Norðanfari - 05.09.1868, Blaðsíða 3

ib, á kvennfólk og börn ab fara út úr kirkj-
nnni. Spyr þá byskupinn þá menn og bús-
basnclur eptir eru, hvernig alin sje enn fyrir
uppfræbing ungdómsins og svo framv. ll.gr.
Byskupinn í Hólastipti, á ab vera búinn á 3
árum, af) Ijúka af visitazíuferhum í öllu stipt-
inu, banni eigi sjúkdómar eha önnur forföll.
En byskupinn í Skálholtsstipti á 5 — 6 árum,
af því þab er miklu viblendara og erfibara en
Hólastipti. 24. gr. f hverju stipti fyrir sig,
skal einu sinni á ári um þann tíma hentugast
þykir, halda Synodus eba klerkaþing; í Hóla-
stipti á Flugumýri, en í Skálhóltsstipti á þing-
völlum. þangab á bysknpinn skrifiega og f tíma,
ab boba alla hiutabeigandi prófasta og presta
meb því þar á ab ræba allt þab naubsynlegt er og
áhrærir hin geistlegu mál. 28. gr. Á klerka-
þinginu byrjar byskupi ab áminna hina gcist-
legu um, ab þeir meb alúb og vandlæti vinni
ab verki Ðrottins. 47. gr. Hann á vib öll
tækifæri, og sjer í lagi á yfirreibum sfnum,
ab tala gegn misbrúkun áfengra drykkja og
úlögmætu okri, og sjálfur hafa vakandi anga
á þvf, sem og sjálfur áminna kennarana, ab
hiriu allranábugasta kongsbrjefi frá 3. júní 1846,
sje hlýtt, og engir drykkjurútar eba okurkarl-
ar, libnir í söfnubinum.
Höfundur framannefndra og fleiri nytsöm-
ustu lagaboba, var hinn ábur umgetni, mikli
og frægi gubsmabur General-Visitator L. Har-
boe, sem sendur var af konungi Christjáni
sjntta hingab út 1741, og dvaldi hjer til ársins
1745, og stuttu þar eptir varb byskup í jþránd-
heimi síban yfir Sjálandi og skriptafabir konungs.
Ghristjan sjötti hefir jafnan verib taiinn, einhver
hinn mesti trúmabur mebal Danakonunga.
IIÁTTVIRTI HERRA RITSTJÓRII
í ybar heibraba blabi, dags. 18- f. m ,
Bje jeg mebal annara veisaminna og skemmti-
Icgra greina, ab einn eba fieiri velviljabir menn,
sern nefna sig skiiríka og áreibanlcga, hafa í
tveimur greinum gefib ybur og lesendum ybar
hei'raba blabs fróblega lýsingu á verzlaninni
hjcr næstlibib vor, og furbar mig ab eins á því,
ab sannsögli, sem þó optast er samfara hinum
fyrrnefndu eiginlegleikum, hefir annabhvort
ekki verib tii hjá höfundunum, eba þeir liafa
um of látib leibast af persónulegum ástæbum,
svo ab jeg sem forstjóri þessarar verzlunar
þykist liafa tilefni til ab gefa ybur nánari skýrslu
utn þetta efni.
Sú mótsögn, sem á sjer stab í nefndum
greinum, ber þegar meb sjer, ab öll frásagan
er óáreibanleg og ónákvæm, ogmáafþvf rába,
ab þab hefir fiemur verib tilgangur höfundanna,
fróbleiks síns, var hann mjög vinsæll sökum
hógværbar, hreinskilni og kurteisi.
Watt hafbí gjiirt dálitla tilraun til þess
ab nota gufuaflib, því ab hann reyndi flest; en
þab var ekki fyrr en veturinn 1763—64 ab
liann fór ab hugsa unr þab fyrir alvöru, og
atvikabist þab svo, ab hann hatbi verib bebinn
ab gjiira vib eina af gufuvjelum Newcomens
Gufuvjel sú sem kennd cr vib Newcomen, er
einhver meb Iiinnm fyrstu tilraunum til ab
nota gufuaflib til vinnu sem reyndar var fund-v
ib löngu áfrir, og var hún svo Ijeleg, ab hún
er varla teljandi; því ekki varb hún höfb til
annars en ausa vatni úr nánirim, og var þó
bvo óþæg til þess og kostnabarsöm, ab miklu
þólti betra ab nota til þess hesta afi. Walt
gjörbi nú vib gpfuvjelina og setti hana á stab,
en líkabi illa, hvernig hún gekk, og sagiihún
væri eins og hann hefbi haldib í fyrstu, rjett
leikfang handa böriium. En er iiann gat ekki
þegar sjeb ráb til ab enduibæta hana, fór liann
ab hugsa sig betur um. Hann rannsakabi
fyrst allar bækur, sem hann gat fengib um
þctta efni sjer til leibarvísis, og er liann halbi
eafnab saman úr þcim öllu því er honuni gat J
verib tii stubnings, tók bann til starfa og gjörbi
ab segja eítthvab misjafnt um mig og verzlun
mína, heldur en ab fara meb hi einan og hein-
an sannleika.
