Norðanfari - 12.11.1870, Side 3

91 —
"nderstancl) þa¥) mál og notfæra þaS vel, sem
vjer erum vanir aí) liugsa á, mæla og skrifa.
{>etla gjörir Grikkjatunga og Latneska sökum
þess afe jiær eru fyrirmynd uppá tungur bæÖi
fullgj örvar og torsóktar ab skilningu án lang-
Vinnrar og vendilegrar igrundunar. Sá er
fieniur tungur þessar lilytur jafnfrenri a& læra
tiinar almennu reglur Or&rnyndafræ&innar og
þi& einkanliga ága:ti þcirra sýnir osshva&þaö
sje, er gjörir tungu aubskilda styrkva og frána
(fagurlega). En þessarar ahnennu jiekkingar
cigum vjer a& neyta vib tungur sjálfra vor
og láta hana sýna oss hvab sjerstaklegt er og
an&kennilegt vib málií), ( hvcrju frí&indi þess
eru fólgin og í iivcrju því er áhótavant. þess-
arar almennu þekkingar ber oss af) neyta til
a& læra ab þekkja af fyrirmyndartungunum
og Ifkingu í erlendum tungnm, iivcrsu hin ept-
irglíkjanlega (a&dáanlega) fegur&, ogáhrifþau,
sem oss vcknr undrun í þeim, gctur framkom-
i& f voru máli þótt verkfæri& sjc nokkub sund-
urleitt frá þeim“.
*
* «
Jretta er álit tveggja hinna ágætustu vís-
indamanna í Norfurálfu um iiinar frægu forn-
íungur og mætti fleiri kafla tilgreina eptir a&ra
tnerka rithöfunda í söniu stefnu t. a. m. hisk-
«pana Ðr. J. P. Mynstcr í skólavígsluræbum
hans (Blandede Skrifter Ivh. 1853) og Esajas
Tcgner (Lcilighcdstaler Kh. 1842) ef oss sýnd-
ist þörf. Lýsir þa& þá eltki grátlegri fljót-
færni e&a lilægilegri mótsögn vi& sannleikann
þegar liálfniennta&ir unglingar út á Islandi eru
a& lmjáta vi& hinum frábæru fornritum cba
J'ýra þau ?
4+15=2.
EF þ>AÐ ILLA SKAL HURTTAK AST VERÐ-
UR þAD AÐ UPPRŒTAST MED RÓTUM.
þegar vjer lítnm til þcss sem nú er or&-
íb nokkurskonar þjó&mál, þ. e samgöngur fs-
lendinga vi& Frakka á Auslfjör&utn og einna
lielzt á Fáskrú&sfir&i, og undireins minnumst
þess, a& yflrvöld vor hafa bannab allar sam-
göngnr vi& þá, án efa (bezta tilgangi, cn þó sjá-
anlega ásamt ekki liafa þekkt nógu nákvæmlega
kringumstæ&tirnar, utan þa&, a& samgöngur
þeirra valda óneitanlega mörgii illu. Hi& fyrsta
mikla illa sem þær valda er, a& draga lífsbjörg
manna frá landinu á þessum iiör&tt árum, á
íneban þeir liegja hjer úti lyrir tugum saman
og draga allann stærsta fiskinn og tæla liann
me& nifcurhur&i frá landinu, en láta oss mo&i&
eptir af liverju varla naigir 100 til a& fylla
vættina, og af iiverju oss cr bo&ib a& gjalda
þungan cg úsannsýnann fiskitoll. Samt liggja
þcir nú líka inn á fjör&um utarlcga. þegar
nú liin danska kauphöndlun, vífcast livar lijer
austanlands, þó mest á Eskifr&i, ber um-
hyggju fyrir a& varia sknli flytjast fjór&i part-
ur af matvöru sem þarf til landsins, og svo
árfer&ifc liart ( landi, livernig cr þá mögulegt
annafc enn a& mesta neyfc og suitur þrengi afc
fólkinu, cinknm seinni liluta vetrar og vors.
