Norðanfari - 10.10.1864, Blaðsíða 1

M 9ð.—93.
AOltÐAAFVltl.
I4afli iíp forjefi.
Fyrst jeg á annab borb f<5r aí) skrifa yb-
ur, þá æt!a jeg aí) minna9t lítib eitt á þau 3
tímarit okkar, sem nú eru uppi hjer innan-
lands: r íslcnding, þjodólf og Nordanfara'1, Og
þá um IeiS víkja nokkrum orbum ab móíiurmáli
voru. Um tslending veríur ab vísu lítib sagt
enn sem komif) er, því afe hann má lieita ný-
fæddur og ekki kotninn úr reifum, en iill eru
Ifkindi tíI, ab hann verti í mörgu nytur ; enginn
efar þaf), afe útgefeodur hans eru vitrir menn
og vel ab sjer um marga hluti, en hitt er, ef
til viil, annab mál, hvort þeir verfei svo reglu-
fastir, a6 láta blafiif) koma út í tæka tfó, e5a
\vo ötulir og árvakrir sem vcra skyldi til af)
senda þaf) út nm landiS. En hvorttveggja
þetta er þ<5 aiveg ómissandi, ef blöfr vor eiga
af> geta þriíist. í því efni virfiist mjer rit-
stjóri þjódólfs vera hin bezta fyrirmynd; hann
auglýsir í hverju blafci hvenier næsta blaf komi
Út; hann hefir glöggt yfirlityfir öll abalferfa-
lög um landif), frá sjer og til sín, og situr um
liverja ferb; bann sendir stundum gagngjört
meb fjóbólf í abrar sveitir og landsfjórbunga,
og sparar ekki skildinginn til þess ab drcifa
honnm út um byggbir og bæi. þessi árvekni
ritstjórans gjörir 'ekki hvab minnst til þe«s ab
halda þrjóbólfi vib „hefb og magt“. þiab er
vitaskuld, ab hitt gjörir einnig nokkub til ab
greifa götu þjóbólfs, ab hann einn er kominn
talsvert til ára og búinn ab ná fótfestu í
landinu, en hin blöbin, Islendingur og Norb_
anfari, eiga hvorugt en því iáni ab fagna. Jeg
vil þó enganveginn meb þessu hafa sagt, ab
þab sje ekki annab en þetta tvennt, sem gjörir
þjóbólf svo útgengilegan rnebal landa vorra,
þvert á móti er þab sannfrering mín, ab marg-
ar af ritgjörbum hans hafi drjúgum stutt ab
því ab breiba hann út mebal alþýbu; þær
hafa margar verib efnisríkar og vel samdar;
þjóbólfur hefir komib vib margt, sem almenn-
ing varbabi um, og haldib hugum manna vak-
andi um ýms þjóbmálefni, sem aböbrumkosti
hefbi legib í þagnargildi og dáib svo út af.
En hitt segi jeg fyrir mig, ab blærinn á sumu
því, sem þjóbólfur hefir mebferbis á ekki vib
tpitt skap; búningur sá, sem sumar af rit-
gjorbnm hans birtast í, lýsa ekki ætíb þeirri
stiilingu, því jafnvægi hugarins, sem óskandi
væri ab hver rithöfundur temdi sjer, eba þeim
smekk sem ómissandi er hverjum rnanni sem
ætlar sjer ab vera ritstjóri cins þjóbblabs; því
ab ritstjórarnir eru kennendur og leibtogar
þjóbanna; þeir eru eins konar prestar og lands-
fólkib þeirra söfnubur, því meir sem ab slík-
um mönnum kvebur, því meir sem þeir láta
til sín taka, og vekja athygli á sjer, því vand-
farnara er þeim, því meiri er þeirra ábyrgb.