Ánnar höfundurinn segir þannig, ab eng-
inn hafi getab lán fengib án skriflegrar skuld-
bindingar um ab borga bæbi nýrri og eldri
skuldir; hinn þar á móti segir svo frá, ab þab
einungis hafi verib ^ hluíi hinna eldri skulda,
sem heimtab var ab yrbi borgabur ásamt hinu
nýja láni, og þar vib bætir þessi höfundurinn
öbru, scm hinn hefir ekki getib, ab lánib hafi
verib bundib þvf skilyrbi, ab menn verzlubu
vib mig meb öllum vörum sínum meb því verbi,
sem jeg síbar ákvæbi, og sem jeg þá sjálfsagt
mundi skamta úr hnefa.
Vil jeg nú í stuttu máli skýra frá, ab hib
fyrst talda er ósatt, þar engum hjer hcfir í
hug dottib, ab heimta alla hina eldri skuld hvers
eins borgaba, og hefir þab sjálfsagt verib vib-
urkenning allrar sknldarinnar, sem liefir komib
hlutabeigendum á þá skobun, ab meb því ab
heimta hana, væri og öll skuidin heimtub.
Eins ósatt er þab, ab jeg eba verzlunarþjónar
mínir, sem stjórnubu verzlaninni í veikindum
mínum, haíi nokkurn tíma áskilib, ab sá, sem
lán fengi, undirgengist einnig, ab láta sjer
lynda meb þab verblag, sem jeg seinna mundi
setja eptir eiginn gebþótta ; þvert á móti fjekk
hver og einn, sem annars spurbi eptir því,
löforb fyrir, ab vörurnar yrbu lánabar meb því
verbi, sem yrbi í sumar. Hin þribja ásökun
er sú, ab jeg meb þessari abferb hafi viljab
eybileggja öll verzlunar-samtök í sýslunni, þar
sem jeg ekki heldur hafi kosib, ab trúa áreib-
anlegum mönnum í hverjum hreppi fyrir láni
handa almenningi, en ab binda hvern einstak-
an á áminnztan hátt; en þetta eru ósannindi,
þareb jeg þvert á móti, ef þessu hefbi verib
þannig fyrir komib, abjeghefbi getabebamátt
ab því ganga, hefbi ekkert heldur viljab, en ab
hafa lánib þannig uinfangsminna (concentrcret);
en þetta gat ekki orfcib, bæfci af því, afc til-
högunin rnefc Iánib var mibur vel hugsub, þó
af öbrum en mjer, og svo líka af hinu, ab
herra Th. Thomsen svo stöbuglega neitabi, ab
afchyllast þessa uppástungu um lánib ; varb
hún þannig algjörlega ab engu, og ab minnsta
kosti ekki optar nefnd vib mig en þetta eina
skipti, og var jeg þá enn nijög veikur, og gat
þess vegna ekki sjálfur lagt úrskurb á neitt.
Jeg Iiefi nú, eins og áfcur er ávikib, verib
veikur mcir en í hálft ár, og þess vegna verib
neyddur til ab haida mjer frá síörfum míuum
f þann tíma, og væri þab því ekki í rauninni
kynlegt, þó ýmsum heffci fundizt verzlanin
ganga stirbar cn vant er, þarjeg, eba rjettara
sagt, verzlunarþjónn minn, sem varb ab hafa
eina tilraunina eptir afcra, því hann einsetti
sjer ab Ijetta ekki fyrr, en hann lieffci ieyst
þessa ráfgátu. En til þess þurfti hann 10 ár,
sem bæfci voru löng og þieytandi fyrir hann.
Öllum þessum tíma varfci hann til rannsókna
og tilrauna. Einu sinni var Watt, næstum
orfcinn vonarlaus um ab sjer mundi heppnast
fyrirætlun, og var kominn á fremsta hlunn
meb ab hætta vib allt saman, en þá var bann
bvo heppinn, ab hitta á Mattheu Boulton, einn
af helztu ibnafcarmönnum í Birrningham, dug-
legan mann og framsýnan, og kynnast honum,
því liann lagfci allan hug á ab styrkja fyrir-
tæki Watts, og fyrirtækib tókst. Hin nýja
gufuvjel var fullgjörb í Soho og seldu þeir
Boulton og Watt hana þar, eins og Boulton
sagfci: rt’ab sem allur heitnurinn girnist —
aflib1", þab afi, sem lífgar hinar máttku smífc-
vjelar. Gufuvjel Watts var' ekki lengi ab
rybja sjer til rúms, úr því hún var komin
upp Hin fyrsta gufuvjel, sem riotub var í
borginni Manchester, (nú einhverrr hinni mestu
1) Hjer stcndnr enska orbib: p o w e r, þab er tvf-
rætt o: a f 1 eba v a 1 d. Geta þessar inerkÍDgar bábar
runnib hjer saœan.