þegar nú Frakkar sem liafa valdifc aflaleysinu,
koma hjer inn í hópatali á vorin og bjóía til
kanps heilagfiski, dregib hjer úli fyrir, einnig
lnaufc, 'kartöflnr og fleira, eru þab þá undur
þó >fófk scm cr bjargarlaust glæpist á a&
kanpa þa& af þcim; og þcgar þa& cr þá enn
einnig kcypt í Eskifjar&ar kaupstab sjálfum.
En þessi kaup sem í sjálfu sjer sýnast geta
veri& ska&laus og úsaknærn fyrir landsfólkifc,
rptir efcli fríhöndlnnarinnar haía opt annafc illt
í för me& sjer, bæ&i drykkjuskap og óþarfa-
slór á duggum, einnig á sunnudögum, já líka
einnig fleiri daga dvalir kvennfólks á þeim;
og lijefcan hafa menn nokkrum sinnum sjofe
bála koma, sem beint til kirkju og uni þann
tíma scm embættisgjörfc átti a& hefjast, en sem
liafa numifc sta&ar í þeim og ekki haldifc lengra
álei&is, þó hefir þetta helzt átt sjer stafc um
einn e&a tvo bæi, En jafnvel þó þa& kynni
a& vera mögulegt a& afnema afc mestu skipti
vi& þá, verfcur samgöngunutn þar vifc sí&ur en
ekki lokifc. Erakkar ganga sjálfir, þegar þeir
liggja hjer inni í stðr hóputn upp á iandifc,
helzt á kvöldin og nóttunni, og mondu stela
og spilla miklu meira en þeir þó gjöra, ef þeir
óttu&ust ekki a& íslenzkir sem á flakki eru og
sumir framnii á duggum nnini sjá til sín og
koma upp um sig. Ef þeir vissi ab allir ís-
lenzkir svæfi, hver veit þá hvafc mikifc illt
þeir kynnu a& taka sjer fyrir? Af sjálfu her-
skipinu er þeim ekki bannafc a& ganga upp á
nóttum og út um sjó cru þeir djarfastir á nótt-
um, ab skjóta æ&arfuglinn því þá vita þeir a&
óhægast er a& sanna upp á sig hverjir þa&
gjöri. Jeg veit því ekkert rá& sem bæfci gæti
bætt úr bjargarskortinum, bezt af öllu, og
undirein8 fyrirgyrt öll afhrot móti reglum yfir-
valdanna, utan þa& a& Frökkum yr&i me& öllu
fyrirmunu& hjer öll innsigling og allar fiski-
vei&ar undir Austurlandi. J>a& er annars
nokku& undarlegt, a& þeir skuli a& ósekju
mega draga til sín allan bezta fiskinn úr sjón-
um, og svara þar engu af, en Islendingar skuli
gjalda þungan toll af mo&leyfum þcirra ; og
þó svo megi vel vera, a& á me&al þessara
fiskara finnist allvær.ir menn í hland, þá er
þó liin frakkneska þjófc yfir liöfufc a& tala, meir
en flestar Nor&urálfu þjó&ir þckkt a& siMeysi
og gu&Ieysi og samfjelag vi& þá, þannig skofc-
a&, í engan rnáta eptiræskjanlegt
En hva& sem því lífcur, sýnist hjer í bráfc
helzt vcra berandi umliyggja fyrir því, a&
samgöngur kvennfólks hinar miklu vi& þá,
drykkjuskapur og tafir manna þar á helgum
dögum, yr&u af ttknar. Eeggja mætti og
merki til — sem verifc getur —, afc einstöku
kvennma&ur liafi sagt sífcan þetta bann var
anglýst, afc þær mundu eins á duggur koma
cptir sem áfcur,
II. Espólín.
— Jiegar sro bar afc, a& lierra sýslumafc-
urinn skrifa&i lijer um bann á duggufer&um
og hvatti undireins próf. í Su&urmúlas. til a&
skrifa mjer, og prófasturinn gjör&i þetta eptir
áskorun sýslum., gat próf þcss ásamt, hversu
a& liættulegir sjúkdómar gætu borist í land
me& útlcndum skipum, mislingar og fl sem
satt er; cn þar a& auki minntist þess einnig,
scm úlborifc væri um liina svo nefndu Frans-
óssýki, Bvcitunum til svívir&u, livar í Fá-
skrú&sf. var þá ekki undantekinn, þá vir&ist
mjer sem þa& muni vera skylda mín a& hera
prestakall mitt undan þessuni ósanna óhrófcri,
því þó of mikib hafi hjer verifc gjört af duggu-
fer&um þá er þó illa þolandi a& slík lygi aje
úthorin um allt land og vífcar.
