Norðanfari - 02.06.1869, Blaðsíða 2

varib lii manneidis, cr vjer þ6 alis ekki hir&-
um um? En til hvers er a& spjaila um þafc ?
þafe er svo margspjallab áíur! Oss liefir gef-
ist nœgilegt tækifæri, til ab afla oss nokkurr-
ar ef ekki nægiiegrar þekkingar á svo mörgu
og mörgu, er snertir bjargræbisefni vor og
drýgindi þeirra; og vjer eigum margar frób-
legar bækur, sem glögglega benda oss á
margs konar hagsmuni, er vjer látum ánotaba,
bæ&i til iands og sjóar.
þab er ekki tilraun vor, ab títmáia deyfb
manna og hugsunarieysi yfir höfub; heldur
viljum vjer þegar snúa oss ab því sem hendi
er næst, sem ni. ab a t h u g a, hversu mikib
tjón hlotnast eba gæti hlotnast, af skotfæra og
og veibarfæraleysi. A hinum síbustu árum
hafa skotmenn fjöigab tíi muna, og flutningur
skotfæranna aukist, þó eltki svo mjög, sem
vera bæri. þab er langt frá ab vjer viljum
álasa kaupmönnum vorum fyrir þetta, ebur
gefa þeim slíkt ab sök; því hvernig ervibþví
ab búast, ab þeir hafi næmari sjón á þörfum
vorum en vjer sjálflr. þab sjá allir hversu
nrikill hagur þab er ab vera byrgur af skot-
færum og veibarfærum, dæmin eru deginum
Ijósari þetta vorib, hversu mikla björg höfum
vjer ekki fengib af sei, fisk og liöfrungum?
ísinn (hafísinn) kemur hjer jafriabarlega á
hverju vori, og liggur stundum lengst fram á
sumar, þetta tálmar eins og aliir vita hákarla-
veibunum, sem þó er abal atvinnuvegur svo
margra hjer kringum Eyjafjörb, en þab sáum
vjer nú í vor, ab ekki eru allar bjargirbann-
abar fyrir þab; 2 hákariaskipin fengu nefni-
lega töluvert af sel (blöbrusel), er var skotin
vib fsinn. Vjer íslendingar stundum allt of
lítib selveibi, sem þó vel mætti takast á liá-
karlaskipunum. Vjer setjum ab sum skipin
gætu fengib 100 þess konar seli —• máske á
meban þau hefbi ekki öbru ab sinna — og
hvern sel teijum vjer óhætt ab virba 10 rd.,
þab eru 1000 rd. ebur í 18 staía skipti lijer
um bii 55 rd. til hlutar, og er þá bliiturinn
hjer um bii samsvarandi 2| tunnu af lýsi,
eptir verbhæb þess, nú um þessar mundir.
Mundi ekki slíkur hlutur þykja góbur? Vjer
vitum dæmi til ab einn mabur hefir einungis
á skotfangi sínu grætt bjer um bi! 3—400 rd.
yfir vetrar tfmann, og samsvarar þessi fengur
ab mebaitali, eptir kornverbi á næstlibnu sumri
hjer um bii 25 tunnura af rúgi. Vjer vitum
þá marga er skjóta lijer um bil 1000 rjúpnr
á vetri, og má álíta hverja í búi manns 6 sk.
viibi, þab eru rdmir 62 rd.; nú setjum vjer
ab skotfærin kosti 10 rd (meira getur þab ekki
verib), þá eru eptir 52 rd. ebur hjer um bil
andvirbi fjögra tunna af korni. þetta sjá allir
sem vilja athuga þab. Fátækiingurinn getur
orbum, leiddist hann eins og ósjálfrátt til ab
fá ást á henni þó hann vildi þá forbast ab
íinna hana optar, varb honum þab endur og
sinnum, því honum varb kært ab sjá hana og
tala vib hana. Seinast sagbi hann henni meb
berum orbuni ab hann unni henni og varb
henni þab mikill fögnutur.
En þetta sæla tilhugaiíf fjekk skjótan
enda. Skömmu eptir ab Rochinek lol'aíi ab
unna honum rneban hún lifbi og skilja aldrei
vib hann, kom Tímúr til hans og bobabi hon-
um, ab hann skyldi búast fyrir ab taka þann
sama dag múti koriu þeirri, sem konungur
hefbi af náb sinni valib honum. Og áburenn
Jón gat komib orbi fyrir sig, var brúburin
komin ríbandi ab bdbardyruntim, og fylgdu
henni 2. þjónustu konnr. Gekk þá Jón út,
meb því hann var kurteys mabur, og hjálpabi
konunni úr söblinum. pá lók hún sk)'lu frá
andliti og gekk inn til ab litast um í htísinu,
sem hún átti ab búa í. Brá Jóni þá illa í
brún er hann sá ab þetta var afj’ömui kona
og svo ófrýn, ab hann hafbi aldrei sjeb herfi-
legri. þá gat hann ekki orba bundizt, og tók
til máls: Hverju sætir þetta Tímúr! ab mjer
máske tæplega reitt saman korntunnu virbi,
en á þenna hátt gefur hann meb söinu efnum
aflab sjer 4 Vjer getum þess tii ab verb
skotfæra þeirra er flytjast tii Akureyrar nemi
hjerumbil 1000 rd. (máske tæpum), og svarar
þab ab verbhæbinni til, hjer um bil 70 tunn-
um af korni (meb 14 rd. verbi); væri ekki
belra ab fá helmingi meira af skotfærum, þeg-
ar svona stendur á, og vera beldur án þess
virbis af óþarfaviirunni?
