Norðanfari - 18.04.1871, Blaðsíða 2

- -&G-—
ura, sem opfar liefir spíllt fyrir góiu sam-
liomuiagi um málin.
Hvafe fjárhagsspursmálií) sjálít sneriir, þá
hafa Danir reyndar jafnan vifcurkent ab vjer
œttum rjettilega tilkail til nokkurs fjár tír liin-
uin sameiginlega ríkissjtíli. Nefnd sú er kon-
ungur skipabi 1861, til aí> ransaka (járhags-
málií), keinst öll ab þeiiri niburstöbu, ab vjer
aettiim riettarkröfu á föstu árgjaldi úr ríkis-
sjóbnum, en hana grcindi rajög mikib á um
upphæbina. Stjtírnin hefir sjálfir kannast vib
þennan rjett vorn, og hifc danska ríkisþing,
hefir — afc minnstakosti tíbeinlínis — viöur-
kennt hann. þetta atrifci þarf því engrar frek-
ari sannana vifc, og ágreiningurinn hefir lield-
nr ekki í rann og veru verifc um annafc, en
upphæfc þessa fjárs sem vjer ættum
a fc hafa. Reyndar hafa Ðanir aldrei viljafc
kannasf vifc efca sanmþykkja reikninga þá sem
fjárkröfur vorar eru byggSar á, heldur mifca
þeir allt vifc ttíma sanngyrni, og því hafa þessi
orfc myndast í fjárhagsmálinu „reikningskröf-
ur“ og „sanngyrniskröíurV Jeg veit ntí ekki
hver munur á þessu er í lagalegum skilningi.
Reikningskrafan er byggfc á nákvæmu yfirliti
yfir skuldaskipti Islands og Danmerkur á mefc-
an fjárhagurinn var sameiginlegur, Sanngirn-
iskrafan þar á mtííi er miklu títakmarkafcri,
þar sem hún er einungis mifcufc vifc þafc vol
æfci, sem verslunareinokunin, sóun á landsins
fje, og vitlausir stjórnar hættir hafa steypt
landinu í. Og jeg fæ eigi sjefc hvern hag
Danir sjá sjer vifc afc fram fylgja heldur sann-
girniskröfunni, því mjer er nær afc halda, afc
þeir mundu naumast vera færir um afc bæta
Islandi, eptir sanngirni og óvilhöllu mati, allt
þafc tjón sem þafc hefir befcifc af sambúfcinni
vifc Danmörku. En hvort sem nú heldur
reikningskröfurnar, efca sanngirniskröfuruar eru
lagfcar til grundvallar liggur í augum uppi,
afc Islendingar og Danir eru hjer jafn rjett-
háir málspartar, sem eiga afc gjöra út á milli
sín um fjárhagsspursmálifc, á vanalegann og lög-
legann hátt. Hifc danska ríkisþing hefir alls
enga heimild til afc ákvefca mefc eindæmi sitt
um npphæfc þess fjár sem vjer eigum heimt-
ing á afc Dönum; hjer verfcur frjálst sam-
komulag afc eiga sjer stafc á báfcar hlifcar ef
vjer eigum afc njóta rjettar vors. Og ef sam-
komuleg gat eigi komist á, sem alls eigi var
útsjefc um, þá var nriklu nær afc leggja mál-
ifc í gjörfc óvilhallra manna. Afcferö ríkis-
þingsins í þessu máli , er bæfci óvanaleg, ó-
efclileg og jeg held tíiögleg. þetta er aufcvelt
afc sanna mefc einföldu dæmi. Tveir menn
eiga fjelagsbú saman, — látum þá heita Árna
og Bjarna, — nú kemur þeim ásamt um, afc
slíta fjelagsskapnum og gjöra upp skulda-
skipti sín. Á. telst svo til afc bann eigi
töluvert hjá B. sökum þoss afc hann hefir
alla jafna haldifc sem sparlegast á efnum bús-
ins, en B. hefir stílnndafc þeim og haldifc sig
ríkmannlega. B. kannast reyndar vifc afc A.
eigi hjá sjer, en ekki svo mikifc sem Á. á-
kvefcur. Og hvernig skal nú fara afc? a!l=
stafcar þar sem Gufcs og mannalög eru í gildi
og heifcri böffc, mun fyrst reynt afc koma sátt-
um á mefc hlutafceigendum, en heppnist þafc
ekki, er málifc annafchvort lagt í gjörfc , efca
lög og rjettur sker úr þrætunni. en hvafc
gjorir hifc danska ríkisþing gagnvart oss? þafc
segir, þetta skulu þið hafa, ella fáifc þifc ekki
neitt.
þtí þessar athugasemdir sjeu eigi svo ít-
arlegar sem skyldi, vona jeg samí, afc afþeim
megi verfca Ijóst, afc vjer erum aflaga bornir,
og óiögum beittir í skiptum vorum vifc Ðani.
