Norðanfari - 18.05.1870, Blaðsíða 1

ö. Ar
M «0.-21
NttlANFARI
— Me& líniim þcssum ætlum vjcr a& sýna
fram á þaí), liversu hin danska verzlun er og
hefir veriS íslendingum óhagkvæm; hvflfk
naulsyn beri til þess, aö fá þessu verzlunarfyrir-
komulagl breytt; hversu slik bre'yting horíir þeim
til hagnabar og framfara; og a& hún ekki sje
þeim ofvaxin, enda ekki á nærverandi tíb, þó
nó sje fromur hart í ári.
þab er cillom kunnugt, hverjar afleibing-
ar þab hafbi fyrir fslendinga, þegar þeir hættu
því, aí> fækja sjálfir naubsynjar sínar til ót-
lairda, ckki eingöngu meb tilliti til efnahags-
ins, heidlir ab þar vib hvarf líka smátt og
smátt atorkusemi, dugur og dfonglyndi, ekki
sízt frá þeim tíma, er Danastjórn lagli verzl-
unina í þær járnvibjur, secn aígjörlega komu
iandinu á knjen. þó verzlunin hafi á seinni
tímum verib gefin frí ab nafninu til, þá liefir
þab allt til nærverandi tíma koniib Islending-
um ab litlum notum, því þeir hafa eptir sem
ábur veriö boudnir í verzlunar efnum á klafa
hinnar dönsku þjóbar, sein jafnan hcfir haft
ísland fyrir fjeþúfu; þeir hafa optast verib
einir um hituna ; þeir hafa valifr oss þær vör-
ur, sem þeim þótti mest gróbavpn af; jafnan
veiií) vel byfgir af óþarfanum, ptab honum ab
oss, og ginnt oss til ab kaupa hann, oss til
heilsutjóns og ótörmunar; þeir hafa sett kost-
ina, sein vjer urbum ab ganga ab, hvernig
sem þeir svo voru, af því vjer vornm þigej-
andi; þeir hafa flesiir litib meir á vöru stærb
en vöriifæði, ög gefið hinum rfka meira fyrir
hans vöru, þó hón væri lakari, heldjur en hin-
um rábvanda fátækling fyrir hans minni en
betri vöru, og meb því vaniÖ kaupunauta sína
á skeytingarleysi og sóöaskap í vöru verkun.
þegar varan síöan fjell í verÖi erlendis, af
þessum orsökum, hafa þeir jafnan gefiÖ fs-
lendingum skuld fyrir þab, og látib þab bitna
á þeim í næsta skipti. þó einslaka kaup-
mabur hafi viljab haga verzlun sinni hyggi-
legar, og gjöra mismun á vörunni eptir gæb-
um, hefir hann ekki fengib því rábib fyrir
fýkn hinna, er höfbu öll brögb í frammi, til
ab ná tii sín sem mesíu vörumagni þeir
hafa sjaldan verib sparir á láni, en ekki gleymt
ab taka rentuna, og liana ríflega, sem sá skuld-
lausi liefir mátt borga jafnt þeim skulduga;
hefir skammsýni og vesældómur fslendinga talib
þab kost vib verzlunina, þangab til sknldin
er heimtub, opt á óhentugasta tíma fyrir
skuldara, eöur hón er tekin af fátækri ekkju
og börnum hans, ellegar saklausir hljóta ab
horga hana. Vetrar verzlunin, meb nibursettu
verbi á innlendri en uppsettu á ótlendri vöru,
hefir sumum kaupmönnum vorum verib hin
kærasta, því þeir vissu, ab þeir gátu þá hæg-
ast komib sjer vib meb ab norla saman ; þeir
vissu, ab þá var hjá mörgum þprfin og þorst-
inn mestur, og því mundi ekki verba mikib
spurt um verö eöur gæöi útlendu vörunnar,
sem hitt, hvort þaö fengist, er menn fýsti; þá
var hcntugastur tími til ab reita saman vörur
og pcninga fi<í ráöleysingjum, óspilunarmönn-
um, munaöarseggjum og drykk jurótum; þá
var hægast aö binda menn meö skriflegum
ekuldbiridingum og veösetningum á gamla klaf-
ann. „Ljót er en snnn þó sagan“.
