Norðanfari - 06.10.1866, Blaðsíða 1

lORÐMFAM
5. A.R.
AKDRERYl 6. OKTÓBER 1866.
M 2&.-2A.
LÆRÐISKÓLINN í REYKJAVÍK.
f>AÐ vila allir, aí> niörgn er áfátt hjer
í landi og sumu cUki sííiiir en álur, en
hins vegar vciíiur þó eigi annaf) sagt, en niargt
hafi breyzt til batnabar, þólt alli siandi lil uni-
bóla. Ab vísu væri þab harla nytsamlegt
verk , ab sýna greinilega og stuítiega gallana
á ’hverju einu, og þ<! undireins hvernig þab
setti ab vera, cn slíkt er hvorki vib niitt hæfi
nje er ætlan mín á þeesum stafe. Ilverjum
sem vill tuka eplir, í livafa horfi menntun er
hjcr á landi, verfcur jaínan einna fyrst litifi
til latínuskólans, þar sein menntalífib hefir eins
og dregife krapt sinn saman á einn stab og
kjarni hinnar utigu kynslóbar er kominn til
ab öblast fjársjóftt þekkingaiinnar, og er því
von og prýfi ættjarbar sinnar. Ntl hafa setib
um stund vi& latínuskólann fleiri kennarar en
áfur og margir þeirra mjög vel Iærbir rnenn;
má einkanlega til þessa telja skólameisiara
Bjarna Jónsson, sem cr frægnr bæ&i utanlands
Og innan fyrir ktinnáttu í eidri og riýrritung-
um; Jens Signrbsson yfukennara gtibfræbing
og sögumann mikinn ; Jón þotkelsson merki-
legasta lærdómsmann snkum þekkingar sinnar
á gömlum og mjög mörgum nýjtim tungum
og ekki sízt ísienzkunni; Gísia Magnósson
fjölvísan og nákvæinan málfræ&ing, og fleiri
eru þeir vel ab sjer. Og víst er um þa& ab
nú er öldin önnur en þegar skólameistarinn
hneig'i forfum svo: jarvus, jiarvtor, parvissi-
iniis (TiTTn, litlari, litlastur). f>ab er ekki iítib
happ fyrir iand vort, ab eiga slíka skóiakcnn-
ara og nú höfum vjer, þvl hinn mikli otbstýr
þeirra ætli fremur ab hvelja menn til a& koma
sonum sínum í þeirra hendur, og svo er þab
vant a& fylgjast a&, ab því iær&ari sem kenn-
endur eru, því beiur verba lærisveinar þeirra
ab sjei, og til þess er aimennt ætla6t. Nú
eru yfir 70 piltar f slióla; þeir eru hinn dýr-
mætasii fjársjó&ur landsins og er því mikib
kornib undir, hversu hatin er geymdur, og
hvort hann ber þá ávexti, sern nienn ver&aab
hciinia. Jeg efast eigi um a& á mebal þeirra
eru margir efnilegir og gáfabir, og þab því
fremnr sem fjöldinn er nieiri en ab undan-
förnu, og a& margir þeirra stundi trúlega lær-
dóm sinn, því ab þa& er ekki nóg ab hafa
nógar gáfur, heldur og ab nota þær rjettilega.
Sá einn er vel viii borinn, sem þa& gjörir.
Eins og flesttim, sent til þekkja, hefir jafnan
þótt Reykjavík ískyggilegltr stabur fyrir skól-
ann, eins mun þab eigi sícur nú, þar sem
slíkum fjölda siær saman af unglingum me&
öllu því sjálfræbi, sern þeim fylgir opt og tí&-
lim, er þeir eru óreyndir og óvarkáiir, og þarf
því varidlega til að gæta bæði af hálfu vanda-
niamia, skólakennava og piita sjáifra, ef engi
skulu vandiæbi af verba. Vel má vera ab
tiógu snemmt sje, a& beia kvítboga fyrir þessu,
en vjer getum þó ei duiist þess, a& mebal al-
þýbu hafa borizt um þessar mundir roisjafnari
sögur utn skdlann en opt ab undanförnií. En
felíkar sögur eru jafnan til mikils hnekkis fyrir
skólann, því þær vekja fyririitning á piltum
og lærdómi þeirra og jafnvel kasta tölnverð-
um skitgga á kennarana. Er þa& því skylda
hvers þess sem vill heibor skólans ab dnpa
nibur öiluiú Siíkum óiei&usiigum meb sannind-
nm og skinsamlegum rökum.