Jeg veit ekki bctur en allir Austfir&ingar
viti, hvafcan þéssi skammarlega lygi er upp-
runnin. Nor&fjÖi-fcur skai fyrst liafa orfcib
fyrir því, svo kjálkinn austanvert vi& Rey&ar-
fjör&, svo og Fáskrf. Austfir&ingar segja, a&
sá scm almennt er nefndur Eransús-gramur,
sje höfundurinn, og mn hvern þeir segja og
syngja margt. En eins og jeg liátí&lega þori
a& vótta a& þessi sjúkdómur á sjer enn ekki
stafc í Fáskrúfcsf. svo er jeg líka sannfærfcur
urn, a& iiann á sjer hvergi stafc í Austfjör&um.
f>a& er ekki mitt a& leggja dóm á, liver
laun þcir menn eiga cr uppljósta slíku til-
hæfulaust, en svo mundu margir mæla, a& bet-
ur væri a& slíkur ma&ur heffci aldrei slfgifc fæti
á Austurland.
II. Fspólín.
R.TETT ER BEZT, EN RANGT FER VERST1
J>ó „vesæll bóndi í Ljósavatnssókn", í
enda þakkarávarps, efca hól-skjals, í 10.—11.
nr, Nf. 9. ári, votti „a& sín or& sje sannleik-
ni“, trúi jeg þó aldrei skjalli hans þar í, um
síra Austmann, í línum: 13—21. f>ví þar
hjegómar Iiann, og ber falsvitni móti prófasti
sem þafc var mest og bezt afc þakka a& síra
Austmann fjekkst, til a& þjóna Ljósavatnssókn.
Jiví próf. vor er — sem allir vita — of ná-
Uunnugur, of iiygginn, og of rjettsýnn, til afc
byrja a& skora á Hálsprcst, (sem stundar 3
kirkjur); og Sta&apresta, (cr hafa 2 kirkjur
hver, og eiga illan langan og vötnugan veg)
til a& messa á Ljóssvatni á&ur liann færi þess
á leit, vi& síra Austmann; er próf. vissi bezt,
afc alls vegna átti langhægast mefc þafc, er hann
cigi stunda þarf nema 1 kirkju (og þó eigi
a& heimta gjöld hennar) en á vatnalausa a&,
kalla má beztu lei&, frá sjer, eptir eigin sókn
sinni, út í Ljósavatn. Eigi gat hann heldur
a& sönnn vi& barifc, elli nje heilsuleysi, eins og
síra Kröjer, svo jeg ætla a& próf. heffci átt
meb a& skikka iionum þa& í vi&lögum ; en þó
fjekk próf. eigi unnifc þa& af honum, fyrr en
liann eptir uppástandi iiinns varb a& lofahon-
uin a& fá öll hálf prestsgjöld úr öllu þórodd-
sta&ar-prestakalli, eins og þau gætu gildust
or&ifc, ef öll gildust sem greifcast og bezt, er
sízt á sjer sta& lijá öreigum, á þeim 3 daufc-
ans harfcærum er sí&an hafa dunifc yfir menn,
helzt í útkinn, hvar vífca lá vib kolifelli skepna,
vorifc 1867, og eins mannfelli ár 1869. Og
þó prófastur yr&i a& Iofa síra Austmann þessu,
gat liann þa& varla, nema ab brig&a brjefleg
bo& sín, á&ur gjörö, vifc síia Jón í Húsavík;
sem próf, — eptir forgelins a& hafa leitafc
þess vi& síra Benedikt —, fjekk ioks, vorifc
J866, a& taka a& sjer a& stunda Sta&arsókn,
og mun hann heizt hafa gengist fyrir bo&i
próf-: a& njóta ailra gjalda af Sta&arsókn
mefcan þar þjónafci. En þafc er víst alveg
dæinalaust a& Húsavíkurprcstur hafi þjónab
Sta&arsókn, því fyrst er Iei&in um 4 mílur, og
miklu meir, þcgar krækja þarf út e&a fiam
inefc Fljótinu, efca Laxá; og svo eru cnn nú
Mýrarkvíslin og Sta&arbakkakvfslin, í lei&inni,
sem vor og haust ver&a stundum verri, og ó-
færri, cn fijótib ogLaxá, því á þeim ,næst opt
ferja, þó opt sje líka tregt og illt a& fá hana.
