Norðanfari - 27.07.1870, Blaðsíða 2

ir í gcfti og Icitast viíi aS friöa samvizkuna
meb gamla vísupartinum:
„þó aí) margur upp og aptur
„Island níti bdíarraptur,
meira má en kvikind’s kjaptur
kraptur Gubs og sannleikans
En aptur hafa nokkr.ir, þótt færri sje, fundib
Iijer Esaú hendur, þótt röddin væri Jakobs,
og e i n n a f þessum mönnum er jeg. Jeg
þekki ah vísu eigi höfundinn, en hitt þykist
jcg geta sagt með fullri vissu, aíi hann er
enginn sdrdeigiskaupmaöur, heldur góínir vin
Gránu og hennar fjelaga. Fyrst hefi jeg þaö
tii marks, afe hjá höfundinum vantar sjerþótt-
ann, rostann c*g rembinginn, er einkennir súr-
deigiskaupmennina, annaö hitt, aö hann er þó
betur pennafær en þeir, og þaö hiö þribja, aö
víöast verbur sjeö, ef grafizt er eptir skilningi
oröanna, aö hann einungis taiar kanpmanns
oröum en mælir voru máli, en aö hann er
jafnframt svo sárkvíöinn, óttasleginn og svo
örvæntingarfullur um sigur vors málefnis, ab
hann þykist þurfa aö skora fastlega á hólm
sómatilfinning vora, aö mana fram meb hin-
um sterkustu storkunaryrbum jafnvel hinn
síöasta dropa af drengskaparblóöi forfeöra
vorra, er enn kynni aí> felast óstorknaÖur
undir hjartarótum vorum. Af þessum umönn-
unarótta og í vonieysi sínu spennir hann bog-
ann of hátt og dregur oss því upp svo kol-
svarta og gjörir oss aö þeim aumingjura og
mannskræfum, aÖ þaö er til vonar aö blóbií)
hlaupi út undir skinniö og oss hryili viö þess=
ari afskræmismynd af sjálfum oss.
En látum oss nú, landsbræöur mínir, vera
þab til huggunar, aö vjer vorum eigi svo sjúk-
ir, aö vjer þyrftum svona sterka inngjöf eíur
svæsna ofanígjöf, aö „Grána“ er enn ógift, og
aö „búöarraptarnir“ munu trauÖlega svigna
undir sigurkrönsunum l sumar. Og hvomig
sem á er Iitiö, þá er þó auösætt, aö vjer
BGrámennirnir“ eigum ekkert af því lasti nje
fríunaryröum, er höfundurinn Iætur rigna yfir
„rjettlátan sem ranglátan®; en þó hinir, er
eigi sakir fátæktar eöur fjarlægÖar, heldur af
sjergæÖingskap og rangsnúinni eigingirni, af
lítilmennsku cÖur varmennsku, af sjónleysi
eöur tilfinningarleysi fyrir sóma og velferö
sjálfra sín og ættjaröar sinnar eigi vilja styrkja
fjelag vort nje hlynna aö innlendri verzlun,
heldur skríöa fram kengbognir undir „náöar-
oki“ núverandi verzlunar, þó aí> þeir, segi jeg,
fái éköruö orö og saurslettu, þá tökum oss
þaö eigi nærri ; þar er þá heldur ekki hvítt
ab velkja.
Grámaöur.
DÁLÍTIL ÁTHUGASEMD.
þegar vjer kynnum oss sögu lands vors
sjáum vjer, aö þaö hefir lengi brunniÖ viö, aö
hússtjórn hafi veriö aflvana á ýmsum Btööum
og búsagi lítill hjá almúga, en af því hefir
aptur leitt viröingarleysi fyrir Iögum og yfir-
boÖurum og margskonar óstjórn og hafa ýms-
ir útlendir feröamenn getiö þess í bókum sín-
um, hversu mikiar misfellur væri á slíku hjer
í landi, því hefir lengi veriÖ viibbrug&iö, hve
lítill greinarmunur væri á húsbændum og hjú-
um hjá oss og barnauppeldib er á suraum
stöbum orbiÖ fjarska hirbulaust og sjálfræbis-
legt, án aga og urtivöndunar, og eins og þab
kann ab hafa átt sjer stab fyrrum — því neit-
um vjer alls ekki —, ab stöku sinnum hafi
verib beitt of mikilii hörku vib unglinga og
börn —, eins hefir nú kveifarauppeidib og
agaleysib sumstaÖar komizt á hæsta stig á
þessari öld1. þetta kann ab þykja djarfmæli
en þab er þó sannmæli, því Ijettúbar-og sjálf-
ræbisandinn hefir fest djúpar rætur hjá of mörg-
um, og þess vegna er þab næsta öröugt fyrir
samvizkusama embættismenn ab gegna hjer
rækilega skyldum köllunar sinnar, ab mörg
hin bezta vibleitni strandar á mótþróa-skerinu,
sem á sínar fyrstu rætur í vanrækt barna-
uppeldisins því „hvab ungur nemur gamall
temur“. Vjer sögöum í öndveröu, ab lengi
hefbi hús8tjórn verib ábótavant á fslandi og
hefir þó stjórnin og embsettismennirnir á ýms-
um tímum leitast vib ab rába bót á þessum
vankvæbum. þannig er þess getib um Gísla
byskup Oddsson, ab hann ritaöi skörugleg á-
minningarbrjef 1636 til allra sýslumanria og
hreppstjóra í Skálholts byskupsdæmi og hvatti
þá til ab sjá um og stuöla til „ab kristilegur
agi og umvöndun væri í hverju húsi“ og sam-
kvæmt embættisskyldu „straffa syndir og lesti:
vanhiröing gubsorba, helgra daga vanbrúkun
og óhlýöni almúgans vib áminningar prest-
anna“ en uppáleggja húsbændum, „ab halda
strákum og stelpum til vinnu og spara þeim
eigi hrís nje aga“, því „þar sem agaleysib
gangi þar sje æruleysi nóg“. Mig uggir —
segir byskupinn —, „ab þab agaleysi, sem nú
er or&ib stofni undir mikla ólukku og ófarir
lífs og sálar fyrir mörgum nema þab verbi
leibrjett2.