þab sem slíkir menn rita og ræba, þab fest-
ist í hnga og á tungu þeirra manna, sem þeir
rita fyrir, og eru uppi um sama leyti; eink-
um ríbur á ab hafa íyrir augum hina yngri
menn, hina uppvaxandi kynslób í landinu;
hún hlýbir einatt meb athygli á þab, sem vib
hinir eldri menn tölum eba ritum, og trúir því
opt í blindni, af því ab hcnnar tími er ekki
kominn til þess ab dæma meb greind um þab,
hvab er rjett eba rangt í hverju efni. þess
vegna er þab eitt meb öbru mjög áríbandi, ab
ritstjóri vandi vel orbfsari á blabi sínu; þeir
Októlier*
geta flestum mönnum fremur spillt eba bætt
móburmálib. Jeg segi ekkert um íslending,
livab þab snertir, ab svo stöddu; en hitt segi
jeg, ab málib eba orbfærib á Jijóbólfi fellur
mjer opt og tíbum ekki í geb. Stundum kem-
ur bann meb ritgjörbir, sem vel eru úr garbi
gjörbar, einnig hvab orbfæri vibvíkur, en stund-
um er allt öbru nær. Jeg þykist reyndar vita,
ab inargt þab, sem í þjóbólfi er ritab, er ekki
eptir ritstjórann sjálfan, en samt sem ábur
liygg jeg, ab hann gjörbi rjett og vel ef hann
leifcrjetti málvillur og rýmdi burt orbskrípum,
sgm hittust í greinum annara rilhöfunda f biabi
hans; en þab setla jeg ab iiann muni sjaldan
eba aldrei gjöra. þab sem ritstjóri þjóbólfs
ritar sjálfur virbist mjer jafnan aubþekkt; hann
hefir sitt einkennilega lag á setningaskipun og
orbavali; hann ritar af fjöri og ákefb og dugn-
abi, eins og hann er sjálfur gjörbur, en síbur
kemur þar fram lifandi fegurb og næmur
smekkur, eigi heldur sú kunnátta á móburmáli
voru, sem óskandi væri; honum hættir opt til
af ákefb hugarins, ab vefja svo setningar
hverja utanum abra, ab hugsanin lendir í vafn-
ingum og flækist í eins konar bendu, og fyrir
því verbnr efnib sjálft óabgengiiegra en ella
mundi. Mjer dettuv stundum í hug, er jcg
les sumt eptir hann, þessi alknnna grein í
Klausturpósti: „Nálægt Stólpastab < Preussa-
Pommern bjó vib skóg einn undirvörbur kon-
ungsskógar nokkurs þar“. Slíkt er ekki ís-
Ienzka, þótt orbin eigi ab heita íslenzk. Af
tvennu illu kýs jeg fyrir mitt ieyti heldur, ab
eitthvab sje áfátt í orbavaiinu, ab orbin sjeu
dönskuskotin eba eitthvab bjögub, en ab setn-
ingaskipun málsins sje öll úr lagi færb, útiend
og óíslenzk. þ>ab mun reynast hægra ab rába
bætur á orbunum einurn, laga þau og setja
íslenzk orb í stabinn, heldur en hitt ab kippa
í lib heiiuni setningum og máisgreinum. þær
eru, ef jeg má svo ab orbi kveba, undirstaba,
máltarvibir málsins eba tungunnar, sem vib
tölum, en orbin eru sem annab árepti þar ut-
an á. En þab er vitaskuid, ab vjer eigum ab
vanda hvorutveggja sem bezt, bæbi setninga-
kipun og orbaval, og þab er ekki svo erfiitt
sem margur ætlar1. Ujer væri allt öbru máli
ab gegna, ef hin fslenzka tunga hefbi verib
eitthvert afstyrmi frá upphafi vega sinna; ein-
hver vanmetakind, sem aldrei hefbi getab þrif-
ist; þá væri mönnum nokkur vorkun, þá væri
verra vib ab eiga ef allt væri bogib og bjag-
ab frá rótum. En því er betur -ab hjer er
öbru nær. Vjer Isiendingar eigum svo fag-
urt fornmál, svo ágæta undirstöbu, ab hægt
er ab byggja á henni, ef nokkur iiugur er
hafbur og vibleitni. þ>ab sem vjer eigum ab
gjöra, til þess ab laga mál vort, þab er ab
lesa liinar beztu fornbækur, t. d. Njálu, —• su
bók ætti ab vera í hvers raanns húsi, og les-
in á hverjum vetri —. Sje Njála opt iesin,
eba hinar beztu fornsögur vorar, svo lifnar
andinn vib ab nýju, því ab aidrei hefir hann
alveg dáib út hjá oss, þó hann hafi sýkzt um
stund og verib langt leiddur. En þó jeg segi
*) Stnndum koma fyrir orb í þjóbólfl, ab jeg ætla
nýsmíbnb, sem ern mjög úhappilega myndnb, og ættn
eigi ab ílendast í móbnrmáll vorn, eins og t. d. „magt-
fylli“ (konungleg magtfylli); jog hefbi ölln heldur kann-
ast vib nppfylli, eba grantarfylli hjer á Iaudi,
og hana sjálf^agt „þegnloga“, heldur en hitt orbib.
