Norðanfari - 13.07.1870, Blaðsíða 2

— 48
lagi fjelagpins, og svo óafsakanlegu áhuga-
leysi sunnlendinga og annara landsmanna.
Af þessu fáorba yfirliii má þaf) verfa
ljóst, aS frjáls fjelagsskapur hefir hvervetna
reynst hin Sílugasta máttarstoÖ undir velmeg-
un þjó&anna, og mundi eins fara lijer á landi,
ef vel væri á haldifi. Elvab er þá jafn nauf-
synlegt og uinvar&andi fyrir oss Islendinga
sem þat), afc þeir af oss sem nokkur dugur
og ættjarfarrækt er í afc bindist innbyrfis sam-
tökum um þab, af) reyna ab rjetta vifc úr vesöld
þeirri og amlótahætti, sem vjer höfuin lifafs í
um margar aldir? Ilvaf) er fegurra og þjót)-
legra, en af) vjer sfofnum þessleifis fjelag ár-
if) 1874, í minningu 1000 ára byggingar lands-
ins, Mörg hin helztu fjelög erlendis, eru stofn-
uf) í minningu einhvcrra merkisvibb'ur&a í
sögunni, eta vib einhver hálítleg tækifæri, og
því skyldum vjer ekki gjöra eins? f>ab varf-
ar minnstu hverju nafni fjelag þelta yrt)i nefnt,
hvoi t beldur Jijófiheillafjelag eta
framfarafjelag íslands, en þaf ætii a&
vera afal mark og mif fjelagsins, af efia lieill
og framfarir íslands bæti á andlegan og Hk—
amlegan hátt. Af þessleifis fjelag sem hjer
ræfir um, raætti verta hin öflugasta vogar-
stöng, til afc rjetta landifc vifc úr vcsöld þeirri
sem þafc er komifc í, sje vel á haldifc, ætla jeg
eigi þurfi afc efast um. Afc vísu er þafc vita-
skuld, afc fjelagifc gæti litln sem engn komifc
áleifcis til umbóta, nema þafc hafi nokkrar ár-
legar tekjur til umráta, og þafc er hnúturinn
sem Ieysa þarf, cigi fjelagifc afc verfca afc til-
ætlufcu lifci. Jeg hefi átur lýst vonarveiki
minni um þat, afc þeir 50,000 rd. sem ætla
má afc þurfi til steinhdssbyggingaiinnar handa
alþingi, muni fást inn mefc fríviljugum gjöfnm
landsmanna átur en á þarf at halda, eta fyrir
1874, cn þar hjá er jeg vongótur um, afc svo
mikifc, etur meira, fje fengist á þennna hátt
mefc tímannm, svo sem 10—20 árum, ef menn
liyrfu frá steinhilssbyggingunni, og snerust
eindregifc afc fjelagS3tofnunar uppástungu minni,
er jeg ætla afc öllum þorra landsmanna muni
skapfelldara, og þá er nú alla reifcu álitlegur
sjútur fengin handa fjelaginu sem gefur í hifc
minnsta 2000 rd. tekjur af sjer á ári. Svo
get jeg naumast gjört mjer minni vonir en
þafc, afc jafnmargir mundu verta til afc ganga
í þetta fjelag, sem í hifc íslenzka bókmennta-
fjeiag, og mefc jafnmiklu árlegu tillagi, en í
því eru nú scm stendur 727 mefc hjer urn
bil 2200 rd tillagi á ári Heffci nú fjelagifc þann-
ig rífar 4000 rd. tekjur á ári, naundi þafc
geta unnifc landinu ómetanlegan hag mef) ýmsu
móti; svo sem mefc verfclaunutn fyrir afbragfcs
dngnafc hvort heklur vifc landbúnafc eta sjá-
arútveg; mefc útvegum á betri og fullkomnari
búskapar- og jarfcyrkju áhöldum, veifcarfærum
o. s. frv. en nú tífckast; mefc því afc veita
efnilegum ungum mönnum styrk til afc mennt-
ast í almennum vísindagreinum o. s. frv. þá
mundu ílúnveíningar eigi iengur þurfa afc
ganga fyrir hvcrs manns dyr, mefc hetlibrjef
handa fyrirmyndarbúinu sínu, því fjelagifc
mundi finna sjer skyit afc styrkja af alefli svo
lofsvert fyrirtæki.
(Framh. sítar).
FA OHD UM IIEILRÆÐI P. J.
