Norðanfari - 13.07.1870, Page 1

9 £fg
IIORBAMAKI.
M 24.-25
þJOÐHÁTÍÐIN 1874.
Hinn fyrrverantli þingmafcur NorSurþing-
eyinga herra Sveinn Skiilason, var eins og
kunnugt er, fyrsti liöfundur uppástungunnar
um þjófchátí&arhald í minningu íslands bygg-
ingar. þab var bann setn flutti málib á al-
þingi 1867 svo röksamlega, a& þingib fjellst
nærfellt í einu liljd&i á þessi megin atrifci:
1. A& Islendingar árifc 1874 haldi almenna
þ> j ó & b á t í & í minningu þess a& Island
hafi veri& byggt í 1000 ár þannig; a&
fyrst og fremst sje gu&sþjónustugjör&
haldin nm land allt á tilteknum degi, og
sí&an almenn sainkvæmi þar Bem haldifc
sje á lopti minningu þessa vi&bur&ar.
2. Afc reist sje til minningar um byggingu
Islands, alþingisbús úr fslenzkum steini,
og sje þar sett á mynd Ingólfs Árnason-
ar liins fyrsta landnámsmanns.
En fremur skora&i alþingisíorsetinn, í um-
bo&i þingsins, á stiptsyfirvöldin og landfógeta,
um a& ganga í nefnd me& 2 alþingismönnum
til a& standa fyrir málefni þessu, og safna
því fje sem me&þyrfti til a& fá uppástungum
þinggins framgengt. Stiptsyfirvöldin tóku fús-
lega afc sjev starfa þenna, og nefndin rita&i
þegar áskotun til allra Islendinga um a& sty&ja
þetta fyrirlæki me& almennum og árlegum
samskotum. Áskoran þessa má lesa í 19.
ári þjófcóKs bls. 164, og skýrir þjó&ólfur um
leifc frá þvf, a& nokkrir þingmenn og embætt-
ismenn í E#>ykjavík liafi þegar* byrjafc sam-
skotin, me& því a& skrifa sig fyrir álitlcgum
tillögum, sem mundu nema allt a& 972 rd. ef
þau greiddist öll.
En hjer stendur þá hnífurinn f kúnni.
Sí&an 1867 hefir ekkert heyrst um þetta mál.
Blöfcin hafa alveg þagafc um þa&, nema ef
telja skal skop þa& sem stcndur í 8. ári Nf.
bls. 47 48 og sem er höfundinum til Iítillar
særndar. Heykjavfkurnefndin hefir ekkertláti&
til sín heyra opinberlega, sí&an hún gaf út á-
skoran þá fiem 4Jur er geti&, og heima í hjer-
ufcum heyrist mál þetta varla nefnt á nafn.
Hvafc veldur þvf? Eru fslendingar svo rænu-
latisir a& þeir sjái ekki sóma §inn? e&a eru
uppástungur þingsins svo fráleitar a& þeim sje
engin ganmur gefandi? j,etta þykir oss þörf
á a& hugleifca nokkufc gjörr.
Engin fslendingur sem nokkra þjófernis-
rækt e&a þjó&lega tilfinningu hefir, mun geta
neitafc þvf, a& fögtir og háleit skofcun sje fólg-
in í þeirri hugmynd, a& vjer minnumst á
ver&ugan hátt byggingar landsins, 0g þcirrar
1000 ára aldar sem forsjónin hefir alifc oss á
þessu fagra og svipmikla, en kalda og ófrjöva
Iandi. A& vísu hefir margt mótdrægt drififc
á daga fefra voria á þessu tímabili; har&indi
drepsóttir, kúgun og áþján, hafa gengifc yfir
landifc, og skilib oss eptir bló&ug epor sín.
En þess heldur megum vjer minnast raefc þakk-
læti, Ðrottins dásömu handlei&slu á oss og
fe&rum vorum; í gegnum allar þær hörmung-
ar setn yfir landifc hafa dunifc, 0g vera glafir
yfir því a& vjer erum komnir & þenna dag)
og eigum yfir höfufc a& tala bærilegl,m kjör-
«rn 0g kringumstæ&um a& sæta, og getum
jafnvel me& gla&ri von og öruggu trausti horft
framm á ókomna tímann, eins og íe&ur vorir
Sjörfu þegar þeir tóku sjer fyrst bólfestu hjer
á landi. þjó&hátí&in ætti því í þessu tillitiufc
AKtlREYRl 13. JÚLÍ 1870.
vera endurminningar- og þakklætishátífc fyrir
oss; en þetta merkilega tíma takmark ætti |
c n f r e m u r a& vera hln öflugasta hvöt fyrir
oss, til a& taka oss fram í því sem oss hefir
mest verifc ábótavant a& undanförnu; þafc er j
í hagsýni, samheldni og lagi á a& nota okkar
veiku og strjálu krapta. Og þar sem a& hifc
1. uppástunguatri&i alþingis, vir&ist stefna í
þessa áttt, má ætla a& þa& sje rjett og vel
hugsa&.