Margir segja a& þetta gamla vöggumein
Iandsins 0: drykkjnskapurinn, sem alltaf hefir
þótt brenna vi& í skóianum, sje nú töiuvert
ab magnast, sem ieibi af sjer deyfb vib hók-
ibnir og jafnvei ýmislegt lakara. Víst má
treysta því ab Bjarni skóiámeistái'i, sérn jafn-
an licfir lagt a!!t kapp á ab efla alit skólans,
lætur eigi sitt eptirliggja nje hinir kennararnir,
ab stemma stigu fyrir siíkvi óregln, og svo
sýnist svm þeim væri þab innanhandar, er þeir
iiafa stöbuga umsjón yfir piltum ab kalla má
nema á leyfisdögum og heigum. En því er
eigi svo varib. Allt er undir þvíkomib’, hver
andi verður drottnandi me&ai pilta sjáifra Ef
útsláttarandinn verbur ofan á, þ. e. ab gefa
sig mest vib bæjarfólki, og eiga goit vi& þab,
til þess ab geta drukki& hjá því í laumi, ef
þessi andi fær vaid yíir meiri hluta skólapilta,
þá cr aubsjeb, a& eptirlit og nótur kennaranna
doga ekkert; þá er þessi siranmur spillingar-
innar orbinn svo sterkur, a& aiiir flóbgarbar
bresta fyrir, og eins og strauniþunginn vex vi&
hverja stýflu, sem fyrir verbur, þannig espast
mótþrói og óhlý&ni pilta vi& hverja umvöndun
kennaranna. En því fer betur ab þetta er
ekki, því þab getur ekki verib, ab piitar sjeu
svo. skeytingarlausir um allt og um sjálfa sig.
Imyndum oss ab þeim kæmi vart til hugar,
a& þeir hefbi ntina skyidu vi& ættjörfu sína,
þótt liún kosti upp á þá æniu fje (öimusun-
um), þá megum vjer ei ætla a& þeir geti gieymt
skyldu sinni við góba foreldra og vandamenn
nje vi& Gub og sína eigin samvizku. I>eir
hljóta ávalt a& muna eptir því, a& þeir eiga
foreldra sem leggja mikib fje opt af litium efn-
tni f sölurnar fyrir þá, í einu orbi, sem ieggja
alit fram, sem í þeirra valdi stendur til þess,
ab stybja gæfu sona binna. þ>eir verba ab
finna til þess me& sjálfum sjer, hvílíkur ábyrgb-
arhiuti þa& sje fyrir sig ab eyba hinum dýr-
mæta tíma í i&juleysi, drykkjuskap og aunari
óreglu Ijóst e&a ieynt, sem gjörir þá me& aidr-
inum óhæfa til ab gegna skyldum sínunt rjetti-
lega, og þannig svíkja foreidra sína og a&
lokunum sjáll'a sig, Siík tilfinning hlýiur a&
var&veita hvern góban dreng; htln hlýíur ab
varðveita skóiann. Mikib er á valdi kennar-
anna, hversu gengnr í skólanum, ef þeir láta
sjer einlægiega annt um ab ieibbeina piitum
nteb kærieiksfullum abvörunum og áminning-
um, og iaba þá ab sjer meb biíbri og föbur-
legri umgengni. þ>eir verba vaudíega ab gæta
þess, ab flestir piltar, sem eru atkomandi í
Reykjavík eru einskonar munabarieysingjar,
sem engan eiga ab, og ættu því kennararnir
ab keppast eptir þvf, a& verfa jafnan fyrri til
ab vinna lijörtu þeirra en Rvík. En meira er
á valdi skólapiita sjálfra; hver þeirra út af
fyrir sig á ab kjósa hvorn veginn liann viil
heldnr ganga, hvort heidur þann sem liggur
til leti og dá&leysis og gjöra meb því foreidr-
um óbærilega skapraun, skömm og skaba, e&-
ur þann sem liggur til dugnabar og sæmdar
og verba þannig yndi foreldra sinna og sdnii
og gsgn sinnar kærn (ósturjarbar. Ab þessum
vegamólum kcmur mabur snemma í skóla, og
liggur þá líf manns vib, a& hafa vakandi auga
á sjálfurn sjer, a& ganga ekki vonda veginn,
þa& er mark á honum, a& inanni finnst hann
fyrst hægur yfirferðar og skemujtiiegur en á
endanum steypir hann manni í mikla eymd.
