Norðanfari - 24.06.1869, Blaðsíða 3
tnennirnir ættu nú aS leggja til gúSann skerf,
jafnframt og safnaö væri almennum samskot-
um eSa tillögum eptir sömu hlutföllum og Ey-
firöingar hafa stungiö upp á, í áminnstri grein,
svo a& minnsta kosti 1 kaupfar yr&i keypt
fyrir hverjar 2 sýslur á landinu, til þessa
fyrirtækis þyrfti ab stofna sýslunefndir er gengj-
ust fyrir aí> safna tillögunum, kaupa skipin,
fá á þau ábyrgb og halda þeim sí&an út til
verzlunar eptir samkomulagi vib eigendurna.
þessum einföldu hugmyndum og uppá-
stungum, bib jeg hinn hei&ra&a ritstjóra Norfi-
anfara at> ljá rúm í blafci sínu, ef ske mætti
ab þær gætu komib einhverju gó&u til leifear
máske me& því, a& uppörfa þá sem betur
hafa vit á, til a& rita ýtarlegar um áminnst
málefni og gefa ný og betri rá& til a& lina, e&ur
afstýra sem fyrst þegar byrja&ri almennri ney&.
Skrifab í febrúar 1869, af Austurþingeyingi.
frdmvarp
Bænarskráar til alþingis 1869 um hjú-
skapar mál.
þa& eru nú 10 ár sí&an alþingi vort sendi
hænarskrá til konungs um lítilsháttar breyting
e&a vi&auka vi& hjónabandslög þau fyrir Dan-
mörk, er búi& var a& gjöra hjer gildandi me&
konungsbrjefi til amtmannanna á Islandi dag-
settu 7 des. 1827. Ni&urlagsatri&i þessarar
bænarskráar voru þau:
1, a& alþekktir órá&s- og óreglumenn og ó-
nitjungar mættu ekki gefast í hjónaband,
nema sveitastjórnin, þar sem ma&urinn ætti
framfærslurjett, gæfi samþykki sitt til, ell-
egar svaramenn hjónaefnanna vildu ábyrgj-
ast a& ekki stæ&u vandræ&i afþeimnæstu
3 ár.
2, ef hin hluta&eigandi sveitastjórn óska&i
þes3 skyldu hjónaefnin vera skyldug til
a& útvega ejcr 4 svaramenn.
þessarí bæn þingsins, er a& eins var&
rúmur helmingur þess, svara&i konungurinn
þannig í sinni konunglegu auglýsing til al-
þingis 1861: a& stjórninni hef&i ekki þótt nein
ástæ&a til, a& fallast á þegnlega bænarskrá al-
þingis um breyting á hjúskaparlögunum; cn
skýrskota&i til þess, er fulltrúi hans hef&i lát-
i& í ljósi um máli&, þá er þa& var rætt á al-
þingi. En eitt me& ö&ru, er konungsfulltrúinn
þá tala&i um mál þetta var þa&, a& þótt hann
ekki gæti veitt nefndri bænarskrá e&a ni&ur-
lagsatri&um hennar me&mæli sín, mundi sú spá
og von rætast, a& nýjar bænir og betri uppá-
stungur mundu seinna koma til þingsins, er
menn betor hef&u hugsa& sig um, bva& tiltæki-
legast væri í tje&u efni.
Ekki viljum vjer þa& samt fullyr&a, a&
þetta eigi heima hjá oss sem þessi or& ritum
Hinir laxmenn hans vitnu&u þa& til Gu&S
a& þeir vildu enda lofor& sín.
„Vel er þa&, herrar mfnirl A& ári li&nu
mun jeg koma undir þenna glugga, f aama
mund og nú. Gu& almáttugur, sem þjer haíiö
kaliaö til vitnis, blessi y&ur, svo þjer getiö efnt
heit y&ar“ I
Eptir þessi bænarorí), gckk kaihnn burtu.
En stúdentarnir loku&u glugganum og tóku
aptur hljó&færi sín. A& lítilli stundu li&inni
voru þrír af þeim bnnir a& gleyma samtalinu
ví& Pjetur gamla, Ijeku sjer nú og skemmtu,
eins og á&ur. En er þeir skildu sag&i Ernst
vi& fjelaga sína: «Mjer sýnist þjer næsta
gla&ir og áhyggjulausir. þa& er jeg eigi þeg-
ar jeg hugsa til þess, sem vjer lofu&um fyrir
8kömmu“.
„Hverju þá“ ? sag&i einn af stúdentunum
„Manstu ekki? húsinu og aldingar&inum litla*.
þá hlóu hinir upp yfir sig, og hverr gekk
heim til 8ín.
