Norðanfari - 29.01.1870, Side 1

mBMFARI
9. Alt.
W P' MWIMiW
í 39—40 og 43—44 nr. Norí)anfara f. á.
heBr „tilvonandi grei&asöluraafmr“ ritab á rndti
grein nrinni í 17—18 nr. Nor&anfara næst á
undan um greiíasöluna og yill álíta hana nau&-
synlega til a& tálma fiakki og óþarfa fer&a-
lögum. fab er ekki gott ah gjöra sjer Ijósa
hugmynd um meining liöfund., því í öllum
fyrri parti greinar sinnar talar hann um al-
menna grei&asölu, en þegar hann kemst ab
endirnum virfeist ni&ursta&an ver&a sú, afe hann
vill veita öllum ókeypis beina nema umhleyp-
ingum og munafearseggjum. Og, hver verfeur
þá meiningamunurinn lijá okkur? enginn ann-
ar enn sá, afe hann vi'l venja umhleypinga af
umrás sinrii mefe • því, afe selja þeim e i n u m
greifea, en jeg álít afe í þvf efni megi og eigi
afe beita Iögunum. þetta er þá einginn greifea-
sölumafeur í raun rjcttri, en afþví hann þyk-
ist vera þafe, verfe jeg afe fara nokkrum orfeum
um sum atrifei í grein hans og um ’málefnife
sjálft, senr þarf afe skýrast fyrir almenningi.
Greiöasölumafeurinn vill ekki álíta gest-
risnina dyggfe, cins og henni sje nú orfeife var-
ife, af því hún sje orfein afe veitingavana, en
þetta fer eptir mönnum, og þetta cr haigt afe
segja um allar dyggfeir, hvar sem þær finnast,
afe þær sje orfenar mönnum afe vana og þar
mefe ríra mæti þeirra, en vife erum ekki þeir,
sem ransökum hjörtun og nýrun.
Hann getur engan mun fundife á greifea-
söhi, sem atvinnuvegi og á greifeasölu í pukri.
þafe er sami munurinn ogerá verzlunarstjett-
inni og sveitapranginu. Enginn neitar, afe
kaupmannastjettin sje leyfilegur atvinnuvegur
og ómissandi mannlegu fjelagi, en hitt þykir
mifeur heifeurlegt og mefe lögum bannafe, afe ein-
stakir menn taki afe pranga í sveitum, og þafe
er þetta greifeaprang, sem jeg fuliyrfei afe strífei
móti sönnum kristindómi, en ekki hitt, þó yfir-
völd og landslýfeur sjái naufsyniegt, afe ferfea-
menn, er koma af fjaiivegum, meigi eiga víst
afe fá keyptan beina, á vissum stöfeum, efþeir
þarfnast þess ; þafe sem menn verfea afe gæta
afe er þetla, afe þegar einhver lögum samkvæmt
tekur sjer þann atvinnuveg afe selja vegfarend-
um beina, þá bindst hann skyidum, þeirri skyldu
nefnilega: afe hafa jafnan beina til, er beifest
er, þar sem greifeaprangarin þykist laus allra
skyldna og þykist máske vítalaus, þó hann iáti
menn deya undir húsvegg sínum.
þetta skilur ekki greifeasölumafeurinn og
því þykist hann verfea mjög fyndinn er hann
spyr : er þá ekki eins gufesblessunar afe vænta
vife fjallveguna eins og í sveitunum ? En þeg-
ar hann í enda greinar sinnar er afe bjófea
kunnngum og ókunnugum til sín til gefins bein-
ingar, af því afe hann sje náungi þeirri þá get
jeg spurt í sama anda: er hann þáekkieinn-
ig náungi þeirra, er hann virfeist afe kalia um-
lileypinga ?
En komunr nú til málsins sjálfs og afe-
gætum livafe þýfeingarlaus þessi greifeasala verfe-
ur. Vinir og kunningjar eiga frían beina, og
þá sjálfsagt allir, sem frá þeim eru, þarnæst
allir gestir og ókunnir menn, sem þarfnast
hluttekningar. Hverjir eru þá sem eiga afe
horga? umhleypingarnir og munafearseggirnir.
En hver þekkir þessa úrhinum ókunnu mönn-
um? liver gjörir afeskilnafe Baufeanna og hafr-
anna? og hvafe margir rnunu hafrarnir verfea
er til reyndarinnar kemur, þcgar beifest er húsa?