I desemberm. f. á. hafti Nortanf. mefcferfis
grein eptir einhvern P. J. met yfirskript. „Illt
er afc deyja ráfcalaus“. Grein þessi virfcist
einkum stefna afc því afc kasta skugga á afc-
gjörfcir alþingis og rýra álit þess í augum al-
þýfcu, þó afc hún komi vífcar vifc’, því afc lík-
1) Athugasemdir höf. um þjófcsögur vorar,
afc þær sjcu „lýtafuliar og foniau kristindóm
lega hefir þafc eigi verifc afcahilgangur höfund-
arins afc leika sjer eta afc sýna skopgáfu sína
svarta á hvítu. Einkum eru þat rnálefnin um
tvískiptingu alþingis ef þafc verbi lög-
gjafarþing, og um þúsund .ára nrinningu
Islauds byggingar, er liann gjörir afc
skotmarki skopvísi sinnar. Af því afc iiöfund-
urinn slær á þann strenginn, sem eigi svo sjald-
an gellur vifc hjá þeim, er eigi kunna afc meta
audlegar framfarir og virfca alla þjófclega menn-
ingu vettugis, og greinin því kymii afc geta
blekkt liina óupplýstari af lcsendum Norfcanf. ,
vil jeg eigi láta henni óhreift. þafc er þó eigi
svo mjög til þess afc bera blak af alþingi, afc
jeg tek til máls, heldur vildi jeg benda til, ab
þessi tvö áminnztu málefni eru þess verfc, afc
þeim sje alvarlegur gaumur gefinn.
Til þess afc geta dæmt um, afc hve miklu
leyti tvískipting alþingis væri naufcsyn-
leg, ef þafc fengi löggjafarvald, þarf nreiri
stjóinfræfcislega þekkingu cnn svo, afc jeg treysti
mjer lil, afc leggja nokkurn fullnatar dóm á
þafc, þó afc injer geti eigi betur skilizt, enn afc
þafc sje mikil trygging fyrir heppilegum úrslit-
urn þjófnrála, afc þau sjeu þannig ra dd í tvennu
lagi. Mjer gelur eigi fundizt neitt hlæilegt í
því, afc vjer höfuin tvískipt löggjafarþing, þó
afc parlainentifc á Englandi sje tvískipt, og
virfcist freniur sú ályktun vera hlæileg. Hví
skyldi Englendingar og afcrar sifcafcar þjófcir hafa
löggjafarþing sín tvískipt, ef þeim þætti þafc
eigi naufcsynlegt? Og ef slíkt er naufcsynlegt
annars stafcar, hví skyldi það þá vera ónaufc-
synlegt hjer? þó afc vjer sjeum iámcnnir og
fátækir, þá verfcur oss skylt afc reyna afc tryggja
frelsi vort og framfarir sem bezt. f>ó afc stjdrn-
in sje tvískipting þingsins fremur mótfallin, þá
er þafc lítilvæg ástæfca, þvíafcengum mun koma
til hugar, afc stjórnin sje alls kostar örlát á
frelsinu vifc oss. -Kostnafcar aukinn, seny tví-
skipting þingsins og fjölgun þinginanna, er
þar af leiddi, hlyti afc liafa í för mefc sjer,
getur heldur eigi komifc til mikilla greina, þeg-
ar um slíkt mál er afc ræfca, heldur á þingib
afc afchyllast þafc efca harna því af stjórnfræfc-
islegum ástæfcum. Kostnafcaraukinn vifc þafc
er lítils virfci, ef þafc er talsverfcur frelsisauki,
eins og meginhluti alþingis nú virfcist vera orfc-
inn sannfæríur um. þó afc alþýfca manna
virfcist eiga fullt í fangi mefc afc greifca þau
gjöld, er nú hvíla á henni, þá getur hún eigi
ætlast til afc álögurnar standi í stafc efca fari
minnkandi, heldur verfcur hún afc bcita sjer
svo, afc hún verfci fær fyrir vaxandi álögum,
því afc álögurnar hljóta afc fara vaxandi, ef
landinu á afc verfca nokkurra framfara aufcifc.
Mefc því afc alþingi er skylt afc reyna eptir
megni afc efla framfarir landsins, þá rnega
þingmenn eigi þiggja sig nje afcra undan ö 11-
um álögtim, heldur einmitt afc stufcla til þess,
svo sein unnt er, afc landifc geti borifc þær á-
lögur, sem naufcsynlegar eru til þess afc efla
hvers konar þjófcmenningu. Til þess afc geta
komifc sem mestu gófcu til leifcar, þarf alþingi
afc verfca afcnjótandi sem mests frelsis nrefc sem
tryggilegustu fyrirkomulagi, og í þá stefnu er
aufcsjáanlega sú tillaga alþingis, afc því verfci
tvískipt um Ieifc og þafc fær Iöggjafarvald. Ept-
ir því sem mjer fær skiiizt, getur alþingi því
engan veginn átt ámæli skilifc fyrir afc hafa
framfylgt þessu. Hins vegar væri æskilegt, afc
drepandi“, á líklega fremnr afc vera til þess afc
krydda grein hans, enn lífga kristindóminn.
jþað sýnir annars ofur vel hinn ófrjálsa hugs-
unarhátt hans, afc hann skuii eigi luinna afc
meta hina háleitu fegurfc, er svo vífca í þeim
skín í gegn um hina einföldu og lipru fram-
setningu, og afc harin skuli leyfa sjer slíkan
dóin nm þær, sem þó hafa svo mikilli hylli afc
fagna bæfci mefcal innlendra og erlendra.
einhverjir, sem mjer væii færari, sýndu alþýfcu
manna í blöfcunum fram á nytsemi og naufc-
syn þessa fyrirkomulags.
