Norðanfari - 27.04.1870, Qupperneq 2

líonnngRÍiiIIfnía, ef hann hefir eigí vita?) af
efeitr fekib eptir ö&rura stjörnlagabreytingum
síían 1848 en þeim í hertogadæmumim, og
eigi lesib a&ra sta&betri höfuncla en Rdssó um
þjófcfrelsi og landsrjettindi, og skal jeg geta
þess í þvf skyni, aí> Rdssó talar hvergi tim
samning milli konungs og þegna, heldur um
samning milli mannfjelagsins ebur almennings-
viljans og hvers manns sjer í lagi; hann kall-
ar framkvæmdarvaldif) ebur konungsvaldib 1 í k-
a m 1 e g a orsök efuir verkfæri, og mun kon-
íingum eigi þykja mikii) til þess koma, sem
vonlegt er,
Nú settist Tómas nifmr, en enginn stób
npp. þorgrímur af Vitivöllum haf&i vib og
vii), me&an Tómas flutti ræfuna, verii) a& bda
sig dt meb skál til ai) drekka minni hans, en
haf&i óvart sofnai) dt frá þessu umstangi fram
á skálina Jón forseti sleit fundinum mei)
snjallri ræiu, og minntist þess aii iyktum, ai)
hann skyldi vera manna fdsastúr til uti kveija
menn á ftind síiiar vi& tækifæri til ai) ræia
alþingismál, ef þeir svo vildi.
Nd voru borft fram borin, og fundar-
mcnn settust a& veizlu, en þeir Saura-Mangi
og þorgrímur gengu um beina. Skorti þar
hvorki mat nje munngát, góba frammistöiu nje
glebi ei)ur gamanræfiur. Kunnum vjer svo
eigi fleira af fundi þessurn ai) segja, en ósk-
um þeim gagns og gamans af er lilýtt hafa.
Ileifiursmafiur einn í Hdnavatnssýslu hefir
scnt oss brjcf þai), sem hjer ketnur áeptir, og
hefir hann mælst til þess, ai> vjer snerum því
á íslcnzku og tækjum þab í blai) vort. þessu
viljum vjer ekki neita, því brjefif) er ai> minnsta
kosti hentugt til ai) sýna alþýiu manna, hvern-
ig ýmsir menn vor á meiial, einkum í höfui)-
sta&num Rcykjavtkr bera oss íslendingum sög-
una þegar þeir eiga tal við Dani. Stjórnar-
bótarmáliB er, eins og öllum hlýtur a& vera
Ijóst, hi& mesta velfer&armál lands vors, og
þar hjá hi& mesta vandamál þings vovs, þa&
ætti því einnig a& vera hi& mesta áhugamál
allrar þjó&ar vorrar. En þvt er mi&ur a& mál
þetta hefir eigi veri& nógu opt og ítarlega
skýrt í blö&unum, svo mörgum er eigi eins
kunnugt og vera ætti um allan gang þess og
hvar því nd er komi&. þ>ó umræ&urnar um
mál þetta ver&i prenta&ar í alþingistí&indun-
um, þá komast þau mörgum seint e&ur aldrei
í hendur. Vjer álítum þa& því nau&synlegt
og mjög vel til falli&, a& alþingismennirnir,
scm málinu eru kunnugastir, skýri sluttlega og
ljóslega frá gangi þess á þinginu í fyrra, og
höfum vjer lcngi be&i& eptir og þrá&, a& fá
þesskonar skýrm^ar í bla& vort frá þingmönn-
unum hjer fyrir nor&an, en þeir Irafa þó eigi
láti& til sín heyra allt til þessa. þ>ó vjcr tök-
um nú þetta Reykjavíkurbrjef í blaii&, þá má
enginn ímynda sjer, a& vjer álítum þa& vel
rita&, e&ur sjeum höfundi e&ur höfundum þess
samdóma nm me&fcr& stjórnarbótarmálsins.
Vjer tökum hrjefife einungis til þess a& gefa
lesendum vorum líti& sýnishorn af því, hvern-
ig mótstö&uflokkur vor, sem einkum heíir a&=
setur sitt í Reykjavík, fer a& hugsa og álykta.