AKUHEYRI 29. JANÚAR 1870.
þegar myrkur er komife og gesíur ber afe dyr-
um, þá spyr ekki hin sanna gestristni um liver
í hlut eigi, heldur hver þörfin sje ; og þegar
til kæmi, hvafe margir ráundu verfa til afe segja
vife gesti sína : þú verfeur afe borga greifean af
því afe þú ert umhleypingur og munafarsegg-
ur? Nei, br. m. þetta jer ekki vegurinn til afe
koma af óþarfa flakki, þafe Iendir allt í sama
farinu, þafe eru yfirvöjdin sem þafe eiga afe
gjöra. Jeg held líka afe menn gjöri ofmikife
úr flakkinu. Jcg hefi búife hjer í sýslu yfir
10 ár, og þekki þó mjög svo fáa, sem hafi
gjörl sjer þafe afe atvinpkivegi afe flakka bæa á
milli, jþafe eru iielzt fáráfclingar, scm hafa ver-
i& latisir í vistum, og verife í sendiferfcum,
þetta 1. og 2. á vetri, og sem jeg í liuga
mínum heti álitife gustukamenn. Hin tegund-
in eru munafcarseggirnir, en menn koma þeim
ekki af munafeinum, þó þeir verfei afc kati|ia
liann — þeir gefa jafnvél 1 rd, fyrir brenni-
vínspelann —. Eina ráfeife vife þá er afe veita
þeim eigi munafe, þá munu þeir liætta kom-
um sínum. Jeg skal sízt allra inanna iialda
mefc þeim, sem rífca út til afc snýkja brenni-
vín og kaffi, og er samdóma greifeasölumann-
inum um óreglu þá, sem á seinni tímum hefir
vifcgengist í þessu tilliti, en eini vegurinn til
afe afnema þá óreglu er, afc bindast fyrir kaup
og nautn þessara muna, því þá ei slíkum út-
rcifcura sjálfhætt.
Sjeriiver dvffffd hpfi--7,fna ..r..oe:,
meiga ekki afneita dyggdinni fyrir þafe, held-
ur girfea fyrir afveguna- Ofmikife má af öllu
gjöra og svo er um veitirigar, en þafc er eng-
inn bót afe afnema cinn afveginn mefe öferum
enn verri.
þessi bobbi, sem greifeasöiumafeurinn kemst
í, í enda ritgjörfcar sinnar sannar bezt mein-
ingu mína, afe greifeasala verfcur aldrei fram-
kvæmd í sannri raun nema því afe eins afe öll-
um sje selt án undantekningar, en þafe getur
aldrei orfeife, eins og hjá oss hagar til, og á
ekki afe verfca. þegar á afe fara afe gjöra grein-
armuninn, dettur mjer í hug: „þú veizt eigi
hvern þú hittir þar“. Hómarnir geta verifc
misjafnir, og þú kannt afe kalla þann umhleyp=
ing, sem jeg kann kanske, mefe eins miklum
rjetti, afe kalla aufenuleysing. En þú segir :
liann á ekki afe fara flakkandi; þafc er satt,
og seg því hreppstjóranum til hans. Allir
vita livafe menn geta verife misjafnlega naufe-
staddir, en sá tekur máske ekki eptir því,
sem hefir mefeaumkuuartiifinninguna mefe sölu-
hugmyndinni. Sluifafe stendur: „hungrafcur
var jeg og þjer g á f u fe mjer afe eta“ og all-
ir þekkja, liife fagra fyrirheit, sem þafe hetir;
en hvert vertur fyrirheit iúnna, til hverra sagt
verfcur : „hungrafeur var jeg og þjer s e l d u fe
mjer afe eta ? þeir hafa viljafe fá fyrir sitt,
fengife þafe, og hafa því sín laun úttekife. Vjer
ætlum ekki afc selja hungrufcum greifea, segja
greifeasölumennirnir, en greifeasalan mun hafa
þafe í för fnefe sjer hjá allmörgum, afe gust-
ukamönnunum mun fækka eptir áliti þeirra,
svo afe þannig mætti fara, afe hungrufcum væri
frávísafc af því hann heffei enga borgun og af
því hann væri kaliafcur umrenningur, þar sem
kunningjanum, hver munafearseggur sem væri,
væri veitt í stofu óspart og ókeypis Sjá ekki
allir á hvafe skökkum grundvelii slíkar hug-
myndir eru byggfcar, og á hvafea villigötur
M. 4.—5.
menn rata mefe þessum liætti ? „Hver er þá
minn náungi“ spurfei Lögvitringurinn forfeum,
og þafe mundi bráfeia verfea orfetak greifeasölu-
mannanna og yfirskript heimilisdyra þeirra,
því greiíasalan útliýsir smámsaman ölium kær-
leiksanda þegar vjer berum satnan greifea-
sölumannanna smásmuglega anda vife göfug-
lyndi hinna fornu fslendinga þá má bczt sjá
liver áhrif umlifeni tíuiinn hefir liaft á hugi
manna.