En ö&ru máli mun vera a& gegna um
sí&ara uppástungu atrifci þingsins. þafc er a&
vísu stórvaxin og hetjuleg fyrirætlan, a& reisa
steinhöll handa alþingi, sem aldrei hrynji me&-
an giundvöllur landsins stendur óhagga&ur,
en hjer þarf meira til en mikin hug og digur-
mæli. Hvernig getur annars riokkur hygginn
ma&ur og kunnugur ástandinu hjer á landi
látifc sjer koma til hugar f fullri alvöru, a&
svo mikifc fje sem me&þarf til þessa fyrir-
tækis, fáist me& frjálsum samskotum á ekki
lengri tíma en til 1874? A alþingi 1867 kom
til nmræ&u hva& miki& fje mundi þurfa til
sfcinhússbyggingarinnar; sumir hjeldu a& eigi
mundi veita af 70,000 rd., afrir vildu láta
komast af me& 30,000 rd,; mefcaltali& af þessu
er 50,000 rd. Og sannarlega mundi eigi veíta
af 50 000 rd. til a& koma upp almennilegu
steinhúsi handa alþingi. eptir því sem reynsl-
an hefir sýnt a& opinberar byggingar kosta
hjer á landi. Hvar eiga nú Islendingar a&
taka-þessa 50,000 rd i því árfer&i sem nú er,
auk allra þeirra útgjalda sem nú hvíla á al-
menningi? og þar sem í mörgum hjeru&um
lundsins, ver&ur a& betla árlega nm láns- og
gjafa-korn til a& for&a almenningi vifc hung-
urdau&a. þ>a& tjáir eigi a& svara hjer til því
8em sumir þingmenn hafa svarafc 1867, a&
ekki þurfi anna& en hver mafcur dragi vi& sig
1—2 kaftibolla e&a fáein brennivínsstaup á
ári, til a& fá nægilegt fje til steinhússbygging-
arinnar, því þa& mun fara hjer eptir sem
hingafc til, a& þeir sern geta vcitt sjer kaffl
og brennivfn — og þeir eru máskc fæstir af
landsmönnum —, munu neita þess eins og
á&ur, hva& sem lífcuv samskotunum til stein-
hússbyggingarinnar. Svo er oss, ef til vill,
á mörgu fremur þörf í þenna svipinn en al-
þingishúsi, því þinginu er borgifc einsogstend=
ur, me& þa& húsnæ&i sem þa& nú hefir í skóla-
húsinu ; og á mefcan alþingi er haldifc á sutnr-
in, en skólinn á veturna, má þetta fullvel
fara. En skyldi einhver breyting á þessu
ver&a me& tírnanum, svo þingi& þarfnist liúss
út af fyrir sig, mun eigi þurfa a& efast um
a& stjórn sú sem þá a& hlut a& máli munisjá
þinginu fyrir húsnæ&i, e&a fje til hússbygg-
ingar. Yfir höfu& a& tala ferst oss eigi, eins
og högum vorum rm er komifc, a& rá&ast
í þau fyrirtæki sem ekki eru sjerlega nau&-
synleg, en hafa stórmikin kostnafc í för me&
sjer. A& setja mynd Ingólfs Árnasonar á hús-
i&, er fremur skáldleg hugcnynd, en sem hefir
enga practiska þý&ingu. Iljer mun vera meint
myndastytta; en ekki málverk. Ur
hverja efni skyldi hún eiga a& vera? A&
líkindum hefir uppástungumönnunum eigi dott-
i& f hug afc hafa hana úr íslenzkum steini eins
og húsifc, heldur úr útlendum inálmi e&a marm-
ara. Og þar sem lijer er eigi völ á neinum
innlendum myndasmifc, svo bæfci þyrfti a& fá
— 47 —
smi&i og efni afc föngum til, þá færi nú a&
hverfa hi& þjó&lega sem þessari hugmynd hefir
veri& talifc til gildis.