þrátt fyrir allt þetta hefir íslendingum
hætt vib aÖ álíta kaupmanninn sem nokkurs
konar föbur, fjárhaldsmann og lífshjargara,
AKUREYRI 18. MAÍ 1870.
hafa því beöib í auömýkt og andiegri deyfb
eptir því sem honum þóknaöist ab óthluta
þeim, og ekki leyft sjer ab hugsa, ab þetta
gæti öbruvísi verib, því annars væri hnng-
ursdauÖi vís, og þannig varpab allri sinni á-
hyggju upp á „þann heilaga fööur í höndlun-
inni“. þetta sýnir ljóslíga hversu allur kjark-
ur og jafnvel sómatilfinnkng var hvorfin fs-
lendingum viö undangengna langvinna verzl=
unar einokun og kógun. .
En morgunroöi frelsisins hefir á seinni
tímum stráb birtu sirini eihnig yfir Islendinga.
og sýnt þeim, hvar þeir væru aökomnir, þó
liafa kaupmenn vorir á hinum síöustu árum
gjört mest til þess ab opna augu íslendinga,
og sýna þeim fram á, ab meb sama verziun-
ar fyrirkomulagi sem hingab tii, sje þeim
engrar uppreisnar von, og því beri hina brýn-
ustu nauösyn til, ab fá því breytt, eigi Iandi
voru nokkurntíma ab auönast aö komast í tölu
siÖaÖra þjóöa, og ef vjer eigum aö eeta haft
full not stjórnarbótar þeirrar, er vjer nó von-
um eptir.
Meövitundin um þetta Iiefir á undanförn-
um áruin ktiób oss til ab leita allra bragba
til ab laga og bæta verzlun vora, og höfum
vjer í því skyni stofnaö ýmisleg fjelög: til aÖ
afmá kaupstaöar^kuldir; til ab bæta vöruverk-
un; til ab fá betri og hagkvæmari verzlunar-
kjör; til ab fá lausakaupmenn, og þar vib
auka verzlunarkeppni, ogj annab fleira. En
allt þeíta hefir veitt aÖ eins lítilfjörlegan
stundar-hagnab, sem Ijóslega sýnir, ab Islend-
ingar höföu enn nó ekki fundiÖ hinn rjetta
grundvöll til aö byggja yfir. Samtök kaup-
manna hafa jafnan oröiö yfirsterkari samtök-
um landsmanna, og er þab eblilegt, því þeir
standa betur ab vígi meb samheldnina. Verzl-
un lausakaupmanna er mjög stopul, þeirkoma
annaö árib en hitt ekki; þeir sömu gallar eru
á verzlun þeirra sem liirina; þeir láta opt
leiöast af fortölum föstukaupmannanna ti! aÖ
gefa sömu eöur líka prísa sem þeseir; þeir
eru sumir ótsendir frá einhverri fastri verz'un
hjer á landi, og orsaka því enga verzlunar-
kejipni.
þaÖ getur engum dulist, hversu þab htyti
aÖ verba Islendingnm hagkvæmara og lieilla-
drýgra, ab þeir velji sjálfir naubsynjar sínar,
heldur en ab hljóta ab hvíla vib þab, sem
kaupmenn bjóba fram, hve ijelegt sem þab er.
þá muudi lika reynast svo, ab minna yrbi af
óþarfa á boöstóluin, sem ab undanförnu hefir
veriö liinn versti eybsluormur í bóum manna.
þessi hugsun hefir vissulega vakab fyrir Reyk-
víkingum þeim, er næstliöib sumar sendu vör-
ur meb póstskipinu til aö kaupa eriendis naub-
synjar sínar fyrir þær, og sýndi þab sig strax,
hvílíkan hagnab hlutabeigendur höföu af því.