Svo er líka opt illfært af ár- og vatnahlaupi,
fram me& Laxá; og eins milli Gar&s og Ilúsa-
bakka, vor og haust. Og ef frá takast svo
sem 2 fer&ir, um hásumar, mun síra Jón, sem
optar messar þribjalivern sd. á Stafc, og æ
þarf heitnanafc & laugardag, enga fer& hafa
farifc, svo eigi hafi eitthvab illt á sig fengifc,
af ófærfc e&a illvifcri, til cfca frá; þó út yfir
tæki í fyrra á uppstigningardag; þegar hann,
til a& láta messnbo&sorfc sín a& sjer heilum,
eigi raskast, (af því liann þá frjetti afc fljóti&
væri alsta&ar ófært allt fram a& Fljótsbakka),
keypti sjer fjórmenntan hát, í tvísýnu ve&ri;
og Ijet flytja sig sjólei&is, vestur nndir Víkur,
og gekk þafcan í illu færi, fram ( Stafc; mess-
a&i á uppst. dag. ætlafci svo a& húsvitja og
spyrja börn, til sunnudagsins; cn þá brast á
hafíshrífcin vonda; er rak aptur í fljótifc og
ána, svo hann auk verstn ófær&ar og illvi&ris
lenti í mestu lífshættu a& komast* yfir; og
þegar liann loks gat brotist yfir Laxá ófæra
á Núpum, og kom út a& Mýrarkvísl, var hún
bráfcófær, svo hann var& í verstu ófærfc, a&
kjaga upp á trjebrú, lijá J>verá; og eptir a&
liafa lcgib einn dag hrí&tcptur i Skör&um ná&i
loks heim í illu ve&ri á 8 degi, og hefi jeg
heyrt, a& þessi, fer& muni alls liafa kostafc
hann 10rd., og get jeg vel trúafc því, þar
Iiann borgar vel fylgdir, gistingu og grei&a,
þar sem hann eigi á þa& þv( betur skilifc. Og
þó hann á sumardag, fái gott, þarf hann þó
ætífc a& borga 4 ferjur (fyrir sig og fylgdar-
inann sinn), sem eru dýrar um sláttinn yfir
íljótib. Eigi cr lieldur strífclaust frá Ilúsavík
efca Sta&, a& fara árlcga út í Kot, Naustavík
og Vargsnes; til a& liúsvitja skíra og þjón-
usta; svo ef allt er rjett a&gætt, þá mun
kostnaíur og mæfcustrífc síra Jóns reynast, eigi
a& eins tvöfallt, lieldur tífalt, ef eigi tvítug-
falt vi& sfra Auslmanns, er sjaldnast mun
neinu þurfa a& kosta til fer&a sinna, afc Ljósa-
vatni, og liyllist helzt til þess, þegar hann á
eitthvert erindi lengra út- efca inneptir, og fer
nær aldrei lieimanafc fyrr enn á sunnudags-
morgnninn, og gjörir opt engin messubofc í
sóknina, fyrr en kemur í Ljósavatn, og þvl
liafa þau stundum cigi komifc á fjærstu bæ-
ina fyrr en undir nón; og þó til beri afc hann
bofci messu fyrir fram, fer hunn þó ekki nema
(