þannig er þafc þá meining mín, a& þessi
uppástunga þingsins um steinhússbygginguna,
sje eigi sem heppilegust; enda má rá&a þa&
af því, hvc litinn gaum almenningur hetir
gefifc benni — og enda fleiri atvikum —, aö
hún hefir eigi almenningsálitifc vi& a& sty&jast,
og þá er heldur eigi reynandi til a& fá henni
framgengt. Eii hva& á þá a& gjöra, og hva&
ver&ur gjört, til þess a& halda minningu ís-
landsbyggingar ver&ugiega á lopti, og gjöra
þjófchátí&ina 1874 merkilega og minnisstæ&a?
Jeg skal leyfa mjer a& láta meiningu mína
opinberlega í ljósi um þetta efni.
Jeg heli sagt a& framan, a& þjó&hátí&in
ætti a& vera oss hin öflugasta hvöt , tii
a& taka oss fram f því sem oss einkum
hefir verifc áfátt a& undanförnu. Oss hefir
einatt veri& brug&ifc um samheldnis- og sam-
takaleysi, og þa& ekki a& orsakalausu. því er
mi&ur a& oss liefir jafnan verifc ósýnt um, a&
sameina okkar veiku og strjálu krapta, til
nytsamlegra framkvæmda oss í hag, og oss
hættir jafnan til a& fara einförum í hverju
sem er, oss sjálfum til hins mesta tjóns. f>a&
á ekki hjer vi& a& fava a& teljaupp orsakirnar
til þessa, beldur skal jeg benda á þa&, a& vjer
erum, ef til vill, lengst á eptir tímanum í
þessu tilliti. Allar si&a&ar þjó&ir hafa fyr|r
töngu sí&an, fundifc til þeirrar almennu nau&-
synar, a& styrkja krapta sína me& innbyr&is
frjálsum samtökum, og um allan hinn mennt-
afca heim eru hvervetna stofnufc frjáls fjelög
í þessu augnamifci; er þa& næstum mc& ólík-
indum, hve miklu þjó&irnar hafa getafc komifc
tll lei&ar, me& frjálsum samtökum, mannnkyn-
inu til heilla og framfara. þannig eiga Bret-
ar au& sinn og veldi í Austurindíum a& þakka
samtökum fáeinna kaupmanna í Lundúnaborg,
sem liófu þar fjelagsverzlun í fyrstu, og hin
mikla'framför Breta heirna í búna&i og jar&-
yrkju nú á seinni tí&, er mest aÖ þakka hin-
um stórfenglegu búna&ar- og jar&yrkjufjelög-
um þeirra. pá hafa frændur vorir Nor&menn,
stofnafc hjá sjer hi& svo nefnda þjó&heilla-
fjelag sköramu eptir þa& þeir losnufcu undan
yfirrá&um Dana, og a& jeg held, í minningu
þess; muni óhætt a& fullyi&a, a& þa& hefir
átt mestan og beztan þátt í framförum Nor&-
manna á seinni árum. Landbústjórnarfjelag-
i& í Danmörku er mörgum Islendingum kunn-
ugt a& gó&u, þvf auk þess sem þaö hefir á
allar lundir leitast vi& a& bæta landbúna&inn
og jar&yrkjuna f Danmörku, hefirþaö á stund-
um veitt álitlegan styrk í sama augnami&i
sem oss hcf&i mátt ver&a a& gagni cf vjer
heffcum kunnafc me& a& fara. Iljá oss íslend-
ingum er hægt yfir sögu a& fara um fjelags-
skapinn, því svo má segja aö su&uramtsins
IIúss- og bústjórnarfjelag sje hin eina tilraun
sem getandi sje a& nokkru, a& gjörfc hafi ver-
i& í þá stefnu því ver&ur beldur eigi neitafc,
a& me&an nýja brumifc var á fjelaginu, og
hinir fyrstu stofnendur þess og styrktarmenn
voru uppi, tók jar&arræktin á Su&urlandi mikl-
um framförum. En nú á hinum seinni árum,
vir&ist sem heldur hafi dofnafc yfir fjelaginu
og framkvæmdum þess, sem líklega er a&
kcnna, einstrcngingslegri stjórn og fyrirkomu-