Norðanfari - 10.10.1864, Blaðsíða 2

44
arinn tilhjelt honum“ — „Slsjalife uppíililjóS-
ar“, þiíh e&ur þa& — „skjalib inniheldtir ein-
lsliia úttölun“ þoss e&ur þess. — „Líkib var
isndirkastah líkskur&i“. — „þufe er gengiö út
írá því sjónarmiísi“. — o. s. fiv.i sem ekki
er þessu botra. jvegar annar eins ófögnu&ur
og þessi berst út um iandiö, fyrst til hrepp-
stjúranna sí&an til bændanna, svo blandast
þab smált og smátt saman vib anr:a& betra
mái eins og hver annar óþverri scm rennui' í
hreint vatn og saurgar þa&. þafe særir fegur&ar-
tiUiniiingu þeirra, sem hafa hatia næraa og vak-
andi, afe sjá hræfetiega úhrelnan rnann, rifinn
og tættan Og' tötuilega búinn ; cn hitt er erigu
sí&ur tilfinnarilegt og meiBandi alia fegurfe, afe
heyra efeur sjá !ierfiicgar vitleysur og smekk-
leysur og lýti á mófettrmálinu. Sje þafe satt
— sem líklega enginn efast tim — afe and-
inn sje æferi og veglegri en líkaminn, þá liýs
jeg iieldur afe gatiga fram fyrir þjófeina Íljóí-
nrn lörfum, en afe láta hana sjá mig sem ein-
lrverja mófeurmáls meinsemd, sem eir.hvern
andlegan dúfeadurt. Menn finna afe því, efút-
lendir menn koma hjer til valda og kunna
ekki íslenzku. og mjer virfeist þafe vera ifeli-
legt, cn hvafe eigum vjer þá afe segja um
landa vora, sem liafa verife Iijer því riær allan
sintt aldur, en scm afbaka mófeurmálife scm
herfilegast þeir geta ? Ilr nokkurt rjettlæti í
því afe finna afe vife Iiina útlendu menn, en
Jdífast vife liina innlendu hvernig sem þeir
rita og tala? þó lýkur hartnær enginn upp
s'ínttm muiini til þcss afe vanda um slíkt. Jeg
veit afe þeir menn, scm jeg áhjereinkum vife,
þykjast hara ýmislegt sjer til afbötunar. Jeg
hefi eitialt heyrt þe3sar afbatauir, jeg þekki
þær mjög vcl. En þær eru alveg ónógar og
ósannar. þannig segja ntenn, afe íslenzkan
sje svo slyrfe í vöfutn og óþjálg, afe hermi
verfei ekki komife afe, þafe sje ekki til orfe í
lienni yfir þetta efeur hitt. En ætli þessir
menn kenni ekki málinu utti þafe, setu þeir
öHu holdur œttu sjálfum sjer um afe kenna?
Sjálfra þeirra hitfeuleysi og vankunnáttu. Menn
segja og sjer til vorkunar, afe þafe trufli sig í
íslcnzku áfe svo margt veríi afe nemaá dönsku
og menn sje orfen'r henni svo bandgcngnir,
þafe sje rniklu handhægra afe grípa til hennar
o. s. frv. En ekki nægir heldur þessi vife-
hára. Efea gelur þafe verife nokkur giid ástæfea
fyrir'mig afe sjiilla rnófeurmáli mínu þó jeg
lui'i jafnfiamt annafe tungumál? Og þó þetta
útlenda tungurnál, eins og t. d. danskan, sje
líkt vortt máli. Nei, þafe held jeg öldungis
ckki. Jeg íi.tla þvert á tnóti afe sjc rjeit afe
i'aiife, þá fyrst styrkist og skýrist þekking
vor á mófeurmálinu, þegar vjer komumst nokk-
nfe nifeur í donskunni og heffeum iiana uin
Jiönd; hvafe þá ef lengra er rakiö og borife
saman œtterni og frændsemi tungumálanna,
kjör þeirra og vifeskipti á ýmsurn tímum, og
glíkt eiu þó engin ósköp. f>afe skyldi þá
vera afe iæfdómurinn yrfei svo mik'dl, afe hann
ærfei menn. En ekki held jeg afe fyrir því þurfi
afe kvífea hjer á landi. Jeg hcld rjett í ein-
faldleika hjarta rníns, afe vankunnáttan á móí-
urrnáli voru hjá svo mörgtt.n af oss komi af
innlendri dcyffe, innlcndum slófeaskap og k i ru-
leysi, afe menn láta hife útlenda tungumál trufia
sig og æra. Eitt er enn sent jeg verfe afe
segja, áfeur cn-jeg legg pennann frá mjer, og
þafe er þetta: afe jeg óska og vona, a& ein-
hver landi minn utanlands efetir innan, sent
hefit' mciri köllun og betri föng en jeg til afe
leggja orfe í, þegar nráli skiptir um íslenzka
turigu, taki sig til og áminni menn eg fræfei
og segi þcim til syndanna, svo þafe hrífi;þafe
er sannfæiing mín, afe slík áminning verfei til
gófs, því afe svo er þó hamingjunni fyrir afe
þakka, afe hinir eru fleiri, sem uuna mófeur-
máli voru og vilja heldur rjetta þafe vife, en
spilla úr því sem nú er koinio.
