess ab garbar megi vel gjörbir heita,
og eigi þurfi ab kosta verki upp á þá árlega, verbur ab
grafa undirstöbuna því nær ávallt í jörb nibur, meira eba
minna, eptir því sem á stendur, svo ab jarbvegurinn undir
eigi losni, er klakinn þibnar úr jörbu á vorum, og undir-
staban vib þab skekkist; því hversu lítib, sem hún skekk-
ist, haggast garburinn allur, og fellur innan skamms; auk
þess verbur og ab binda grjótib og fella hvab vib annab,
sem mest er aubib, og höggva nibbur af. þegar svo er
ab farib, verbur fyrst garburinn varanlegur, og má meb
lítilli vibgjörb og litlum tfmaspilli standa um langan aldur.
Eins er um skurbagröpt, ab sannlega er yerjandi eigi alllitlu
164
vildi haía hann af sjer. E’n presturinn var hræddur um,
ab hann hefbi í hyggju, ab fyrirfara sjálfum sjer, og vildi
því eigi láta hann sleppa úr greipum sjer, og loksins tókst
honum ab fá hann heim meb sjer, þótt hinn væri næsta
tregur til þess. Ab stundarkorni libnu sefabist libsmabur-
inn vib blíbmæli prestsins, og játabi hann þá, ab hann hefbi
eytt í talli peningum nokkrum, sem honum hafbi verib trú-
ab fyrir, og áttu ab ganga til hersveitar þeirrar, er hann
var undirforingi í. Ilann gat varla komib þessari játningu
fram úr sjer fyrir andvörpum, og endurtók hann optsinnis
þessi orb: „Veslings móbir mín, veslings móbir mín, ef
hún fengi ab vita —
Presturinn beib, uns maburinn var orbinn rólegur í
huga, ávítabi hann síban, og Iagbi honum holl ráb, rjett eins
og góbur fabir mundi gjöra syni sínum, er leibzt hefbi á
villigötur. Ab því búnu gaf hann honum peningapyngju
meb 130 francs; svo mikib var fjeb, sem libsmaburinn
hafbi eytt heimildarlaust.
„þetta fje er því nær allt, sem jeg á í cigu minni%
mælti hinn aldurhnigni mabur; „en meb miskun drottins