Norðanfari - 01.04.1864, Blaðsíða 3

15
f>ar var fyiir fríviljuglega undan norfur a?;
Danavirki, en þjóbverjar tóku a& sjer alla lanii-
stjórn, og ráku brött allmarga af uiiibietiis-
inönnum scm þóttu halda taum Ðana;, leiö nú
eiei á löngu fyrr cn prins Fribrik af Agústen-
borg kænti til llolsetulands; var hann hví-
vetna kjörin til hertoga og settist hann aö í
Kíl.
Á meban þetta gjörtist su&ur á Ilolseta-
landi.thafbi þaí) boriö til ti&inda lijer í Kaup-
ntannahöfn, a& Hall æfcstí rá&gjati og rátyi-
nautur konungs, haf&i sagt af sjer vöidum,
cn í sta& hans koini& biskup Monrá&, er hafi i
haft setu t rá&aneyti Halls, er hann frjáls-
lyndur mabur, en Dönunt þykir liann nokku&
einrá&i.r.
þó þa& væri íllt fyrir Dani a& bóa nndir
þessari rá&sntennsku þjó&verja, var þa& þó a&eins
Íyrirbofi meiri ófagna&ar, því nú stungu Preussar
og Austurríkismenn upp á því, á þjó&þinginu a&
taka skyldi Sú&urjótland a& vefci, þar til Danir
tœkju aptur stjórnartilskipunina af 18. degi nóv-
einbermána&ar, en þingmenn snjerust allflestir á
nvóti þessari upp ástungu; kvá&ust þá Preuss-
ar og Austurríkismenn mundu taka málifc a&
»jer, og fara me& sem þeim líka&i, ur&u hinir
a& sætta sig vi& þa&, því þeir liöf&u eigi bol-
ntagn til mútstö&u, þar sém stórveldi þyzka-
lands lög&ust bæ&i á eitt. Sendu nú banda-
menn miki& li& til Holsetalands og hjeldu til
móts vi& Dani, er látiö höf&u fyrir berast vi&
Danavirki.
Nú víkur sögunni til Dana, þar sem þeir
bjuggust fyrir á Ðanavirki, er þa& fornt vígi
og liggur sy&st á Su&urjótlandi, bygg&i þyri
Danmerkuibót þa& og hafa Danir jafnan talifc
þab þrepskjöld á !ei& þjó&verja. Á scinni tím-
um hafa þeir varib afar miklu fje, til þess a&
tryggja þa&, og trevstu þeir því nú, því fast-
legar, sem þeir höf&u vcl útbúin og all fjöl-
inennan her (hjerum bil 50,000) því tilvain-
ar, höf&u þeif og æf&an lyrirli&a er de Meza
heiiir, haf&i hann rýnt sig mikin garp í fyrra
strí&inu vi& þjó&vcrja, og var honum því feng-
in forusta í hendur; en allar vonir þeirra
brug&ust þeim. þjóöverjar hjeldu li&i sínu inni
Su&urjótlaud 1. dag febrúarmána&ar og gjör&u
þeir fyrsta áhlaupi& á virkib á ö&rum degi
vi& bæ þann er heitir ,Mysunde“ og liggur
vi& ,Slien,“ sóttu þar fast a&, en ur&u þó frá
a& hverfa aptur vi& svo búi&, fjellu hjer um
bil 200 af Dönum en nokkru færra af þjó&-
verjum, önnur orusta var& vi& ,Bustrup“ og
misstu Danir þar 500, en hjeldu þó víginu,
þóttust Danir all fræknir af a& hafa ncytt
þjóbverja a& hopa aptur til herbu&a sinna í
tveim orustum, án þess þeim hef&i nokkub á-
gengt orbifc og kvá&u þeim seint mundi sækj-
ast virkifc. En nottina niilli þess 5. og 6. dags
febrúarmána&ar liörfa&i allt li& Dana í skyndi
nor&ur eptir, og skyldu eptir vígin me& mest
öllura vígvjeluin er á þeim voru, og fcikna
mikin annan herfor&a, fengu nú þjó&verjar jafn-
skjótt a& vita ílótta Ðana, og scnda jafnskjótt
li& Austurríkismanna undir forustu Gablenz,
sem er æ&stur herforingi þeirra, til þess a&
veita þeim eptir för; ná&u þeir aptara hluta
Ji&sins vi& BOversö,“ lög&u þeir þegar til at-
lögu en Danir vör&ust rel og drengilega, þó
þeir væri færri, svo hinir komust livergi áfrara,
fjeilu menn hrönnum saman af hvorutveggjum
einkuin fyrirli&ar, því þeir voru jafnan í broddi
fylkingar, mátti lengi eigi milli sjá, livorir
bera mundi sigurorö af ö&rum, en loks ur&u
Ðanir a& liopa fyrir ofurefli, höf&u þeir þá
misst nær 800 manna, en Austurríivismenn
nokkufc rneir en 700, höf&u Danir haft alls
2750 manns í bardaganum, en hinir nálægt
7000; höf&u Danir ná& tilgangi sínum me&
bardaganum, því me&aii þessi litli (lokkur bar&-
ist vi& „Oversö,“ þá hafti megiu licrin geng-
i& úr greipum þjú&verja, drógu nú Danir sam-
an rnestan herinn í „DybböP og á eyunni
rA(s“ sera liggur vi& vesturströnd Su&urjótlands
uor&an vert, en nokkurn hluta settu þeir í kastala
þann er lieitir „Fiidricia“, þar nokkru noi&ar.