P. M.
Sjísi SJÁsi^^ElItaveið«í• fyE'ii* líoE'ðjsr-
laisíli.
I>afe mnn fiestum kunnugt sem nokkufe
vita, afe hákariaveifei hefir verife stundufe fyrir
Nor&urlandi og enda ailstafear vife Islands-
strendur, frá því fyvsta afe stígtir fara af, ann-
afehvort á lagvafei efea mefe iegum, eptir því
sem betur þóiti haga í hverju p'átzi; enn þar
sem þessu varfe annafehvort, ekki efea erfifelega
vifekomife, gjörfeu tnenn sigíútver í þær veifei-
stöfeur sem betur láu vife þcsskonar sjósókn-
um, og fijeldu út þafeann. Vegalengdin frá
landi á aflasvifeife, mun óvífea hafa verife Iengri
enn 3 vikur sjóar enn vífeast hvar, ein og þar
innanvife. Veifei þessi var allajafnt stundufe á
opnum bátum stærri og smærii, og veifein öll
jafnt, liákarl og lifur ílntt á land. Lifrin var
brædd og lýsife úr henrii selt á verzlunarstöfe-
um, en hákarlinn hirtur og bæfi brúkafeur
tii heimilisnota, og líka seldur tU sveita og þótti
iiann þar ætífe gófe og útgengiieg vara, og
fekkst allt þafe fyiir hann án naufeungar hjá
sveitabiindum sera þeir gátn útii.ítife, og hiriir
viidu fá. Skrápurinn af Iiákarliiiura var allur
hirlur, svo afe mjög litlu skóleferi öferu enn
honum var slitife vife sjóarsífeuna, og mátti
því hákarlaveifein um þær mundir rjettilega
nefnast aimennur atvinnuvegur, mefe því afe
hún fór þá líka fram, undir beztu stjórn og
einingar samheldni landsmanna.
Nálægt 1830 fóru einkum lcgumennirnir afe
stækka skip sín, í þeirri meiningu, afe geta
legife lerigur og tekifc rneiri afia, en brátt urfeu
þeir þess varir, afe þau skipin sem dýpra láu
öfitifeu betur, eri í stafe þess afe koma sjer sam-
an um afe liggja sem jafriast fyrir hákarls-
göngunni á sömu mifeum, svo afe hákarlinn
vendist ekki í burtu, og afe allir heffeu sem
jöfnust not af honum, tóku þeir afe keppa fram
til hafsins, hvor í kapp vife annan, og stækka
skipin enn meir, til þess afe þau þyldu betur
A þessu gckk nú noítkur ár, þangafc til afe
háliarlasóknin var nú orfeinn svo Iöng frá landi,
afe hætta þótti afe sækja slíka leife á opnum
skipum, enda var þá tvöfaldur óhagnafeur
flolinn af þessari mcfferfe á atvinnuveginum;
sá fyrst, afe iiákarlinn var þá alveg burtu og
iagstur frá hinum gömlu afiamifeum landsins,
og allir þeir atvinnulausir frá þeirri hlife sem
ekki liöffeu efni á afe sælija eins langt og hinir;
hinn annar, afe öllum hákarli var afc mcstu
leyti fleigt í sjóinn en lifrin eintóm flutt til
land-i, hvav af flaut, afe öll sú hagsæld senx
af hákarlsaflanum Ieiddi í vifeskipturn manna
um landife, og önnur gagnsemi, leife afe mestu
leyti undir lok.
Nú var farife afe byggja þiljuskip til há-
karlaveifea, enn í stafe þess, afe skip þau helfeu
rjeliilegast verifc brúkufe, tii þcss, afe liggja á
þeiur á hintim fyrstu og næstu hákarla svife-
iun sem brúkufc voru vife landife, svo afe smærri
skipiirium væri enginn skafei gjör, nje veifein
dregin frá þeim, enn stærfe liinna notufe til
þess, afe geta legífe sem lengst, og þannig tekife
og flutt til lands, sem mest, bæfei af hákarli og
lifur og þar mefe aukife naufesynlegt bjargræfeis
vörumagn og verzlunaigagn í landinu sjálfu,
og cins, afe flyíja afla sjóveg til þeirra piátza
í landinu, er mifcur láu vifc sjóarútræfeum, en
betur vife landbúskap, og flytja þafean aptur
landvöru til þeirra hjerafca sem hcnnar þörfn-
ufeust, og þannig og þar mefe auka kunnings-
skap, vifeskipti, aufelegfe og almemúnga heill um
land allt, var nú dregife á cljúpifc hálfu
Iengra enn áfeur, og stundum þafe seni kom-
ist varfe fyrir ísum; þangafc sótti hákarlinn
lfka, svo afe ekki var afe hugsa til afc leita
hans á grunnmifcunum. Mefc þessari afla afc-
ferfe álitu margir mesta ógjörning afe fiytja há-
karlinn afe landi, þar þangafc vœri svo langt,
og skipin rækjust opt vífesvegar um hafife,
á&ur er.n þau næfeu landi svo afe hákarlinn
stæknafei í léstinpi cg yki óheflnæmt lopt í
skipunum sern gæti orsakafe veikindi, líka væri
lifrin í hærra verfei enn hákarlinn og þess-
\egna meiri ábatavon afe ida?a skipin af henni.