Isletidingar! gerum þafe ekki fcferum vor-
um og sjálfum oss til vansæmdar, afe minnast
framar á almenna greifeasölu!
Húnvetningur,
ÁGRIP AF BAUKRÆÐUM.
(Framli.). Grundvl. Ðana 5. júní 1849 hafa
aidrei orfeife stjórnlog v o r, því afe þau eru e i g i
á komin eptir neinu samkomu-
1 a g i m i 1 I i k o n u n g s o g í s I e n d i n g a.
Og svo eru þ a u e i g i framar til, heldur
önnur n ý, dags. 28. júlí 1866, þótt efnið sje
afc mestu hife sama. þótt jeg leiti í Iagasafn-
inu frá upphafi til enda, þá finn jeg þar enga
tilskipun, konungsúrskurfe nje nokkurt annafe
lagabofe, cr geri þessi mál sameiginleg. Jeg
væriti afe komife verfei mefc konungalögin; en
hængur mun vera á lögmætu gildi þeirra hjer
á landi, og hann er sá, afe fulltrúar íslendinga
6 rtvfpu v wgoruuuuiuiii bcDlct 60. JUll lODTá tlötðll
afe eins umbofe af hendi iandsmanna til afe sverja
Frifcriki konungi þrifeja hollustueifc sem arfa-
k o n u n g i, en enga heimild sem e i n v a 1 d s-
k o n u n g i. þetta er ijóst af brjefi konungs
24, marz 1662 til íslendinga. I því brjefi cr
talafe um konungserffcirnar, en eigi minnzt einu
orfei á einveldifc; eru menn svo befenir afe koma
til þings til afe vinna erffcahollustueifcinn og bofe-
ifc afe liafa t i I þ e s s f u 1 I t u m b o S af
þeim er heima sitja. Konungur áleit þá alveg
naufcsynlegt afc þeir menn er vinna áttu eifeinn
lieffei fullt umbofc af landsmanna hálfu; þar af
leifeir þá, bæfei eptir efeli málsins sjálfs, svo
sem jeg tók fyrst fram, og eptir frjálsriskofeun og
skipun konungsins, afe ekkert gat orfcifc gilt,
efcur þjófein gat eigi orfeifc bundit) neinu því,
er sendimenn hennar gjörfcu framar en hún haffci
veitt þeim leyfi efeur umbofe til afc gjöra. £>ess
vegna er f raun rjettri einvcldife aldrei a fe 1 ö g -
urn, heldur afe eins án laga, á komife hjer
á landi. En hvafc sem um þafc er, Iivort heidur
þjófein hefir gengifc Iengra efeur skemmra und-
ir konung 1662, þá hefir hún gjört þafe mcfc
samningi, og samningur þessi stendur <5-
haggafeur þar tiU'rjettir hiutafeeigendur breyta
honum sfn á niilli mefe n ý j u m s a m n i n g i.
þótt aldrei nema svo væri, afc Ðanmerkur
konungar lieffei orfcife 1662 löglega einvaldir
konurigar yfir Islandi, þá leifcir eigi annafc af
því cn afe þeir geta haldifc cinveldinu, mefean
þess er aufeifc, en afhent geta þeir þafc eigi
öferum út f frá; slíka óhæfu getur enginn kon-
ungur gjört, því afe enginn liiutur gæti verið
jafn stórt afbrot gcgn orfcum og anda kon-
ungalaganna, þeirra einu laga, er s t a n d a
yfir iiinuin einvalda konungi. „Ðanmörk“
er nú annafe land út í frá; en til þess afc
taka af mjer ómak afe sanna þafe, skal jeg afe
eins taka orfe prófessors Larsens mjer í munn,
er jeg vona þyki órækur höfundur hjá dansk-