Norðanfari - 17.05.1872, Blaðsíða 3

■— 51 —
Sifeijum og „Pilritanarnir0 leituSu til Massa-
chusetts og Connecticuts kiettdttu stranda. þess
^raustu synir hjálpulu til afc fresta falli iiins
sustlæga rómverja ríkis meí) þv! afe ganga í
hirt>li& Miklagaríis keisara; hjálpufcu Hræreki
til ab koma fótum undir Garbarlki; hjálpubu
Göngu-Hrólfi til ab vinna Normandi og setja
þar konungsætt, sem seirina vann England,
komu upp konungsríkjum og Ijetu eptir sig
Uienjar um mál sitt á írlandi og Skotlandi;
byggbu kirkjur og bæi í Grænlandi; og voru
fimm hundrub árum fyrri til ab finna leib til
ttieginlands Ameríku en Columbus.
Engin þjób, jafn fámenn hefir eins mikl-
ar bókmenntir og Islendingar. Tala hinna
prentubu bóka er margar þúsundir, og tala
óprentabra bóka, sem eru geymdar í bandrit-
fitn í hinum opinberu bókhlöbum Norburálfunn-
ar, er ab minnsta kosti eins mikil. Bókmennt-
ir þeitra eru heldur ekki útleggingar, eins og
opt er hjá minni þjóbum, og næstum æfinlega
hjá nýlendu þjóíum ; en eru þar á móti næstum
alveg frumritabar. Ab undantekinni biblíunni,
og nokkrum gubfræbislegum bókum. Hómcr
og einum eba tveimur öírum gullaldarriturum,
Milton, Ivlopstokk, Pope, köfium úr Shaks-
peare Byron og Burns, hefur mjög lítib verib
islenzkab af bókmenntum annara þjóba. Hin-
ar nýju bókmenntir íslendinga, einkum á þess-
ari öld, eru aubugar ab skáldskap og skáld-
verkum. íslcnzkan kastar ljósgeislum á enska
máliþ. í fyrndinni voru tungur þessar svo
nátengdar hvor annari, ab vjer getum hæglega
ímyndab oss, ab greindur Engil - Saxi og greind-
ur Islendingur, þá hafi skilib nokkurn veginn
hvor annan. Sibar rneir hafbi Islsnzkan mikil
áhrif á Enskuna, einkum á norblægu málísk-
Urnar, svo ab orb scm koma fyrir hjá Burns úr
malískum þcssurn, sem strax eru aubskilin fyrir
þá, sem kunna íslenzkuna. þrátt fyrir þab
ab Islenskan er svo mjög áríbandi fyrir enska
fræbimenn, hefur hún þó hingab til verib lokabur
fjársjóbur fyrir þá. Meban málfræbingar Norb-
urlanda hafa orbib víbftægir fyrir ransóknir sínar
í norrænum fornfræbum — meban ab þjóbverj-
ar hafa komib laglega ár sinni fyrir borb
til ab nota sjer þau — vissu Englendingar
svo lítib, hve ríkuleg uppskera beib þeirra,
ab þeír verba taldir á fingrunum, sem þangab
til seinustu 10 árin hafa gefib íslenzkunni
Uokkurn gaum. En nú er nýr lími upprunn-
inn á Englandi. Rit Laíngs, Dasents og
Thorpes um íslenzkar bókmenntir eru farin ab
velija athygli manna á íslenzkunni.
Allan þenna tíma — og enn þann dag í
dag, þegar Islenzkan opnar aublegbar námur
fyrir alla málfræbinga af germönsku kyni, eins
og um hinar fyrri aldir, þcgar ab hinir íslenzku
fræbimenn voru sagnaritarar allra germönsku
nágrannaþjóbanna — flýtur hib æruverba ey-
Iand á hinum gráleitu öldum lengst út í Norb-
urhafinu, jafn undravert fyrir náttúrufræbing-
inn og heimsspekinginn. Hinn fyrri sjer þar
ötl náttúrunnar í myndum, sem hvergi eru til
annarstabar; hinn síbari sjer þar fá menna
þjób, sem um næstu þúsund ár liefur haldib
skildi fynir tungu sinni, bókmenntum og sibum
þrátt fyrir örbugleika og mótspyrnur, sem
mannlegir kraptar aldrei fyr hafa sigrazt á.