'þ>ó liafa nokkrir gjört sjer þafc afe reglu, a&
flytja og !áta flytja töluvert af hákarli til latids,
enda hafa þeir bezt aufcgast á úthaldinu og
látife sjer um munn fara afe hagnafeur sinn
væri eins mikife sprottinn af hákarls sem Iifrar
fengnum, sem tilstendur, því þeir færa rneiri
mat inn í Iandifc, heldtir enn þafe sem þeir
þurfa afe fá þafean til útgjöría sitina, og eru
vifeskipti þeirra afe þvf leyti landsmönnum
hagkvæm, og til niikils gagns. Yerzlun þeirra
sem hákarlinum fleygja, reifeir alit öfcruvísi af,
þeir þurfa eins og hinir afe fá mat úr landinu
til útgjörfea, og þó þeir flvtji hlafein skip af
lifur afe landi, gengur hagnafcurinn af verzlun
þeirra afe roestu leyti íit úr landinu, sveitar-
menn geta ekki fengife lijá þeim fyrir þafe sem
frá þeim dregst tii útgjörtanna ncmapeninga,
sem þeim er engin björg í nema afe fá liana
fyrir þá erlendis afc, og niun þafe þó heilla-
drjúgast fyrir landsbúa, afe þeir af sjálfsdáfe-
unx geti scm rnest ankife forfea sinn, bæfei af
sjó og lundi, svo sern minnst þyrfti afe sækja
til annara þjófca; efea afe minnsta kosti svo,
afe ekki þyrfti afe liggja vifc manndaufca af
bjargarskorti, þó a& sigling frá öferum lönd-
um kynni einhvorra orsaka vegna afe bregfe-
asi 1 e&a Q , eg þaíb-goia ntonn ef hy-g-g*-
iega væri a^farifr, enn um þetta sýnist sctn
allt of lítife sje hugeafe.
Landsmcnn ætlu því afe bifeja alþingi a&
semja rcglur unr, hvernig hákarlaveifca úthaldi
skyldi vera framvegis stjórnafe hjer vife land
og fá þær gjöríar afe lögum, sem hver skip •
stjórnavmafeur væri skyldur afe hlýfca, og
þyrfti þannig afe vera húife um, afe öllum út-
baldsmönnum yrfei gjört afe sltyldu afe venja
veifei þessa aptur á hin fornu mife, svo afe ailir
á stærri og smærri skijmm ættu jafn hægt
mefe afe ná ti! hennar epíir afeburfeutn, og afe
engin innlendur rnætti spiila vei&i fyrir öferum
mefe lengri sjósókn, og afe ekki minna enn
þrifejungur farms af llákarli væri á öllttm skip-
um sem þá veifei stundufeu fluttur til lands.
þá yrfei veifcin líka ahr.ennari, og htndimi til
meira gagns heldttr enn nú er, þar sein margir
sem áfeur stundiifeu liana, hafa nú ekkert gagn
aí henni, því ekki geta allir átt þiljuskip og
stórskip enn þurfa þó eins og hinir afe bjarga
sjer.
Ekki væri heldur afe óttast fyrir því, afe
þiljuskijiin öflufeu minna fyrir þafe þó þeim
ekki væri leyff lcngra frá landi til fanga en
smærri bátunum, því ætífe eiga stóru skipin
kost á a& liggja Icngst og þessvegna taka
mestan afia, því þafe er sannreynt afe þau af
þeim, sem hafa liitt í afla nærri landi hafa
tekifc meiri afla á skemmri tíma og fljótara
komist heim og út aptur, heldur enn hinir
sem sækja hann langt útá haf og á mörg
liundrnfe fa'tna djúp, og þessvegna eiga opt
langa og stranga útivist áfeur þeir nái heitn
til sín. þafc iiggur þó í augum uppi, afe þaö
er naufesyidegt afe allur afli vcnjist sem næst
tandi svo sein aufeveldast sje afe ná honum,
svo afc hann geti orfcife sem almennastur, því
þá hefir landife lílca mest gagn af honum.