Íslendingur - 25.08.1864, Side 6

22
fyrir skólasveina og vart helmingur þess, en meira hlut-
ann hafði skólaráðsmaður fyrir sig og hjú sín. Ilefði
nú skólahöldi verið gjört Iaglegt timburhús, skólahúsinu
síðan skipt í stofur og þar að auki hlaðið ofan á vegg-
ina og húsið gjört tvíloptað, gat þar orðið nóg rúm fyrir
skólann, og til livorstveggja þurfti ekki að ausa út 50
eða 60 þúsundum ríkisdala, eins og til Reykjavíkur-
hússins, þegar það loks varð þakið. jþjónusta og að-
hlynning og fæði skólapilta gat orðið eins gott á Bessa-
stöðum og mátti með góðri stjórn og eptirlitum koma
því eins þar vel fyrir, ef ekki betur en í Reykjavík, enda
fer ekkert orð af því, að skólapiltar sjeu ílitsbetri nú en
Bessastaðasveinar voru, en miklu dýrari klæðum eru
þeir skrýddir, því »vaðmálsflík er virta smá vorðin slík-
um núna«. Iíennsluna gátu menn eins lagað, þó skólinn
hefði kyrr verið á Bessastöðum; fjölga mátti kennurum
eptir þörfum, og allir sjá, að sjeu þeir, sem nú eru
kennarar skólans, dugiegir embættismenn, mundu þeir
eins hafa orðið það, þó þeir hefðu átt heima fyrir sunn-
an Skerjafjörð1. Er þá sannað og sýnt, hverjum heil-
skygnum manni, að engin nauðsyn bar til að flytja skól-
ann frá Bessastöðum, því að eins vel varð gjört við það,
sem honum var ábótavant, þó hann hefði þar kyrr verið.
En það er nú ekki það eina, að flutningur skólans til
Reykjavíkur var með ölluóþarfur, heldurvar hann þjóð-
inni og landinu ekki til annars en óhamingjuog óþarfa-
kostnaðarauka; það er nú farið að koma fram, sem þeir
af níu manna nefndinni, er horfðu fram fyrir sig, sáu
fyrir. Raunin er ólygnust og hún heíir sannað forspá
þeirra. Vjer væntum, að sumum þyki vjer taka djúpt í
árinni; ráði þeir sinni þykkju um það, en hittvitum vjer
að ekki er ofhermt; eða hver óhamingja getur verið
meiri fyrir land vort og lýð en sú, að sá eini latínu-
skóli, sem ísland á, sje þeim ókostum háður, að því
nær allri þjóðinni sje sjálfbægt frá að setja þar efnileg-
ustu sonu sína til læringar, en svo er nú komið fyrir
oss íslendingum og hefir verið, síðan sú hin óleyfilega
nýungafýsn »vafraði að landi« með dönsku völskunni. Svo
má að orði kveða, að skólaflutningurinn hafi lagt einok-
un á menntunarfrelsi íslendinga. Öllum nema sonum
stórauðugustu manna, en þeir eru fáir á Islandi, og
Reykvíkinga, er bannað að koma í latínuskóla. íslend-
ingar hafa kotrað skóla sínum á þann stað, þar sem hver
málsverður og hvað annað er tvöfalt eða þrefalt dýrara,
en nokkursstaðar annarsstaðar á landinu. Ilver sem nú
setur son sinn til læringar í latínuskólann, verður að
húast við að verja þar til 14 eða 15 hundruð dölum,
og eigi hann að geta húið til úr honum prest, á hann
1) „Coelum non aninmm matant qui trans mare cnrrnnt". þ. o.
Breyta lopti börvar fleins, báru sem um fara, sílar etilit) er þ<5 eins,
unz hún líki snarar.
þó eptir í henni kotru svo sem 5—6 hundruð dala virði.
Latínuskólakostnaðurinn cinn er þannig orðinn því nær
þrefalt meiri en hann var, meðan skóiinn var á Bessa-
stöðum. J>að sjer nú hver sá, sem þekkir efnahag ís-
lands, að þessi kostnaður er ofvaxinn kröptum landsins.
Reynslan sýnir og, hvernig þetta fer, nema eitthvað verði
úr bætt. Síðan 1840 hefir fólkstalan á íslandi, eins og
allir vita, aukizt svo þúsundum nemur, en efni embætt-
ismanna fækka1. þau hin fyrstu árin eptir að skólinn
var fluttur, voru piltar millum 50 og 60; á 3. ári fór
þegar að draga úr tölunni, og loksins veturinn 1863—
64 voru þeir 30, og fari þessu fram, eins og öll líkindi
eru til, höldum vjer, að farið verði að grisja í skóla-
pallana, áður mörg ár líða2, ef þeir verða ekki að öllu
auðir. Vjer búumst nú við, að einhver segi, að það
sem vjer höfum sagt fyrir skömmu, að skólakostnaður-
inn núna sje nær því þrefalt meiri en hann var á Bessa-
stöðum, sjeu ýkjur einar3, aptur á hinn bóginn sje það
engin furða, þó hann hafi hækkað nokkuð eptir pen-
ingareikningi, því þessi árin, sem skólinn hefir verið í
Reykjavík, hafi landaurar allir hækkað í verði, en pen-
ingar Iækkað. |>essu svörum vjer svo, að ekki höldum
vjer það sje fjarri sönnu, þó vjer segjum, að skóla-
kostnaðurinn í Reykjavík sje tvöfaldur -við það sem hann
var á Bessastöðum; þeir sem hafa verið í tölu pilta á
Bessastöðum, vita, að meðgjöfin þar var 60 rd., og
einnig að það þótti nægilegt skotsilfur, ef piltur átti svo
sem 20 rd. til bókakaupa og annars smálegs, enda
klæddust skólasveinar þá vaðmáli hversdagslega, en ekki
3 og 4 dala klæði; höfðu föt sín úr föðurgarði og þó
sómasamleg. Nú vita allir, að í Reykjavík verður ekki
komið niður til fæðis vetrarlangt drengspóka nokkrum,
þó hann standi ekki útúrhnefa, fyrir minna en 120eða
130 rd.; til bókakaupa, klæðnaðar og annara nauðsynja,
sem margar gjörast á þeim stað, gjörir ekki betur en
duga 80—100 rd.
(Framhaldið síðar).
1) í þessu heflr þjóllíilfur rjett at) mæla.
2) Hver veit nema þab væri tiltækilegt, þegar skólinn tekur aíi
veríia tómur, a?) gjiira þab nýmæli; aþ amtmennirnir, háyflrdómarinn,
svo sem 3 eía 4 sýslumenn í beztu sýslunnm, og svo kaupmenn í
Beykjavík, skulu skyldir at) búa til flngskarpa drengi og setja þá
niþnr á pallana hina atiþu í latínuskólanum; en þá ættu þeir eiunig
ab hafa „jus trinm iiberorum",
3) þessi mikla iilmnsuveiting viþ Beykjavíknr-skúia, sem ná
er fenginn, getur, ef rjett er athngaþ, engri mótbáru valdiíi.