Nocet empta dolore voluptas. En hinn er í
— 45 —
fyrstu opt erviSur og þreytandi en a& lykt-
um launar hann margfaldiega alla ervibismutii
manns. Sæll er sá, sem þab liefir reynt.
ÁRANGUR AF LÆKNINGUM M. FL.
þegar vjer nú, eptir ab fjárklábinn í rúm 10
ár hefur pínt oss og pjágab hjer sy&ra, iítura
aptur til fiaka yfir þann tíma, sem ii inn cr
frá því liaun byrjabi, þá er sannariega lær-
dómsrikt fyrir oss, a& v'nba lítilsbáttar fyrir
oss, þær tilraunir, sem gjörbar hafa verib til
ab varna úlbrei&slu hans hvernig þær hafa
heppnast, og hvernig sumir málsmetanöi menn
haía koniib fram í fjárklábamáiinu þessi árin.
Tiiraunirnar, sem gjöríar hafa verib til ab
sporna móti honum, hafa ælíb verib tvenskonar
nefnii. lækningar og niburskurður. Lækning-
um hefir Danastjórn framfylgt af kappi, og
ailir hennar æðri og iægri erindsrekar, en
niburskurbinum haía rábib bæiidanna fús sam-
tök í vissurn hjembum.
Hvorugir liafa enn þá getab rýnt hvort
affaradrjúgara ver&ur, en iiokSturuveginri má
nú lijeban af sjá þab livort afiúrabetra hefbi
orðib, ef hvorirtveggju hufbu iagst á eitt, stjórnin
og bænduniir.
Sljórnin hcfur barib blákalt áfram ab
lækna, hvort sem þab væri bænduiri gebfelit
ebur ógebfelit, og stundum þegar engin mebul
hafa verib tii, skipab a& brúka vatn og h'and
í sta& valsísku lyfjanria. Til ab framkvæma
stjórnarinnav vilja liafa Btundum verib fengnir
þeir menn, sern lítið skynbragb beia á klába,
því sí&ur iækningar, og þab jafnvel suiuir
þeirra af niburskurbarflokknum, og má nærri
geta hversu niilda alúb slíkir erindsrekar hafa
lugt á iæluiingainar, þrátt fyrir aiiar þessar
torfærur, komust þó Iækningamar svo iangt
urn tíma, ab ekki voru orbnir nema tveir eða
þiír hieppar hjer sy&r'a, sem áttu kláðasjúkt
fje, en hvab skeði ? Hjer þurfti ab leggja á
smibsliöggib, en þab beib um tíma, já! það
beib og bíbur enn, og hver veit hvab iengi.
Nú kemur þó nokkur breyting á fjár-
klábastjórnina; nú kemur iiingí.b nýr stiptamt-
mabur, og lekur mc& sjer ekki #sjö anda sjer
verri“, heldur þrjá öfiuga fylgdar- og fram-
kvæmdarmenn í fjárklábamálinu; þessir eru
eins og taiið er upp íþjó&ólfi: fógeli Á. Thor-
steinson, Magnús Jónsson í Brábræbi, og hvab
hörmuiegast er ináifærslumaíur Jón Gubniunds-
son. fab var a& sönnu eiít hib forsjálasta
hragb, er stipiamtmacur gat upp hugsab, að
velja Jón Gubmundsson til þessa starfa, þar
sem hann ab uudarifömu hefir setib hjá og
horft á abgjörbirnar í lækningunum, og látib
síban „þ>jóbólf“ sinn flytja út ura landib þa&
sem aflaga hefir farib fyrir stiptamtinu í a&-
gjörtum þess, En þab var sannarlega umhugs
unarvert fyrir J. G., a& takast þetta vcrk á
hendur og framfyigja því ef hann vildi halda
hylli og áliti hjá þjóbinni, því nú skiptir hann
klæaim í þribja sinni, fyrst var hann lækn-
ingamaíur, sí&an skiptir hann um, og ver&ur
ailt i einu hinn kröpíugasti ni&urskurðarmabur,
og nú breytir liann til enn á ný, og er orlin
lækningamabur í annab sinn.
þetta er sannarlega a&gæzluvert fyrir J.
G., og af því vjer erum hans gó&kunningjar,
og höfum alit af haft miklar mætur á honuts