þá þa& heyr&ist lijer til bæjarins, a& uflisst
væii Ðanavirki uri'u allir bissa, og vildu fyrst
eígi írua fregninni, en þá iiienn liöi&u fengi&
vissu fyrir því lijeldu mcnn hjcr væru brögfc
í taíli, var því drúttafe a& konungi, Monra& og
de Meza a& þeir iieföu samifc um vi& óvinina,
a& rýma skyldi Ðanavirki, voru meiin nijög
æstir þann dag er íregnin barst hingafc, fóru
menn æpandi um göturnar og vildu ssekja á
fund konungs, en liann var hjer þá eigí f bæn-
um, sióst þá í riskingar me& skrílnum ö&ru-
meginn en lögregluþjóna og heimanna binu-
meginD, haf&i skríllinn steina og staura sjertil
varnar, en var& þó eigi ágcngt. fiíeinir fjeliu
en fjiildi meyddust.
Sem á&ur er umgeli& var konungur og Mon-
ra& rá&gjali mefe honnm eigi heima í bænum,
þá þetta gjör&ist, en litlu sí&ar kom tiinu sí&-
ar nel’ndi til bæarins, og afsaiaii bann sjer, þá
og konungi, allrar hluttekningar í aptur fnr-
inni frá Danavirki, var þá lekifc þa& rá&, a&
siefna de Msza til bæarins, og láia iiann standa
reikningskap rá&smensku sinnar, var hann sífc-
ar sviptur allri herlorustu, en herforiiigi Ger-
lach seitur í lians siafc.
18. 9.
I.ögreglisstf jórniii í Sudiinniila-
sýslu.
Eptir a& stjórnini.i lial&i þóknast a& veita
Waldimar Olivariusi sýsluna hjer og hrekja
S. Svernsson í burtu sem af öllum var elsk-
a&ur og virtur, og sem haffci þjóna& sýslunni
með dugnafci og sóma, ták almúginn a& niögla
og kvarta og bölfa ytir rá&stöfun hinr.a æ&ri,
og sfðan tímarnir li&u fram, tinnst mörgum
sem þa& hafi ekki verifc gjört um skör frara,
og vir'ist sem köttur sje á bjarnar be& komin;
þa& má mefc sanni segja a& nýir sifir koma
með nýum herrum, og er þa& víst a& ekki fer
altjent betur þá breitt er, þvt þó misjafnt orö
hati a& undanföinu legifc á Eskjufir&i, þá
tekur nú steininn úr. Nú í vetur kva&
þar liafa verifc brotin upp mörg liúshvafc eptir
annafc og stoli& öllu er hönd á festi, og jafn-
vel þó vissir menn hafi veriö gruna&ir um þessi
kvirinsku pör, hel'ur sýsluma&urinn ckki liiö
minnsfa grcnnslast eptir hverjir valdir voru a&
þessum og ö&rum óknyttum er þar hafa vi&-
gengist, hafa þeir því daglega Bkákað í því
hróksvaldinu a& ylirvaldib vill lifa í næ&i og
makinduin og snei&a hjá öllum vanda er ö&r-
um ber a& höndum, s\o a& hvcr sem vill get-
ur a& ósekju fóttrofcib lögin og drcgib gis afc
hinni gullbor&alög&U húfu ; þa& mun ei heldur
verfca sparað ef hann eptirleifcis eins og í vetur
sjálfur veríur oddvitinn og rí&ur á va&i& a&
fóttrofca þau, því þa& vituin vjer fyrir víst, a&
satt er a& hann liefur róifc á sjó til fugla-
vei&a á sunnudögum og því sí&ur hindra&aíra
frá a& gjöra hi& sama, heldur segir hann þa&
saklaust og leyfilegt, enda eru þa& ekki allfá-
ir bátar sem úr Rey&arfir&i róa til fugla og
selavei&a, þá á sjó gefur á heigidögum, jafnt
er þa& um a&ra vinnu a& fjærri er hann banni
smi&num a& smf&a, e&a ö&rum annab þvl um
líkt, og víst er um þa&, a& ekki er unnib minna
þar á Eskjufir&i á helgidögum cn Öfrunidög-
um ef ekki röskiegar, nema a& krambú&in fæst
þá ekki opnufc og þa& ekki einusinni eptirdag-
setur þú líf manna sje í ve&i; oss virfcast þess-
ir og a&rir þvílíkir nýir si&ir harla kynlegir
og víst má ætla, a& sýslubúar beri lítifc traust
til yfirvalds síns cf þa& ber svona lengi sverfc-
iö forgefins.