Áf framanskrifubu sjáum vjer hversu ó-
metanlegia hagsmuna vjer gætum notib, af
skotfærunum, sem oss niætti vera eins kær
abflutningur, og þab sem kallab er matvara.
Vjer álítum eba ímyndum oss, mjög til-
hlýbilegt ab sveitastjórnirnar, gættu 'vandlega
ab bjargræbisásetning manna á hverju hausti,
en ljetu þab ekki dragast úr hömlu, þangab
til á vorin, ab liungursdaubin stendur fyrir
dyrum úti. þetfa kann ef til vili, ab þykja
skopleg uppástunga, og verba lögb þannig út,
ab vjer ætlumst til, ab menn sje skornir af
fóbrunum; vjer vekjnm Iijer máls á þessu
einungis vegna þess ab þab er í sambandi vib
efni vort og tiiætlun þess; vjcr viljum n. 1.
láta hina helztu menn í hverri sveit gangast
fyrir því, vib kaupmenn, ab vjer á hverjum
ársins tíma sem er gætum fengib, fyrir borg-
un út í hönd, svo mikib af alls konar skot-
færum og veibarfærum, sem þörf vor krefur.
þetta má ekki skiljast þannig, ab vjer
Begjum, ab allir eba flestir hafi misst af bjarg-
ræbi fyrir skort á áhöldunum til ab aíla þess,
heldur segjum vjer ab nokkrir og margir hafi
bebib ekki alllítib tjón af þessum skorti. Vjer
höfum opt heyit kvartab um þab, strax á
haustin ab ekki væri ab fá skot í byssu, og
þó væii fuglarnir allt í kringum túnib, ekki
væri öngull í bót, því síbur ab hægt væri ab
koma sjer upp spotta, og þó væri fiskurinn
upp vib landsteina. Vjer vonum fyliiiega ab
ailir taki þessari h v ö t vorri vinsauilega
og vjer óskum ab hvöt vor nái sínu augna-
mibi, og þab í tækan tfma.
u.
NORÐUR OG LENGRA NORÐUR.
(Framhald), þab er því engin furba, þótt
ýmsir ferbamenn, sem um Afríku hafa farib,
hafi týnt þar lífinu. Meira gátu þeir eigi lagt
í sölurnar fyrir vísindin. En þó svo megi nú
heita, ab jiirbin sje mest öll orbin könnub, hæbi
meginiandib, eyjar og útsjór, þá cru erin eptir
tveir stabirá henni, sem engin mabur hefir
kannab tii þessa, en þab eru : heimsslcaut-
in (Pólarnir) bæbi subur og norbur. Og þó
erfibara sje þangab ab komast, sökuni ísa og
er send kona, ábur en menn spyrja mig, hvort
jeg vilji nokkra konu eiga, og án þess jeg
kjósi hana sjálfur. Heima í rnínu landi er
þessu hagab allt öbruvísi. Jeg vil enga konu
Jeg vil liía ókvæntur. Takib ijald ybar og
annab, sem þjer liafib gefib mjer, og látib mig
vera þræl“.
Nú vissi Tímúr eigi, livab liann skyldi
segja, en stundi þó upp þessum orbum: „Gæt
þess útlendingur ab konungur heimlar af þjer
hlýfni og þú ert á valdi hans“. flþab kemur
fyrir eitt“ sagti Jón. „Jeg hlýbi ekki“. Greip
hann þá hendinni í barm sinn, eins og hann
leitabi eptir einhverju, og hjelt áfram máli sínu :
„.Jeg get gert undarlega hluti þegar menn ganga
hart ab nijer. Jeg er eigi sem abrir rnenn.
Verbi jeg reibur þá bitjib Drottinn ab gæta
ybar, Jeg vara ybur vib. Forbib ybur! Forb-
ib ybur 1 Jeg finn til ab jeg tek ab brenna“.