Eptir þetta fundust þeir á hverju kvöldi
eins og þeir höf&n komiö sjer saman um og
Ijeku á hljó&færi sín. En hvert sinn minnti
Ernst þá á þetta hátí&lega loforb sem þeir hef&i
til þess alþingis er næst á að koma saman ;
en hitt játum vjer, ab þab sem oss þykir a&
hafi gefi& hva& mest tilefni til, a& hjónabönd
þau sum er hjer tí&kazt hafa nú um nokkur
ar, hafi eigi veri& svo skynsamlega stofnuö,
sem vera skyidi, sje einmitt þa&, hve únógt
má vir&ast hjer á Islandi þa& er fram er tek-
i& í nú gildandi lögum, um skilyr&i þau, er
útheimtist til þess, ab innganga megi hjóna-
band, þar sem tje& skilyr&i einkum og því nær
einungis eru í þessu fóigin: „a& ma&urinn sje
„eigi yngri en 20 ára og konuefni& eigi yngra
„en 16 ára, a& þau sjeu fermd, hafi verib til
„altaris og sjeu bólusett, a& þau sjcu óvi&ri&-
„in eldra hjónaband, ekki ofskyld e&a of tengd,
„a& hvorki ekkill nje ekkja sjeu of fljótt sam-
„an víg&, a& brú&urin, sje hún eigi ekkja, hafi
„foreldra e&ur annara hluta&eigenda samþykki
„e&a þessara mótmæli hafi af yíirvaldinu ver-
„i& metin úgild, og hi& sama a& segja um
brú&gumann, sje hann eigi fullmyndugur; enn-
„freinur, a& þau er hafi drýgt hór saman megi
„eigi samanvígjast, eigi heldur holdsveikar e&a
„vitstola manneskjur, og loks enginn sá e&a sú,
„er hefir eigi endurborgaö svcitarstyrk, þeginn
„eptir a& þau komust á lögaldur®.
þetta eru nú skilyr&in, er til hjónabands-
ins yfir höfu& a& tala nú eptir nefndum lög-
um útheimtast. En hjer er, eins og allir sjá,
ekkert talaö um hæfilegJeik, hvorki til a& ver&a
duglegur húsfa&ir e&a húsmú&ir, ef þa& ætti
fyrir þeim a& liggja, nje til a& ver&a gó&ur
og skyldurækin fa&ir e&a mó&ir, þau er líkieg
þættu til þess, vel a& uppala og mennta sín
eigin börn, og því heldur ekki í þessum lög-
um svo sem neitt talab hvorki um umli&na
reynslu nje framvísa&a sennilega vitnisbur&i,
nje um neitt útlit e&a horfur á, a& hjónaefn-
in muni ver&a þjó&fjelaginu fremur til sóma
og uppbyggingar heldur qn til hins gagnstæ&a.
En þa& er lög þessi vara vi&, vi&víkjandi hór-
dómi, holdsveiki og vitbresti, á sjer a& balla
aldrei sta&. En því hinsvegar svo vari&, a&
þegar hjónaefni tilnefna a& nafninu einhverja
svaramenn, vita þessir stundum anna&hvert ekki,
hva& slík svaramennska hefir a& þý&a enda
eru nefnd hjúskaparlög ekki enn til á mó&ur-
málinu, ellegar þeir hugsa einungis um hin
nefndu skilyr&i, er prestarnir segja þeitn a&
lögin taki fram, og þegar ekkert þykir vanta
upp á slíkan bókstaf, er án tafar lýst me&
hjdnaefnunum er þau óska þess, og þau gefin
saman í hjónaband. þetta a& sönnu hefir og
getur blessast í hinum vafasömu tilfelium,
stundum allvel e&ur svo, a& eigi lei&i til vand-
ræ&a, en opt líka mi&ur. Og um þa& sí&ara
gæti nægilega vitnaö allt þa& basl og sveita-
vandræ&i, er nú fara meira og meira í vöxt
unnib gamla manninum og sem hann áleit
þeir mætti eigi rjúfa.
Eitt kvöld sag&i hann vi& þá: »Mig
fur&ar sannlega, a& þjer ney&iö mig til a& minna
y&ur á þetta loforÖ aptur og aptur, þetta lof-
or& sem var svo skýlaust og dýrt svarib. Ann-
a&hvort höfum vi& talaö í alvöru og þá ver&-
um vjer a& láta oss vera annt um heit vor,
ellegar vjer höfum farib me& ógu&legt gabh og
ver&um vjer þá a& bæta úr því og fá fyrir-
gefningu á yfirsjón vorri Yinir mínir ! jeg
get ekki sofib lengur í ró, fyrr eu jeg er bú-
inn a& finna rá& til a& borga þessa helgu
skuld“.
„Og hvernig eigum vjer a& finna rá& til
a& borga þetta, sem þú kallar skuld“ ? sag&i
einn hinna. Sá hjet Kristófer. „Foreldrar
vorir leggja æri& nóg í söiurnar, til a& halda
oss sæmilega til mennta Og þó vjer vildum
leggja allt skotsilfur vort saman í marga mán-
u&i og lifa af tómu lopti, gætum vjer eigi
keypt hinn minnsta kofa og au&vir&ilegasta
aldingarfe handa þessum heimska kalli. Uafi
þa& þá verib fíflska a& vife lofu&um honum
þessu, þá er þaö því meiri fíflska fyrir hann
fyrlr sakir vegalausra og örbyrgra og opt ráfe-
lítiila yngri og eldri hjóna me& ómegb þeirra.