Mála sóknir hafa litlar enn þá komifc fyr-
ir þennan nýja íýslumann. Árni nokkur Magnús-
son var stefndur til lians (yrir þjófnafc, en liann
átti of fjallgarfc a& sækja, svo iiann gat ekki
mætt þann ákve&na stefnudag sökum illvi&ris
og heilsulasleika og drógst þa& nokkura daga,
en mætti þó án þess a& vera sóktur e&a steínd-
ur í ann^ö skipti. Reiddist sýsiuma&ur þá
mjög og tók karlíuglinn ó&ar en hann kom, og
án nokkurrar minnstu væg&ar reif af lionuiu
háiskiúiin, axlabönd, vasakníf og tóbak, dreif
hann sífan hrakinn og blautann í möikassann
í kaupsta&num hvar hann mátti liggja alla
frostkalda skammdegisnóttina. og heyr&um vjer
þjófinn sjálfann segja grátandi l'rá því seinna,
a& á þeim sex tugujn ára sem liann væribúin
a& lifa hef&i hann aldrei sætt jafn har&ý&gisfullri
me&fer&, sem au&sjáanlega gat orfcifc honum a&
banahef&i illa viljafc til. Daginn eptir var Árni
látinn laus og ekki dæmt fyrr enn laungu
seinna í málinu.
Menn segja a& hann almennt tali íslenzku
ef íslenzku skyldi kalla, og víst hlýtur þa& a&
veia í daufara lagi íslenzkan þegar hann get-
ur ekki gjört sig skiljanlegan í ýinsum atrifc-
um og ina&ur getur ekki heldur \ænzt þess
<a& nokkur mafcur skilji til hlýtar mál hans sem
meir líkist barnalegu þvogli og bulli en nokkru
verulegu máli, beygingarnar eru flestar skakk-
ar og endingarnar ýmist engar e&a alveg vit-
lausar, áherzlan nær engu lagi, frambur&urinn
staklega óljós og lei&inlegur, setningarnar eru
hno&a&ar saman af einhverjum or&um sínu ur
hverri áttinni, og ver&a því áþckkar gadda-
kylfum, sem ölluni er snúifc öfugl þó aptur og
fram o, s. fr., og hvafc vest er a& sýsluma&ur
þykist gófcur af þessu og skopast a& íslend-
ingum sjálfum fyrir vankunnáttu í málinu,
vjer vitum til dæinis a& í haust rjeíist til hans
fyrir skrifara mafcur nokkur sem hefur tölu-
ver&a þekkingu á íslenzkri rjettritun og mál-
inu yfir höfufc, eg kv#& þeim opt hafa borib á
milli um rjettritun og beygingar ýmissa or&a og
sýsluma&ur opt og tí&um skipafc honum harfc-
lega a& rita þa& sem bcrsýnilega hefur verið
rángt, eu þó ætlum vjer a& iionum sje mest
a& þakka ef einbættisbrjefin frá Su&urmúiasýsiu
eru svo a& kalla minukunarlaust orfcufc.
þá er enn siór galli á liögum þessa sýslu-
manns a& hann skyldi hafa a&setur fyrst um
sinn á Eeskjuíir&i, þ\í auk þess afc þar cr
tölufc mest megnis danska e&a þá af bökub
íslenzka, þá er Popp verziunarstjórinn þar, sá
mesti narra- og gikkshaus sem vjer þekkjum
undir sólunni, og innrætir sýslumanni, scm mötu-
naut síniim, hina háskalegustu fyrirlitningar
skoiun, sein hann heíur á öllnm (slenzknm al-
múga, sem honum mun veitast au&velt þar
hinn er trúgjaru, laus og barnalegur í skapi.