43
!§@4.
þetta, þá vil jeg ekki ab orb mín verbi skil-
in svo, sem jeg ætlist til, ab vjer ritum mób-
urmál vort í alla stabi eins og þab finnst í
fornbókum vorum, því ab þab álít jeg vera
rangt, þar sem mál vort er lifandi en ekki
dautt. Mjer virbist svo sem sumir af lönd-
um vorum festi ofinjög sjónir á einstöku orb-
um, er finnast í hinu forna máli, en láta sig
varba minna um andann, eba svipinn, eba
blæinn á öllu máli forfebra vorra þeirra er
bezt hafa ritab móburmál vort Villigöturnar
eru tvær og sfn til hverrar handar; sumir
verba of fornir í riti og ræbu, sumir aptur of
* hversdagslegir og útlendir; fyrir hvorutveggja
bobann eigurn vib ab sigla ef vel á ab fara.
Mjcr þykir Nordanfari stundum gæta helzt til
lítib ab hinu síbara; hann rekur sig á hina
hversdagslegu boba; orbfæri á sumu (jeg segi
surati, því ab margt er í honum eptir rnhut
viti í góbu lagi cinnig hvab orbfæri snertir),
sem hann hefir mebferbis þykir mjer Iíkast
því, sem vib væruirr ab hjala snöggklæddir
og berfættir hver vib annan út í mýrum, haf-
andi ekki þjóbina fyrir augnm, hcídur skó-
plöggin okkar þar sem þau- iiggja á einhverri
moeaþúfunni. Jeg vil, þegar vib tölura til
þjóbarinnar, hvab sem þab svo er, ab vib hefj-
um hugann og fmyndun okkar ab vlb stönd-
um f ræbusfól frammi fyrir stórum söfnubi,
sem hlustar á okkur meb athygii. Andinn
skapav orbin. Sje hann vakandi og fjörugur
og hafinn yfir allt hvcrsdagsiegt volæbi, svo
verba orbin þar eptir; sje hann daufur og
niburlútur, svo verbur ekkert bragb ab því
sem hann fæbir af sjer, orbin verba dauf og
lúaleg. f>ab er ekki svo ab skilja, ab þ>jób-
ólfi verbi ekki þetta líka; hann flæbir opt á
sama skerinu; en þetta finn jeg þó síbur ab
, honum en hitt, sem jeg nefndi fyrr. En úr
því jeg á annab borb cr farinn ab minnast á
móburmálib, þá virbist mjer þab ekki afleitt
ab beina nokkrum orburn ab brjefaskriptum og
skjölurn hjer á landi uin þessar mundir, þvf
ab enginn, sem satt vill segja, og sem nnkkra
rækt hefir til tungu vorrar, getur annab en
særzt af því hve hirbulausir allmargir eru um
þenna dýrgrip vorn, þessa ágætu arlleyfb
vora, þetta eina sem heiduross upp úr skarn-
inu nú um stundir. Jcg ætlast til ab ern-
bæltismennirnir gangi hjer, sem í öllu öbru
góbu og fögru á undan alþýbunni, því ab þeir
einir hafa til mennta verib settir en húnekki
En þó er þab svo, ab aumir mebal embætt-
ismanna vorra rita mál vort og tala svo iila,
ab engu hófi gegnir, þeir spilla því meir en
þeir nokkurntíma ltugsa. En þeir hugsa ekk-
ert um þab. þab yrbi fagurt „ílorilegium® ef
jeg sýndi mönnum hjer, þó ekki væri nema
lftib sýnishorn af því sem jeg hefi týnt sara-
an úr brjefum og skjölum eptir þá nokkra.
þab liggur vib jeg fyrirver&i mig ab gjöra
þab. En svo menn þó sjái, ab^þelta cr ekki
alveg ástæbuiaust sem jeg segi, þá vil jeg
setja hjer fáein orbatiltæki. sem ekki eru svo
sjaldsjen nú á dögum hjá lögfræbingum vor-
um: „N. N. Skýrskotabi til þess af honum
framfærba“. — „N. N. liefir gjort abal ijett-
arkröfu til ab verba frffundinn* — „undir
rekstri sakarinnar® — „þab vinnnr ekki meb-
hald rjettarins“ — „spurbi erklcrabi“ — „Dóm-