Brjefii) er dagsett í Reykjavík 11. sept,
f. á, en prentab í #DagbIadet“ 27. s. m. og
er svolátandi:
Tilgangur þessa brjefs míns ætfi a& vera
sá, a& lýsa svo sem jeg gœti störfum alþing-
is 1869, og einkanlega a& skýra frá mc&fer&
þingsins á tveimur frumvörpum, er stjórnin
lagii fyrir þa&, og sem einmitt ndna þessa
dagana er útkljáb af þinginu. Af því les-
endur „Daghla&sins“ þckkja á&ur efni þessara
frumvarpa, þarf jeg ekki a& fara út í þau ;
hverjum og einum er þa& Ijóst hve a&gcngi-
legt þa& bo& er, sem danska stjórnin heíir
gjört Islendingum í frumvörpunum, og menn
munu kannast vi& a& slíkt bo& ætii a& minnsta
kosti þakkir skyldar af hálfu Islendinga Jeg
skal segja frá þvf á eptir, hvernig alþingi hefir
teki& bo&i stjórnarinnar; en jeg álít rjettast
I frásögn minni um störf þingsins a& geta um
vi&bur&ina í sömu rö& og þeir gjör&ust, og
skal þá fyrirfram drepa stuttlega á fyriikomulag
þingsins og hverjir flokkar á því eru,
Hi& íslenzka alþingi, sem stofna& var 1843
er eins og menn vita verulega ólíkt hinu forna-
alþingi lijer á landi a& ætlunarverkinu til, því
þa& er ekki nema samkoma til rá&agjör&a og
eru á henni 27 manns, 6 konungkjörnir og 21
þjó&kjörinn, því Reykjavík og hver ein sýsla
á landinu sendir 1 fulltrda. Alþingi hefir ekki
enn þá haft ráð til a& kosta hds dt af fyrir
sig til a& halda fundi sína í, en vev&ur a& bjarg-
ast við stóran sal í skólahúsinu hjerna, og er
hann ekki nota&ur nema þegar alþingi kcmur
saman. A veggnum móts vi& dyrnar hangir
olíumynd af Kristjáni konungi áttunda, sem
lijer á landi er haf&ur í hávegum, ogtilbeggja
hli&a vi& myndina eru tveir ræ&us;ólar handa
konungsfulltrúa og forscta. Næst þeim sitja
þingskrifararnir, sem kosnir eru til hvers þings,
og í hálfhring þar fyrir framan sitja a&rir þing-
menn við tvö bor& í sætum, er þeir taka af
handahófi. Bakvi& þingmennina eru tvö lítil
rdm handa tilheyrendunum, og milli þing-
mannabor&anna og sæta konungsfulltrda og for-
seta eru tvö minni bor& handa auka skrifur-
unum, er reyna svo sem hægt er a& ná ræ&-
um þingmanna, sem sjálíir lei&rjetta þær á
eptir, og loksins koma þær í alþíngistí&indun-
um í bdningi, sem menn undra sig margopt
á, þar sem ræ&urnar þykja ósjaldan vera frem-
ur eins og þingmenn vib viss tæki hel'&u átt
a& tala, heldur en þeir hafa talab í rauninni.
Eins og jeg skýr&i frá seinast [í ö&ru
brjefi], er klerkaflokkurinn fjölmennur á þing-
inu í ár, því af 27 þingmönnum eru 10 af
prestastjett, þar á me&al byskup landsins. Af
lagamönnum eru 4 á þinginu, það er a& segja
allur ytirdómurinn (3 menn) og amtma&urinn í
vesturamtinu. Af bændum eru 9 (þar á me&-
al sendil'ararráfe og lærifa&ir í heimspeki Grím-
ur Tomsen) ; enn fremur 1 verzlunarma&ur, 1
skólakennari, og 1 sem ekki helir ákve&inn
atviunuveg (fyrrverandi skjalavöríur Jón Sig-
ur&sson)1, Hvernig þessir þingmenn skiptast
í fiokka er ekki hægt a& tjá, nema a& því er
vi&víkur stjðrnarbótannálinu, því í ö&rum mál-
um koma engir sjerlegir flokkar fram ; en í
þessu eina máli skiptist þingi& mjög greinilega
í þrjá a&alflokka, þa& er a& segja stjórnar-
flokkinn (hina 6 konungkjörnu og Tomsen sendi=
fararráð), me&alflokkinn (3 presta og þann ytir-
dótnarann, sem ekki er konungkjörinn) og svo
hinn ramm-íslenzka ílokk, en í honum voru 15
aðiir þingmenn og forseti (Jón Sigur&sson)
oddviti þeirra. þessi sí&ast taldi flokkur mátti
sjer þannig töluvert mest á þinginu, og undir
eins á næsta fundi eptir þingsetningardaginn
sýndi það sig hvaö hann átti uridir sjer, þeg-
ar kosnar voru nefndir í bæ&i frumvörp stjórn-
arbótarmálsins, því í bá&ar nefridirnar voru
kosnir hinir sömu menn allir hinir fremstu dr
ramm-íslenzka íiokknum. f>a& var merkilegt,
a& til undii bdnings þessa máls, sem er svo
mikilsvert fyrir land og lýb, var enginn af
1.) þegar bijefskrifarinn fiokkar þingmenn-
ina hjer eptir atvinnuvegum, ver&a þeir a&
eins 26, og hver er þá hinn „týndi sau&ur“?
þd ólíklegt mcgi vir&ast er þa& einn dr stjórn-
arflokknum, einn af hinum fáu dtvöldu, iand-
læknirinn.