Og í sama bili kveikti liann skyndilega í bind-
ini af eidspítum í barmi sínum, og varb af
því mikill hvellur, loginn gaus fram úr brjóst-
inu á manninum og þykka brennisteins gufu
lagbi um hann allan, Tímúr hljóbabi upp yfir
iilviíra, en orbum verbiab komib, þá láta menn
slíkt eigi aptra sjer, og sannast hjer hib forn-
kvebna: „m7 mortalihus ardtium est“ (þ. e.
daubiegum mönnum vex ekkert í augum). Menn
hafa nú á hinum síbustu árum iagt mikib kapp
á ab komast á þessa stabi, og einkum ab norb-
ur-heimsskautinu. Flestum, sem jeg þekki til,
kemur ásamt um þab, ab umhverfis subur-
heimsskautib sje land, og ef til vill megin=
land, ait saman ísum þakib, og þab vita menn,
ab sá ís nær miklu lengra norbur, þab er ab
skilja: miklu Iengra út frá því heimsskaiiti,
heldur en ísin vib norbur-heimsskautib nær lil
suburs. Menn hafa fyrir þá sök getab nálg-
azt norbur-heimsskautib miklu meir en hib
sybra; nieb öbrum orbum, komizt norbur yfir
82° norbur breiddar, en eigi lengra subur, en
78 0 subui' breiddar. þegar liinn nafnfrægi
enski sjótnabur Cook (fl779) kom heim úr
einni suburhafs för sinni, og hafbi komizt á
71. mælistig s. br., sagbi hann, ab ekkert skip
mundi geta lengra komizt í þá átt. En 1840,
eba þau árin, komst þó James Ross subur
á 78. mælistig, eins oa ábur var sagt; en
1827 hafbi Edvarct Parry komizt 82° 45’
til norburbs1. Af þessu sjezt, ab en vantar
menn 12° til þess ab komastab subur heims-
skautinu, en eigi nema 7° 15’ (þ. e. 7 mæli-
stig 15 mínútur) til þess ab ná norbur-heims-
skauti. En nú ber mönnum eigi saman ura
hvernig til hagi þar norbur frá. Surnir ætla,
ab þar muni vera fastaís eins og vib subur-
skautib, en sumir segja, ab í kringum norbur-
skautib sje ekki land, ebur fastaís, heldur haf,
opt og einatt autt fyrir ísum. Englendingar
eru einkum á hina fyrra, en Frakkar og þjób-
vetjar á hinu síbara. Sherard Oshorn,
sjólibsforingi einn á Englandi, og frægur mab-
ur, heldur því fast fram, ab nyrbra heims-
skautib, og allt þar uinhverfls, sje einlæg ís-
hella, og þó þar komi stundum vakir í, þá
verti þab alit samfrosta á vetrum, og sje því
engin kostur ab komast þangab nema á slebum.
þab lá nærri, ab Englendingar legbu af stab
í þessa siebaferb eptir rábum og áeggjan Os-
borns, en þá kom annnab í milli, sem eyddi
þeirri fyrirætlan. Á þýzkalandi er sá mabur
uppi nú um stundir, sem heitir Pet ermann,
einliver hinn mesti landafræbingur, og átrún-
abargob margra manna í þeim efnum. Ilann
segir, ab þab sjc aubur sjór uinhverfis norb-
ur Iieimsskautib, og þurfi menn aldrei þab ab
hugsa, ab komast þangab á slebum; þab fari
fyrir þeim, sem þab vilji reyna, eins og fór
1) Um bába þessa inenn má lesa í greiu eptir mfg,
sem nefnist: „ferbaliig manna um norburstrendur Ame-
ríku og íahatib þar fyrir norban“ , í blabinu „ísiend-
ingi“ l. 2. og 3. ár,
sig og hljóp út úr húbinni og brúburinn meö
honum. Kom hún þar aldrei síban.
Eptir þenna óttalega atburb, sem frjettiat
brátt utn allar búbir, gjörbust menn svo hræddir
vib Englendiiig, kallar og konur, ab enginn
þorbi ab koma nærri tjaldi lians, og urbu ýnis-
ar getur um hann. Ætlubu sumir ab liann
væri skæbasti galdra mabur. Abrir sogbu hann
mundi vera fjandinn sjálfur og geta kveikt í
allri jörbinni, ef iiann vildi og kæft allaTurco-
menn í brennisteius gufu. Konungur varb
daubhræddur eins og þegnar hans, því hann
var fullur iijátrúar, svo sem þeir, kallabi sam-
an rábaneyti sitt til ab þinga um, hvernig þeir
skyldi fara meb þenna óttalega útlending.
„Vjer skulum hafa þolinmæbi“ sagbi æbsti
rábgjati konungs. „Vera má eldui'lians slokni,
og kosiur sje ab spekja geb lians, ef vel er
farib ab lionum. Vilji hann fá sjer konu, get-
ur slíkur mabur, sem liann er, sótt sjer hana
uppí tunglib eba stjörnurnar. Vjer vertumaö
forbast á allar lundir ab styggja hann; því
annabhvort er iiann góbur eba illur andi, og
er þá vobalegt, hvort sem heldur er, ab ýfa
geö hans“,