þafc hlýtur hver sá afc játa sem lítur tívilhallt
á málstafc vorn Ríkisþing Dana hefir hejm-
ildarlaust vfsafc Islandi þar til sætis í ríkis-
heildinni sem þvf hefir sýnst, án nokkurs til-
lits til þess er alþingi haffci áfcur lagt til um
þafc mál; og fjártillagifc — efca hifc fasta ár-
gjald sem svo er kallafc — er ákvefcifc tals-
vert iægra en þafc sem stjtírnin haffci áfcur
fram bofcifc, og er nú orfcifc helmingi minna en
þafc sem vjer höfum mefc rökum sýnt afc vjer
kæmumst minnst af mefc,
Og hvafc eígum vjer afc gjöra undir þess-
um kringumstæfcum ? þafc er cfclilegt afc hver
sá spyrji svona sem nokkufc hugsar um lands-
hag en úr þessari spurningu er eigi aufcvelt afc
leysa. Eins og nú stendur á er torvelt afc
geta rjett til um þafc, hvafc stjtírnin ætlar fyr-
ir sjer um hagi vora framvegis. Ef henda
skal reifcur á því sem ráfcgjafinn segir í á-
stæfcunum fyrir stjórnarstöfcufrumvarpinu, ligg-
ur beinast vifc afc halda, afc annafchvort hafi
hann í hyggju afc leggja fyrir næsta alþingi
nýtt frumvarp um stjórnarfyrirkoniulagifc hjer
innanlands, efca hann ætli sjer afc fá konung
til afc upphefja alþingi, svo afc Danir — efca
hin danska stjórn — fái ein töglin og hagld-
irnar í hendur, um stjtírn landsins bæfci utan
og innan lands ; en hvort af þessu tvennu
sem upp 4 verfcur, er aufcsætt, afc stafca alþing-
is f sumar sem kemur, verfcur vandasamari
en hún hefir verifc nokkru sinni fyrr. Hifc
fyrsta sem vjer því ætlum afc gjöra, og get-
um gjört er þafc, afc vjer veituin fulltrúum
vorum allt þafc fulltyngi mefc ráfcum og dáfc
sem í voru valdi stendur, og afc vjer sendum
öflugar bænarskrár og umkvartanir til alþing-
is, um allt þafc er vjer þykjumst aflaga born-
ir í málum vorum. En til þess afc vjer för-
um ekki um of einförum, er naufcsynlegt. afc
vjer eigum mefc oss almenna fundi til undir-
búnings. Veit jeg afc vísu, afc hver þingmafc-
ur mun finna hjá sjer köllun til, afc eiga fundi
vifc kjtísendur sína, til aö þiggja ráfc þeirra og
viturlegar tillögur, en þetta er ekki allkostur
einhlýtt, því reynslan hefir sýnt, afc þe9sir
smáu hjerafcaíundir eru tífcast of einhæfir þeg-
ar um almenn mál er afc ræfca, svo ályktanir
þessara mörgu funda verfca ttímir hrognamol-
ar. Vjer ætlum því í þetta eina skipti afc
eiga fundi mefc oss í stærri stíl, og jafnvel
ekki minni en amt- efca fjtírfcungafundi ,• t. a
m. afc vjer Norfclendingar og Austfirfcingar ætt-
um mefc oss einn fund, Vestfirfcingar annann
og Sunrilendingar máske hinn þrifcja. Svo
væri ekki af vegi afc balda afcalfund á þing-
völlum rjett á undan því sem alþingi vcrfcur
sett. Hjerafcafundirnir ættu afc ganga á und-
an og á þeim ætti afc undir búa málin til
fjórfcungafundanna, og kjósa menn til afc sækja
þá. Virfcist mjer afc eigi megi vera færri en
5—10 kosnir menn úr hverju kjördæmi á
fjórfcungafundunum, auk þeirra sem kynnu afc
finna köllun hjá sjer til afc sækja þá sjálf-
viljugir. Mefc þesBum hælti fá menn færi á
afc bera saman ráfc sín um þau vandamál sem
nú eru íyrir höndum, og sem mjer sýnast
hálfu alvarlegri og ískyggilegri, en þau hafa
verifc nokkru sinni fyrr. Iljer er nefnil. um
þafc afc gjöra, hvort vjer sjeum færir um afc
taka vifc fjárforræfci voru mefc þeim kost-
um sem Danir hafa sett oss; livort
vjer ekki mefc þvíafc ganga afc
tjefcumkostum, bindumossþann
bagga sem vjer og nyfcjar vorir
getum eigi risifc undir þegar
framm í sækir. þetta er hverjum manni
skylt afc htigleifca vandlega; þafc er alþýfca,
þafc eru öll landsins hörn, sem taka upp á sig
þá ábyrgfc, og þann þunga, sem af fjárfor-
ræfcinu leifcir, og þess vegna hefir alþýfcan full-
ann rjett til, afc segja sína meiningu um þafc,
hvort hún treystist til, afc taka þessa byrfci upp
á sig, efcur ekki.