þetta fyrirtæki Sunnlendinga og árangurinn
af því, hefir nó hvatt fleiri til ab feta í þeirra
fótspor. þab hafa sem sje fleiri sýslur komib
sjer saman um þaö, ab senda mann til dt-
landa meÖ þessa árs fyrstu póstskipsferb, þess
erindis: ab sernja við kaupmenn þar, og fá þá
til ab senda skip meb tilteknum vörum, er
hluíabeigendur skuldbyndi sig til aÖ kaupa
strax vib hingabkomu þeirra fyrir a& nokkru
leyti áöur umsamiö verb. Vjer efumst því
ekki um, ab fyrirtækib muni bafa heillaríkar
afléiíingar, einkum a& því leyti sem þabgetur
— 39 —
verib rjettur undirbúningur ebur mebal til ab
koma á inniendri verzlun, meb því ab gefa
efni til hennar. En nvab langvinnt ebur arb-
samt hiÖ umrædda fyrirtæki verbi oss, er mikib
undir því komib hverja kaupmenn verzlunar-
fulltróar vorir hitta fyrir erlendis; hvort ebur
hvab opt þessir fást til ab senda skip sín
hingab meb ótleridar lánabar vörur; hversu oss
verbi skilmíjlarnir haganlegir f hvert skipti;
ebur hvort vjer getum vænst þess, ab fá jafn-
gób kaup á iánuöum vörum og þeim, sem eru
borgabar strax ót í hönd, og svo undir ýmsu
öbru. þab er því vandsjeö, í hib minnsta í
byrjuninni, hvort svona lagab verzlunar fyrir-
tæki geti náb augnamiöi því, er allir Islend-
ingar ættu hjer eptir ab hafa sjer stöbuglega
fyrir hugsbotssjónum, og verja til öllum kröpt-
um sínum, sem sje: ab gjöra verzlun vora
innlenda. — activ. — En þar til er vissasti
vegur og meb því verbur iagbur fastastur
grundvöllur, ab sem flestir gangi í hlutafje-
lag, þab er: safna sjób í peningum og vörura
til ab kaupa fyrir útlendar vörur, sem sje
undirstöbiiRjóbur verzlunarinnaf, líkt og höfuö-
stóll sá er kaupmenn vanalega leggja í verzl-
un sína, og skal hann vera arÖberandi. þess-
ar tvær hjer ab framan tilfærbu verzlunar ab-
ferbir mætti vel sameina, og verbur máske
nauösynlegt, einkum í byrjuninni, á meban
vi.rzlunarsjóburinn er lítill, mun þab verba
aubvelt, aÖ fá til iáns nokkub af vörum þeg-
ar nokkub af þeim er borgab ót í hönd. En
eptir því sem höfuöstóllinn vex, er verzlun
vor byggb á fastari grundvelli, og í sama
hlutfglli fer vaxandi velmegun landsins.
Ef fyrirtæki þetta er byrjab hyggilega,
meb almennum áhuga og samheldi, lilýtur þab
ab fá blessunarríkan framgang, og verba Is-
lendingum smátt og smátt Ijósari liagsmunir
þeir, setn af því leiba fyrir land og lýb. AÖ
þetta ekki sje tómur hugarburbur sýnir og
sannar alira alda og allra landa reynsla. þab
þarf ekki, þessu til frekari sönnunar, ab telja
upp alla þá stabi erlendis, sem eingöngu lifa
á verzlun; þab þarf ekki aö telja upp allar
þær þjóbir, sem safnab hafa aubfjár, mest-
megnis vib þab, ab reka sjálfir verzlun sína;
lítum ab eins til hinna dönsku kaupmanna,
eem verzlab hafa hjer á landi, og eingöngu
lifab á þessari verzlun sinni: margir þeirra
hafa orbib stórríkir, þrátt fyrir þeirra ínikla
tilkostnab. Hefbi allur sá auöur, sem þannig
hefir dregist dt, lent í landinu, eru mestu lík-
ur til, ab vjer nó værum betur á vegi staddir,
cn vjer erum. Hinir hyggnustu stjórnvitring-
ar hafa jafnan fundib þab vera hib óbrygbul-
asta mebai til ab reisa vib fátæka og kdgába
þjób, og til ab fá peninga til þess sem fram-
kvæma þurfti, ab lilynna ab verzluninni meb
öllu mögulegu móti. þab sem hverjum ein-
stökuin manni og heilli þjób Iiefir orbib til
anbs og framfara, hlýtur einnig ab koma Is-
lendingum ab notum.
Vjer höfum hjer ab framan leitast vib
ab færa rök ab því, hversu naubsynlegt þab
sje, ab Islendingar reki sjálfir verzlun sína, og
ab mestu líkur sje til þess> a& s>í breyting á
henni liljóti ab vería landinu til mikilla hags-
niuna og framfara. En eru Islendingar færir
um, ab koma því til ieibar? Margir munu
svara spurningu þessari neitandi, og bera