ÁriÖ 1651 bab Pros Mundt höfuösmabur
úrskurÖar iögmanna og lögrjettunnar „um hús-
agalcysi þab hib mikla er í landinu væri“ og
var þab áiyktun lögmanna, „ab hver forstönd-
ugur húsbóndi megi hafa tilbærilegan aga á
sínum börnum og vinnuhjúum meb hendi, vendi
og pálmastiku, svo sem þeir vilja ansvarandi
verba fyrir Gubi og sínu yfirvaldi“, — en þó
var þab hverki gjört segir Espólín — og eigi
hefir þab þótt gjörlegt til ab afnema svo mik-
inn ósib. Árib 1688 voru samdir hinir svo-
nefndu Bessastaöapóstar3, til ab sporna vib
„ungdómsins ómennsku, agaleysi og óttaleysi
vib sína foreidra kennifeÖur og aöra yfirboöara,
þjónustufólksins leti, ódyggb, óhlýöni og ósjálf-
ræöi og af þessu vaxandi margvíslega lands-
ins fordjarfan“. þessir BessastaÖapóstar og
hin svo nefnda „Polite-ordínanzía“ frá 1720
(prentuö aptan vib Búalög Hrappsey 1784?)
eru undirstaba ýmsra nýrri laga t. a. m Hús-
agatilskipunar Kr. konungs 6. , 3 júnf 17464,
sem enn mun ab mestu vera í gildi hvab höf-
ubefnib snertir þó allvíöa sje líiiö eptir henni
farib enda þótt hún sje eitthvert hib þarfasta
lagabob. Af þessu stutta yfirliti sjáum vjer,
a& þab hefir á ýmsum tímum verib leitast viÖ
af stjórninni ab ráöa bót á hússtjórnarleysinu
á íslandi og nú fyrir skemmstu hafa verib út-
gefin „Vinnuhjúalög“ sem ábur voru ítarlega
rædd á alþingi og undirbúin af Hjúalaganenfd-
inni 1859, og munu flestir álíta þau hagfelld
og samin ab landsþörfum, en vjer berum
kvíöboga fyrir, ab þeim kur.ni sumstabar ekki
ab verba svo framfylgt sem skyldi. þab er
þó vlssulega kominn tími til fyrir oss Islend-
inga, ab gefa því gaum, ab án lagfæringar á
þeim göllum sem nú eru ofvíba á barnaupp-
eldi, hússtjórn og sveitarstjórn gelum vjer ekki
komizt til þjóölegrar menningar eba orbib fær-
ir um ab hagnýta rjett hib eptiræskta sjálfs-
forræÖi.
l_|_;n—10.
a: Elvab eitt skabar, sem er nm of.
2) Brjef þetta er f heild sinni prentab f: Finni
Johannæi Historia eccies- ^lslandiæ III. bls. 144—157.
3) Prentaönr í Lovsamling for Island I. bls. 428 —
437.
4) Prentnö meöal annars á fslenzkn : Hólnm 1748
og á dönskn í Kirkjusiign Dr. P. Pjeturssonar bls. 01
-71.
(AÐSENT).