Hiit málefnifc um hátífclega minn-
ingu Islands byggingar, þá er þúsund
ár verfca lifcin, frá því er landnám hófust, get-
ur, ef til vill eigi heitifc velíerfarmál þjófcar-
innar, en þafc er þó engan veginn heldur hje-
gómamál. þafc eru mikil líkindi ti! þess, afc
slík minningar háiífc mundi mifca til þess afc
glæfca þjófcernistiHinninguna og þjófcarandann,
og hafa þannig talsverfc áhrif á þjófclegar fram-
farir vorar, enda heíir alþingi látifc í ijósi, afc
sá væri afcaltilgangurinn. þafc væri því meiri
líkindi til, afc þessum tilgangi yi&i náfc, þvf
veglegri sem minningin yrfci, og lil þess afc fá
fje til þessa var varla völ á öfcru ráfci, en afc
leita samskota hjá landsmönnum, eins og þing-
inu kom saman um, enda er málifc nokluirs-
konar sómamál þjófcarinnar, svo afc ætlandi var
íil, afc því yrfci talsverfcur gaurnur getinn2.
líitt er eigi eins aufcsagt, hvílík minning sóindi
bezt, enda virtist alþingi 1867 jafnvel vera í
vandræfcum mefc, upp á hverju helzt skyldi
stinga og hvafc helzt skyldi afchyllast. Sumir
viidu minnir mig láta einhvern alisherjar bú-
hnykk einkenna þetta liátífcar ár, en því líkt
var eigi svo hátífclegt, enda kornst sú uppá-
stuuga eigi fram. Eins og kunnugt er varö
nifcurstafcan sú, afc safna skyldi fje til þess a&
reisa fyrir „alþingishús úr íslenzkum steini“,
til minningar ura byggingu Isiands. Jeg fyrir
mitt leyti get eigi alls kostar feilt mig vifc þ£
uppástungu heldur, þú afc mjer þyki hún taka
fram hinni, afc stol'na búnafcarfjelag efca því um
líkt, því a& búnafcarfjelag mifcafci víst fremur
lii þess afc vekja grófcahug enn þjófcernisanda.
Vifcaukinn „úr íslenzkum steini“ þykir
mjer allt afc því kýmilegur. þafc sem jeg eink-
um he.fi á jpj^ti uppástmigu þeesap er þafc, a&
alþingishús er þjófcarnaufcsyn, og þjófcin hlyti
ab vera skyld til þess a& kosta sæmilegt hús
handa fulltrúum sínura, er á þyrfti a& halda.
I^afc ætti því varla vifc, ab fara bónarveg a&
þjófcinni mefc þá skyldu greifcshi. Samskot,
sem ættu afc vcra vegsmerki og vottur um lif-
andi þjófcernistiltinningu, mættu varla mifca tii
þess, afc leysa þjófcina undan sjálfsögfcum álög-
um. Ank þess er og bygging lands vors og
samkomustafcur alþingis nokkufc fjarskyidar
hugmyndir. Bezt þætti mjcr vifc eiga, afc Ing-
ólfi væri reistur stöpull efca minnisvarfci með
iíkrieskju hans á, ef fje fcngist á anna& bor&
til þess a& gjöra hann sæmilegan. Ef til vill
heffi þafc verifc heppilegast, afc þingifc 1867
heffci geymt sjer afc ákvefca, hvílík minningin
skyldi vera, eins og sumir stungu upp á, þar
til er fara heffci mátt nærri um, hvíl/kt fje yr&i
fyrir hendi, en gefifc afc eins í skyn hvafc því
litizt tiltækilegast. Engn afc sífcur vir&ist mjer
alþingi eiga þakkir skilifc fyrir tillögur sfnar
í þessu niáli 1867, og þó afc eiuhverjum eins
og mjer virtist nppástungan um a!þingishusi&
mibur heppileg, þá ætti hún engan a& fæ]a (r£
a& leggja til þessa fyrirtækis, því a& þafc mun
inega treysta því, afc alþingi mundi á sínum
tíma breyta þeirri ákvörfcun, ef annafc þætti
2) Mjer er ókunnugt um, hvafc samskofun-
um lífcur, efca hvafc samskotanefndin hefir af-
rekafc sífcan 1867. Jeg halfci búizt vifc afc sjá
vifc og vifc í blöfcunum auglýsingar frá henni
sem heldur mundi hafa verifc til þess a& styfcjá
málifc enn afc spilla fyrir því. Annars er jeg
hræddur nm, afc málefni þessu sjeeigi allstafc-
ar svo ötullega fylgt sem sklydi, og eigi hefi
jeg orfcifc var vifc, afc bofcsbrjcfifc hafi verifc á
ferfc um þessasveit. Grunur minn er, a& prest-
urinn minn hafi stungifc þ ví undir stól. Hann
mun eins og fleiri prestar tregur til afc kvefcja
annara gjalda enn sinna, sem hann mun þykj-
ast hafa fullt í fangi mefc afc ná.
J