ábyrgb á gjörbum sfnum, ekki þátlisí geta lán-
ab eigtir annara öbruvísi en SVo, ab einhver
vissa væri fyrir. f>ó hafa margar undantekn-
ingar átt sjer stafc, og munu margir kannast
vib þab, sem hafa fengib iári án nokkurra skil-
máia, og vill svo óheppilega til fyrir öbrum
höfundinum og frábögu hans, ab þegar hann,
sem er alþekktur, var vibstaddur í sölubúð
minni hjer á stabnum, var ab minnsta kosti
einn af 3—4, er vib vörii, sem nm þab getur
borib, hvort nokkur skrifleg skuldbinding hafi
af honum verib heimtub fyrir láninu, endahefir
þab ekki átt sjer stab nema ab eins þar, sern
verzlunarþjónn minn einhverra orsaka vegna
áleit þab naubsynlegt.
Hvab nú það snertir, er höfundurinn segir
frá um ekkjuna er hafi beíib um lán, en ekki
fengib, þá hefir sú bón aldrei fyrir mín eyru
komib, eins og líka verzlunarþjónar mfnir bera
fram, að þab sjeu ósannindi, að hinir umtöl-
ubu skilríku og áreifcanlegu menn hafi viljab
ábyrgjast lánib á þann hátt, sem frá er sagt,
enda vil jeg skjóta þvi til hvers sem vera skal,
hvort þab mundi iiafa getab átt sjer stab, ab
jeg hefbi neitab tveimur góbum og áreifcanleg-
um verzlunarmönnum um sKkt Iftiiræbi, ef ekki
hefbu verib abrar orsakir til, sem enn eru ekki
Ijósar, en serft hefbu fælt mig eba verzlunar-
þjón minn frá ab liafa nokkiirt tillit til loforba
þessara manna það heffci án cfa verib byggi-
legra, ef höfundarnir heffcu hugsab um þab áb-
ur, iivernig þeim hefir farizt vib mig, og mundu
þeir þá, ef til vill, hafa hikab sjer vib ab koma
fram fyrir almennings augu eins og skilgóbir
og áreibanlegir vcrzlunarmenn; það er ætíb
hægt, ab álasa öbrum ; en áfcur cn þabrer gjört,
er betra ab hugsa um, ab hve miklu leyti hlut-
abeigandi á þab skilib; ab minnsfa kosíi ættu
menn ekki ab segja annab en þab, sem menn
geta meb gófcri sainvizku varifc ab satt sje.
Ab endingu vil jeg ab eins bæta því vib,
ab þóít böfundarnir bafi verib eins heppnir og
margir abrir af vcrz'unarmö'nnum mínum með
að fá lán hjá nábúa mínum, herra Thomsen,
án skrifiegrar skuldbindingar, svo hefir hann
þó sjálfur sagt, ab sú regla hafi engu sfbur
verib rifchöfb hjá honum cn mjer, að fá vissu
fyrir því, sem lánab var, á sama hátt og hjer,
og mnn honum vissulega finnast lof þab, sem
hinum Bkilríku og áreifcanlegu höfundum þúknast
ab bera á borb fyrir hann, ómaklegt og óþarft.
Jeg vona nú ab jeg hafi komib hinum
heiðrubu lesendum blaðs ybar á abra og rjettari
skofcun á háttalagi mfnu og abgjörfcum í þvf
efni, sem hjer er um að ræba.
Skagströnd, 20. Júlí 1808. Meb virbingu.
W. E. Velschou.
ibnabarborg) á Norbur-Englandi, var smífcub
1790. En nú telst svo til, ab þar sje á tæpu
tveggja mílna svæði yfir 50,000 gufuvjelar
stöbugt afc verki, er iiafa til samans 1 miljón
hesta afl. Allt gufuaíl Bretlands er metib til
jafns við handafl 400 miljóna karlmanna, og
er það víst helmingi meira en allir verkfærir
karlmenn á jörfu. þab er því anfsætt, ab
allar gufuvjelar til spmans f Norbnrálfu, Vest-
urheimi og öbrum heimsálfum hafa mörgum
sinnum meira afl cn allt mannfólk í heimi Og
það er Jamcs Watt, sera liefir útvegað þjóð-
unum þetta afl, og kennt þeini ab nota það,
þvf hann er hinn eiginlegi höfundur gufuvjei-
arinnar. Allir hafa dást að Napóleon ganda
og það að maklegleiknm, cn fleiri hafa gott
af verkum Watts en Napóleons og munu liafa
mefcan heimur stendur. Ilingab má sannlega
heimfæra hib fornkveðna: cedant arma logae
et concedat laurea laudi (víki vopn — fyíir
vænum friði — og sigurdjásn — fyrir sæmd-
arverki) Árib 1800 hætti Watt vinnu að mestu
leyti. Hann lifði nú < næfci, en ljet þú ekki
anda sinn vcra ibjulausan þótt hann hjeldi
sjer væri einnig farifc að hnigna í námstörfum
ásetti hann sjer þó á sjötugsaldri ab reyna