í Norbanfara nr. 11 —12 er prentabur
kafli úr skagfirzku brjefi dags. 6. f. m og
er þar mebal annars minnst á verzlanirnar
okkar. f>ab er sannariega fróblegt ab fá frjett-
ir af því hvernig verzlanin gengur bæbi ut-
anlands og innan, en þá ríbur líka á ab allt
sje rjett hermt. því mibur hefir verzlanin á
Skagafirbi ekki verib svo hagstæb næstlibin ár
8em óskandi væri, en þab eru öfgar ab „þab
mætti vera sönn ánægja ab Hofsós væri eybi-
lagbur“ því færstir eru svo vörubyrgir á sumr-
in, ab þeir geti þá keypt allar naubsynjar
sínar til vetrarins, eins og reynslan sýnir á
hverju ári. þannig kom löluvert af kornvöru í
Hofsós í septembermánubi næstl. haust, og segir
brjefritarinn ab þab hafi verib gengib upp um
veturnætur, samt var þá nokkub eptir af korn-
mat þó sumt af því væri lofab t. d. 10 tn. hrepp-
8tjóranum í Hofshrepp, ab mestu leyti til láns
handa „amningjunum á IIöfbaströnd“ og sumt
ætlab öbrum fátæklingum þar f sveitintd, en fact-
orinn í vetur treindi þeim meb því ab selja þeim
skeppu og skeppu1 Hinsvegar væri þab sönn
ánægja ab sem flestir væru svo efnabir, eine og
brjefritarinn virbist ab vera, ab þeir gætu sætt
hinum betri prfsum á sumrin, því töluverbur
kostnabur leggst á þær vörur, sem ekki verba
seldar fyrr enn ab vetrinum, en eins og nú
stendur á, eru fasta verzlanir naubsynlegar
og hefbu margir fátæklingar orbib ver staddir,
ef kornvaran hefbi ekki komib í Hofsós í haust.
þab er ekki heldur ab öbru rjett sagt frá, ab
Hofsós hafi verib alls laus ab naubsynjavöru
og þar hafi hvorki fengist spíta nje borb, því
1) þó factorinn á Hofsós ab undanförnu hafi
stökusinnum tekib upp á sig þá fyrirhöfn ab
selja „aumingjunum á Höfbaströml11 pott og
pott af korni, eptir því sem þeir gátu keypt
þab, þá lýsir þab því ab þar hetir búmabur
„rábib rfkjum“ eins og þab líka hefir komib
sjer vel, og þó hann hvab verb snertir fyllti
8 -kildinginn þá virtist þab ekki vítavert
Margur fátæklingur vill heldur kaupa fyrir
8sk pott af korni enn pund af ljelegu kjöti
af sumum sveitungum sfnura.
bæb! kom salt meb haustskipinu og líka feng-
ust þar steinkol ab minnsta kosti frarnan af
vetrinum, trjávibur hefir þar verib ár frá ári
af ýmsum sortum og enn er þar talsvert af
borbvib, svo vonandi er ab á fleiri líkkistum
þurfi ekki ab halda fyrst um sinn. f>ó tó-
vinna sje hjer ekki vöndub, auk þess ab hún
er helzt til of lítil, þá er þab ekki satt ab verb
á vctlingum hafi verib 4sk. í vetur. Tóbak
hefir fengizt hjer vibstöbulaust ab þessu.
Hvab Hofsós verzlanina ab öbru lcyti
snertir, má geta þess, ab þegar skip kom
þangab vorib 1871, var hjer orbib almennt
bjargarleysi, og Ieitubu því margir þangab til
þess ab fá matbjörgðfyrir sig og sína án þess
ab hafa mebferbis nokkurn gjaldeyri; þab var
því ekki um annab ab gjöra fyrir þá enn bibja
kaupmanninn ab lána sjer; tók faktorinn þá
vonum framar vel á móti þeim og lánabi þeim
þarfir þeirra upp á sumarprís meb því skil-
yrbi, ab þer verzlubu meb hálfu meira af vör-
um en þeir tæki út fyrir og sumir fátækling-
ar, sem höfbu litlu innleggi ab lofa, en daublá
á meiri matbjörg enn svo ab þeir heíbu tvö-
falt vörumagn fengu lánib móti því ab verzla
þar meb þær vörur sem þeir hefbu. Hvernig
ætli ab almenningur dæmi um þessa abferb
faetorsins ? Jeg kalla hann undir þeim kring-
umstæbum bjargvætt sveitarinnar, því þab gat
engin skyldab hann til ab Iána fátæklingum
jafn ábyrgbarlaust og verbur þvf eigi neit-
ab ab þess konar lán á kornmat ab vorinu, eru
gjörb af mebaumkun eba góbmennsku. Sumar-
verzlunin gekk þar síban eins og annarstab-
ar fribsamlega, nema hvab sú raun varb á, ab
8um vorlánin gutdust ekki.