En a& slík þyngsli eru einkum nú svo tí& og
tiltinnanleg, kemur, a& oss vir&ist, mjög svo
af hinu a& kalla ótakmarka&a giptingafrelsi og
jafnframt þý&ingarlítilli svaramennsku eptir nú
gildandi hjúskaparlögum.
Til a& rá&a bót á þessu, og a& ekki fari
ver en komife er, álítum vjer því einkum nau&-
synlegt, a& hjónabandsstofnuninni yr&u settar
nokkufe þrengri og skynsamlegri skor&ur, en
verib hefir. Ekki ætlum vjer samt a& fara
því á flot, a& binda giptingarfrelsife eingöngu
vi& svo og svo miklareigur, fasta bólfestu e&a
jar&næfei, og þab því sí&ur sem sú hugsunar-
stefna mun fremur farin a& ry&ja sjer til rúms,
a& menn álíti meiri velgengnis fyrirbo&a frem-
ur a& fækka margbýli, en fjölga því. þótt
oss komi því eigi til hugar, a& heimta bólfestu
e&ur fast jar&næ&i handa öilum er giptast megi,
viljum vjer samt, a& litib sje á fleira en tilskip-
unin 30. apríl 1824 um skyldur presta vi&-
víkjandi hjónaböndum tiltekur. Vjerviljumafe
einnig sje haft tillit til, hvernig hjónaefnin sjeu
a& sjer gjör a& ö&ruleyti: a& kristilegri sit-
8emi, a& trúrækni, trúmennsku, i&jusemi, hóf-
semi, rá&deild, kunnáttu og dugna&i til stö&u
sinnar, samt hlý&ni og hollustn er þan ógipt
voru anna&hvort heima hjá foreldrum sínum
e&a sem hjú hjá ö&rum, og a& þau sem ávöxt
af þessu eigi nokkrar eigur vi& a& sty&jast og
því betra, ef líka væri vi&unanlegt fast hæli,
annahvert sírax e&a á&ur langt um li&i, í vænd-
um handa þeim.
Ef haft væri og hafa ætti eptir þörfum
og kringumstæ&um tiilit til alls þessa álítuá
vjer a& hef&i og þann kost í för me& sjer, a&
sjerhver trúlynd hjónaefni vildu á allan hátt
sem hezt húa sig undir, a& þau hæfileg yr&u
álitin til hjúskaparins, er þau áræddu e&ur af-
rje&u a& leita hans. En til þess a& eirálig
þessir ný«áminnztu hæfilegleikar yr&u fyrir
augum haf&ir, er hjónabönd stofnub væri, álít-
um vjer a& nægilega hvetja mætti, ef hjóna-
bandslög vor yr&u þannig Iagfær&:
1, a& í sta&inn fyrir þá (þý&ingar íitlu) tvo
svaramenn, sem a& undanförnu hafa átt
sjer sta&, yr&i kosin af hreppsbændum 5
manna nefnd í hreppi hverjum, a& mefe-
töldum sóknarprestinum, er skyldu sfn á
milli meta þá hæfilegleika a& si&fer&i, rá&-
deild, dugnaíi og efnahag, er útheimtast
ættu til hjónabands fram yfir þa&, er í
hjer enn gildandi hjónabandslögum ákveb-
i& er.
2, skyldn þau, er giptast vildu, í hvert sinn
snúa sjer til formanns slíkrar nefndar, og
hún ábyrgjast álit sitt og atkvæ&i fyrir
a& byggja á loforb vor. þar er hver heimsk-
an annari lík. Svo bý& jeg ykkur gó&ar næt-
ur lagsmenn ! og óska þjer sofib eins rótt í
nótt og jeg ætla jeg muni sofa“.
Ekki dug&i samt þetta til a& sannfæra
Ernst og veita honum ró.
Hann átti heirna hjá mó&ur sinni skammt
frá háskólanum. Hún hjehKatrín, var bónda-
dóttir og haf&i átt skólakennara í sveitaþorpi.
Nú var hann dáinn, en hún haf&i flutt sig
inn í borgina til að koma fram syni sínum og
fyrir þa& hún vildi eigi sjá af honum. Hjer
vænti hún a& dálítill fö&nrarfnr, sem hún haf&i
fengiö, mundi endast sjer og honum, þangab
til hann væri útlær&ur, og gæti annast sig f
ellinni.
Katrín var sparsöm og gó& kona og elsk-
a&i son sinn hjartanlega.
Hún tók nú eptir því a& sonur hennar
bjó yfir einhverju og var sem allajafna þyngdi
yfir honura. því spur&i hún hann hvaö þvf
olli, a& hann væri svo dapur og tala&i sjald-
an or& frá mnnni.
Ernst sag&i henni þá alla sögunaoghvafe
lægi á bjarta sinu. þóttist hann þegar sjá á