Jeg skora þá afc lyktum á alla þá , sem
láta sig nokkru varfca hagsmnni ftísturjarfcar-
innar, afc gefa þessu máli tiihlýfcilegan gaum.
Jeg efast alls eigi um afc alþingismenn vorir
hafi ejer þafc hugfast, afc vekja athygli kjós-
enda sinna á þeim vanda sem nú er fyrir
hönduro. Jeg vonast líka eptir, afc blafcamenn
vorir láti eigi sitt eptir liggja, afc leifcbeina
almenningi mefc rekjandi og fræfcandi ritgjörfc-
um í þessa stefnu. En sjerstklega leyfi jeg
mjer afc skora á þingmanr, Eyfirfcinga — sem
liinn elzta þingmann í Norfcur- og'Austuramt-
inu, og bezt settann — afc hann gangist fyr-
ir því, mefc afcstofc og ráfci beztu manna í sínu
kjördæmi, afc stofnafc verfci til almenns fund-
ar fyrir Norfclendinga og Austfirfcinga fjórfc-
ung, og afc sá fundur sje haldinn á Akureyri*
efca þar nálægt, eigi seinna enn í fardögum í
vor.
Ritafc í marzmánufci 1871.
J. S.
SAMANBURÐUK.
þafc er ef til vill ekki svo illa til fallifc á
þessutn tíma, afc bera saman álit þafc, sem
fijálslyndur ogsanngjarn danskur niafcur hefir
um landsrjettindi Islands, efca þjófcrjettindi ís-
lendinga, vifc þafc, sera annar íslenzkur hefir
látifc í Ijósi um þetta sama efni; því saman-
burfcur þessi getur gefifc mönnum .tilefni til
ýmsra hugleifcinga.
þafc vill svo vel til, afc vjer hnfurn hjer
til samanburfcar tvo menn, sem báfcir eru á
gv0 líku reki, afc því er menntun og lærdtím
snertir, afc þeirra verfcur eigi gjörfcur munur í
þessari grein. þessir tveir menn eru Carl
Kosenberg í Kaupmannahöfn og Grímur þor-
grímsson á Bessastöfcum. Báfcir þessir menn
eru doktorar í heimspeki, báfcir þeir hafa um
hrífc haft embætti í skrifstofum dönsku stjórn-
arinnar, en báfcir ern nú hættir þeim starfa,
báfcir eru þeir skáld, báfcir hafa þeir gefið sig
vifc afc rita um söguleg efni og um stjórnar-
efni, báfcir hafa þeir fengizt vifc afc gefa dt
tímarit; þannig hefir Carl Rosenberg verið
ritstjtíri t(marit8ins „Ugeblad for Menigmand*
en Grímur þorgrímsson hefir verifc í forstöfcu-
nefnd „Nýrra Fjelagsiita“. Hann var t. a. m.
í henni árifc 1856 , þegar Fjelagsritin færfcu
rnönnum hina ágætu ritgjörfc Jtíns Sigurfcssonar
um landsrjettindi Islands, þar sem svo röksam-
lega er hrakin önnur ritgjörfc um sama efni,
eptir danskan lögvitring J, E, Larsen. þá var
og Grímur Ifka í foistöfcunefndinni árifc eptir,
en þafc ár höffcu Fjelagsritin enrt mefcferfc-
is ritgjðrfc nm þetta sama efni eptir hinn
gófcfræga Doktor Konráfc Maurer1. Báfcar
þessar ritgjörfcir í Fjelagsritunum væri nú á
þessum tímum vert afc hver sá íslendingur
læsi, er hugsa vill um landsrjettindi ættjarfc-
ar vorrar, og vjer ætlum jafnvel, afc þafc væri
ekki af vegi fyrir Grím sjálfan afc lesa þær upp.
Vjer höfum nu sýnt, hversu tívenjulega
jafnt er á komifc mefc þeim Carl Rosenberg og
Grími þorgrímssyni í mörgum greinum; en
eitt er þafc ssm skilur þá, og þafc er, afc ann-
ar þeirra er danskur m a fc u r en hinn
Islendingur. Menn skyldi nú ætla, afc
þegar til rætt verfcur um landsrjettindi íslanda
efca þjófcrjettindi íslendinga, þá mundi eigi
1) 1856 voru í forstöfcunefnd Nýrra Fje-
lagsrita þesBÍr menn: ArnljóturÓlafs-
son, GísliBrynjúlfBBOn, Grímur
þorgrímsson, Jtín Sigurfcsson,
Magnús Eiríksson, 1857 vorn í nefnd-
inni allir hinir sömu, nema í stafc Magnúsar
Eiríkssonar var Gufcbrandur Vigfusson,