13.
l'öruverkun.
En þótt því um langan tíma hafi vcrifc
hreift, bæ&i í dönskum og íslenzkum, ritgjör&um
og blö&um, hversu árí&andi þa& hlýttir a& vera
fyrir há&a o: kaupanda og seljanda, a& vörur
þeirra sjeu sem bezt úr gar&i gjör&ar, cigi
sí&ur afe verkun en vöndu&um tilbúningi, þá
mun því trauflega ver&a neytafc, a& mjög svo
beri útaf þessu hjá einstaka mönnum á Is-
landi, einkum í hinu fyrra tillitinu. Hjer af
leifcir, a& jeg leyli mjer og finn mjer skylt, sem
verzlunarmanni, a& a&vara og skora á nefnd-
arbændurna: Kristján Jónsson í Stóradal og
Erlend Pálmason í Tunguncsi, liinn fyrnefnda
a& hann bjó&i engum hjer eptir eins vanþurk-
afca, e&a rjettara sagt blauta ull ogmjernæst-
lifciö sumar, en þann sf&artalda, a& hann gjöri
ekki sömu vörutegund I þvottarmyndinn langt-
um ókrjálegri og óhrcinni en hún er, þegar
hún kemur af kindinni. Hjer a& auki leyfi jeg
mjer a& láta Kristján bónda Jónsson, honum
til varúíar f umræddu tilliti vita, a& í blaulri
samanþrengdri ull getur ðn efa hitnafc svo
mjög afc í henni kvikni, og hún þannig ollafc
skipi og farmönnum tjóne og dau&a ef ofseint
væri a&gætt; en Erlend bónda Páimason, a&
óþvottur á ull er langtum óafsakanlegri, en
löngunin eptlr hei&ursteikni væri fyrir ötula
sporgöngu í einhverju mikiis umvar&anda mál-
efni. — Línur þessar óska jeg þjenustusam-
lega, a& verfci teknar inn í bla&ifc NorJanfara.
Ritaö í nóvembermánu&i 1863.
H. Clauseu.
Frjettir,
Iimlendar. 8í&an me& byrjun Marz-
mánafcar og allt fram yfir mi&jan þennan máu-
u& var hjer náiega alista&ar nor&anlands, ein-
staklega hvassvifcra- og bylja samt og vífca
hvar. fádæma mikil snjókoma, einkum fyrir, um
og eptir páskana, sumsta&ar tók af aila jörfc ;
niargir voru þvf komnir á nástrá, sumir farnir
a& reka af sjer og einstakir a& skcra. þa& horffi
því til hinna mestu vandræ&a me& skepnuhöld-
in, hel&i ekki liinn hagstæ&i bati komifc eptir
mi&jan þenna niánu& og haldist vi& á iiverjum
degi allt til þessa. þa& horf&i líka til stórra
vandræ&a me& bjargarskortin, sem kreppti
hart a& mörgum, því llestir verzlunar.sta&irnir
höf&u verifc lengur c&a skcmur kornlausir; en
þafc eru slór vankvæ&i í búna&i margra, a&
þeir ár eptir ár læra eigi, e&a geta ekki sjeö
viö þessum leka, a& ver&a bjargarlausir fyrir
menn og skepnur; e&a afc íslendingar þurfi
svo a& vera koninir upp á útlenzka matvöru,
a& dragist nokkufc me& skipakomuna fram á
vorifc, er sem almennt iiallæri 'sje dunifc yfir,
og landifc þegar hungurmor&a; en hverjar eru
orsakirnar afcrar, en ofdrykkian, óhófsvöru ey&sl-
an og skuldirnar, svo litlu og engu ver&ur
umþokafc.
llalís haffi sjezt úr Grímsey fyrir pásk-
ana, cn horfifc strax aptur; um þær mundir
var& frostifc lijer mest 14? gv. á Reaitniur Ó-
gæftirnar voru stakar me&an óve&ra kaílinn
stófc yfir, svo vaila varfc á sjó komifc og ekkert
róifc til hákalls, Fyrir nor&an, sjerílegi á Sljett-
unni heiir aflast í nætur töluvert af Vö&usel,
en sárlítifc hjer innfjar&ar Níels póstur kom
liingafc a& austan 14. þ. m, og er þetta hið
helzta afc frjetfa þa&an:
Ur brjefi dagsettu 16. niarz 1864 „Fjár-
sýki allrnegn hefur stungifc sjer ni&ur hjer og
hvar, einkum lungnasótt, og iieíur drepib