Á fyrirfarandi vetrum hafa ýmsir fyrir
austan LónsheiÖi og einkum fyrir austan Beru-
fjarbarskarb farib suöur á bóginn, sem eigi er
annab aö sjá en aö hafi beinlínis gjört sig út
eba veriÖ gjörbir út af húsbændum sínum í
sníkju leiöangra, til þess aÖ Ijetta af fóörun-
um heima, og sem hafa haft meö sjer eitt-
iivort varnings rusl, svo sem hálfslitin föt,
útlegiö búöakram, 0 fl sem þeir meö ýmsu
móti iiafa verib ab pranga (eÖa prakka) út, en
bafa helzt tekiö kindur fyrir. þessir lítt þokk-
uöu „kaupabjeönar“ hafa stundum fariö fleiri
saman í lest, og stundnm fariÖ fieiri enn einn
leiÖangurinn á vetri, og liggja þannig upp á
öörum líklega meira hlut vetrarins, og sníkja
sjer mat, fylgdir og hey handa rekstrum sín-
um á þessu flakki sínu. Af öllu því flökku-
hyski, er nú fer yfir byggöarlög okkar bænd-
anna, er þaö hvaö tilfinnanlegast aö veita
8likum pröngurum beina, enda mun þeim meö
fagurgala, sárbænum eba á annan hátt takast
ab ginna margan til þess ab kaupa þaÖ, er
án hefbi mátt vera, og eins til þess ab kaupa
Ijelegan varning dýrara veröi, en kostur heföi
veriö á innsveitis, en hafa út skepnur manna
fyrir miklu minna verö, en sanngjarnlegt get-
ur heitib. Naubsynlegt væri ab reyna ab aptra
þessum ófagnaÖi, sem virbist vera sönn plága
fyrir þær sveitir, sem þessir flækingar fara um,
auk þess sem flakk þeirra og prang getur
varla annab en verib húsbændum þeirra stór-
um tii minnkunar, ef þab eru hjú, og jafnvel
sveitum þeirra. Óskandi væri, ab menn viidi
bafa eindregin samtök um, a& veita þessura
hvimlei&u sníkjugestum, er fara meb prang,
alls engan beina úkeypis, eba a& minnsta kosti
um þab, a& kaupa alls ekkert af þeim, og lofa
þeim ab tölta heim aptur meb rusl sitt. Eins
væri þab óskandi, ab sveitarstjórnir þær, sera
hlut eiga ab máli, vildu reyna a& afstýra þess-
um ósæmilegu prangfer&um og flökkufer&um,
a& því er lög framast leyfa.
í maímán. 1870.
11.
—• Af skýrslu þeirri, sem ut er komin frá
hinu danska biflíufjelagl árib 1869, má sjá,
hvernig hin prótestantisku biflíufjelög á ýmsutn
stöbum, einkum á Englandi, leggja mikib fje f
sölurnar, til þess a& láta prenta ritninguna á
sem flestum málum. Sjerhver mabur hverrar
tróar sem hann er, blýtur a& játa, ab þetta
mikla verk, sem mibar til þess a& koma sem
fleðtum villuráfandi fáfræbingum á Gu&s götu,
sje hib gagnlegasta og virbingarverbasta sem
hugsast getur. I ábur nefndri skýrslu má sjá,
ab reynt hefir verib til, a& útbrei&a ritninguna
í hinum rómversk-kaþólsku löndum í Evrópu.
En skýrslan sýnir líka, hvernig hin kaþólska
kirkja hefir eptir megni spornab vib útbrei&slu
ritningarinnar mebal alþýbu. Hinir kaþólsku
prestar í Reykjavík hafa, síÖan þeir komu
hingab, verib a& gylla fyrir oss meb nokkrum
ritum hina hraparlegu villu og skynhelgis-
stefnu, er einkennir allt, rem rómversk-ka-
þólkst er. Ef vjer tökum saman í eitt allt
þab, er stendur í ritum þeim, er þeir hafa lát-
i& prenta hjer á íslenzku, þá ver&ur stefnan
og andinn í því á þessa leib : „Vjer kaþólsk-
ir gu&fræ&ingar vitum allt; þjer prótestantar
eigiö ekki og megib ekki mótmæla oss, því
þaö er ekki til neins“. En þessir páfa-menn
mega treysta því, a& hver Islendingur gjörir
ekki annaÖ, en hlægja aö slíkri röksemda-
lei&slu, því hún sannar einmitt, aö öll kaþólska
er bláber vitleysa. þab, sem einkennir ka-
þólsku kirkjtina, þab er: ofurdramb, undir-
ferli, og skynheigi og lýgi. þessir lestir hafa
löngum verib í hávegum hjá hinum „heilögu
februm“ í Róm, Sá kaþólskur mabur, sem
litib hefir í historíu, verbur ab játa þetta meö
oss, því ab f a t t a 1 0 g u u n 111 r. þaÖ er
f a c t u m, a& kaþólskir hatast vib útbreibslu
bifiíunnar mebal alþýbu. þab er f a e t u m ,
j ab kaþólskir hafa selt fyrir p e n i n g a fyr-
1) Hjer sannast því hi& fornkveÖna ; Omne noce