Iagamönnum kosinn, þó fjórir af þeim, sem
eru álitnir helztir í landinu sætu á þingi; þar
í mót lentu í nefndunum 4 prestar, 4 bændur
og 1 skólakennari — ekki a& tala um hva& ó-
heppilegt eg óþinglegt þa& var, a& kjósa alla
af meiri hluta þingsins, svo minni hlutinn gæti
ekki komið fyrir sig or&i í nefndinni2
Me&an nefndirnar störfu&u a& hinu ábyrg&-
armikla ætlunarveiki sínu kom mikill sægur af
ö&rum málum til me&fer&ar á þinginu. Aulc
fáeinna (5) konunglegra lagafrumvarpa og
tveggja konunglegra álitsmála voru þau inni-
falin í bænarskrám, er höf&u komi& dr hintim
ýmsu kjördæmum landsins alltí kring, og sem
áhrær&u ýmsa hluti mjög svo ósamkynja.
Margar af bænarskrám þesstim báru vott uin
tnikinn vi&vaningshátt, og sýndu þegar á aHt
er litife me& livað litlu hóíi islenzka þjó&in kann
a& nota sjer uppástungurjett sinn3. Jeg skal
ekki þreyta lesendur „Dagbla&sins" me& þvf ab
fara dt í þessi mál, en vil a& eins taka fram
ltvað óvl&urkvæmilegt þa& var af þinginu þar
sem lagt var fyrir þa& frumvarp um fjárhags-
a&skilna&inn, a& fara enn þá í þetta sinn a&
bibja um tillag dr ríkissjó&i til stofnana, sem
sjálfsagt yr&i a& koma á fót og vi&halda me&
Islands sjerstöku efnum, og sem á&ur helir ver-
i& neitab um, einmittafþví fjárhagsa&skilna&=
urinn var í vændum4. „Svo mikib sem ver&a
má dr ríkissjó&num danska til íslands og svo
lítið sem ver&a má frá Islandi til hans“, — þetta
er hi& stö&uga or&tak vi& allar atkvæfcagrei&ls-
ur. Svo sem aflei&ing af þessu var þa& a&'
alþingi ba& næstum í einu hljó&i um stofnun
lagaskóla, kennara í sögu Islands og norrænni
fornfræ&i, árlegan styrk handa íslenzku forn-
gripasafni, stofnun sjómannaskóla, gufuskipa-
fer&ir kringum landið o s. frv. A me&an öli
þessi mál voru rædd og konungsfulltrdi jafnt
og Stö&ugt minntj & hvaö ósanngjarnt vœrl á
þessum tíma a& bi&ja um tillag dr ríkissjó&f,
þó hin gagnstæ&a rödd um si&fer&islega skyldu
Danmerkur a& sjá Islandi fyrir öllum þessum
þarflegu stofnunum ynni sigurinn, — á me&-
an þessu fór fram störfu&u hinir 4 prestar,
2 ) Fyrir vort leyti álítum vjer þa& hvorki
óheppilegt nje óþinglegt, a& allir nefndarmenn
voru kosnir af þeim þingmönnum, sem vilja
láta hag og velferb vorrar fátæku æitjar&ar
sitja fyrir sínum eigin hag, e&ur hylli einstakra
manna, er kynnu a& hafa rá& til a& veita nafn-
bætur, launavi&bætnr eður því um líkt.
3) þa& er ótilldý&ilegt og ósanngjarnt, a&
nda þjó& vorri slíku um nasir. Me&an vjer
höfum ekki annan meiri rjett en uppásfungu-
rjett, þá er e&lilegt að vjer notum hann í sem
fyllstum mæli
4.) þetta er me& öllu rammskökk ályktun
hjá brjefskrifaranum. f>a& er sitt hva&, a&
fjárhagsa&skilna&ur sje kominn
á, og ísland hafi sín eigin efni dt af fyrir sig
a& vcrja til nau&synja sinna, e&ur hitt, a& í
r á & i s j e a& koma honum á. Dan-
mörk hefir nd eins og stendur fjárhald íslands,
og á me&an er þa& einmitt hennar si&fer&isleg
skylda að neita því eigi um þab setn landið
þarfnast nau&synlega og má eigi bí&a eptir.
Slík neitun er oldungis sama kyns, eins og ef
einhver fjárlialdsma&ur neytar ómyndugum
skjólstæ&ingi sínnm um þa& sem hann nau&-
synlega þart til að ná andlegum og líkamleg-
um þroska í uppvextinum, og segir: »þd
ver&ur a& bí&a og utvega þjer þetta sjálfur
þegar þú ert or&inn fulltí&a, og jeg er bdinn
a& afhenda þjer fjárráb þín“. En þegar sá
tími kemur loksins, er hin gdfca tí& hjá li&in ;
hinn unga vantar þann sálar og líkams-þroska,
er honum var synjað um a& ná í uppvextin-
um, og nd getur liunn eigi ná& lionnm íram-
ar, þó liann leggi margfalt í sölurnar. Svo
var líka Gu&i fyrir a& þakka, a& jafnvel flest-
ir af sljórnarfiokkiniini á alþingi litu þannigá
þetta alri&i, því brjefskrifarinn segir, a& þingið
hafi næstum í einu hljó&i be&iö um fje dr
ríkissjó&num til þess, er hann telur upp, og
sem lionum þykir „óvi&urkvæuiilegt“ um að
bi&ja.