Iijer var í gumar verzlab uppá 40 sk.
prís á ullinnl og svo er verbib á henni f reikn-
ingum frá lausa verzlun Clausens á Saubár-
krók og er því ekki tiltökumál, þó hib sama
verb sje í reikningunum frá verzlunarstjóran-
um f Hofsós (hann heítir ekki H. Clausen), og
er þó meiri von um uppbót vib Ilofsós verzl-
anina. frab var annars all merkilegt, ab þó
þab sje bæbi vanalegt og eblilegt, ab lausa-
kauprnenn veiti betri kjör enn hinir föstu, þá
borgabi Popp ullina hjer 1870 ekki nema meb
32 sk. og Clausen meb 36 sk. en verzlanirnar
f Hofsós og Grafarós meb 38 sk.
Ab endingu get jeg þess, ab þetta er ekki
skrifab af því, ab jeg hafi hjer í sveit heyrt
góban róm vera gefin fyrtjebum brjefkafla,
heldur tii ab fyrirbyggja ranga dóma af þcim
sem ckki þekkja til.
Ritab í ágÚ8tmánubi 1872.
af Skagfirbingi.
Áframhald sögunnar: ,,Orba sinna skyldi
eingi mabur váljúgur vera“.
Fiblan ybar hefir gjört mjer hann ab hátíbar-
úegi. Jeg þakka Gubi þessa óvæntu glebi 1
Um kvöldib borbubu þeir saman. Morg-
hnin eptir spurbi Ernst hann ab því, hvort
hann ætlabi þá ab fara.
Pjetur sagbist þurfa ab fara þangab sem
tnóbir Ernst bjó. „þangab verb jeg ab koma“
sagbi haun „ábur þrjár sólir eru afhimni, þvf
þar vona jeg menn vænti mín“ „þangab ætla
jeg líka“ sagbi hinn ungi mabur. „Eigum vib
ekki ab verba samferba ? Jeg get gert ybur
gagn meb fiblu minni á Ieibinni“.
»Jeg þygg bob ybar meb þökkum, sagbi
Pjetur gamli. „þegar jeg er þangab kominn
þárf jeg ekki lengur hjálpar vib“.
„Hvernig stendur á því “? sagbi Ernst og
Ijezt ekkert vita.
„Fyrst skulum vib nu fara af stab“ sagbi
Pjetur „og þá mun jeg segja þjer allt“.
þeir borgubu nú fyrir næturgreiban og
byrjubu ferb sína. Sagbi þá Pjetur gamli
förunaut sínum allt um loforb studentanna,
sem Ernst þekkti eins vel og hann.
„Trúib þjer þvf þá“ sagbi Ernst „ab þess-
ir ungu gárungar haldi heit sín vib ybur“ ?
„þab gjöra þeir án efa“ sagbi kallinn „þeir
hafa lofab því hátíblega gömlum manni“.
„Mikils met jeg traust ybar“ sagbi Ernst
„En ef þjer hafib trúab svo vel alla æfi ybar
fögrum heitum manna, þá furbar mig eigi ab
þjer verbib nú ab bibja beininga f ellinni".
„Opt befi jeg prettabur verib“ sagbi Pjetur
„þab kannast jeg vib en miklu optar hefi jeg
svikib sjálfan mig. Meban jeg var ungur var
jeg aldrei nógu gætinn eba forsjáll og datt mjer
aldrei í hug, ab geyma neitt eba safna neinu.
Hvab sem Ðrottinn sendi mjer, þab ljet jeg
óbar aptur af hendi.
Meb þessum hætli befi jeg ab sönnu hjálp-
ab mörgum þurl'andi; en til þess þarf og for-
sjá og hyggindi, þvf ab öbrum kosti verba
mcnn á endanum þurfandi og verb ab lifa af
annara miskunn“.
Eptir þenna formála fór Pjetur gamli ab
segja förunaut sínum æfisögu sína:
Fabir hans var mikill hljóbfæraslagari og
Pjetur hafbi lært sömti íþrótt og verib organ-
leikari í mörgum stööum eba kapeliu meistari.
En hann_ híiíbi aldrci unao lé"ngl~vio sáuia,~
fjörmiklar tilfinningar og sá unabur sem hann
hafbi af því, ab reyna íþrótt sína á ýmsum
hljóbfærmn, dróg hann frá einum stab til ann-
ars. Aldrei var hann ibjulaus, en vann hvergi
nema stuttan tíma f senn. Fyrir þetta höfbu
margir gieymt honum og hann gleymdi sínum
elztu vinum.
„Og þó ætia jeg“ sagbi Pjetur „ab þa8
sje einn mabur til, sem minnizt mín, cf hann
er en þá ofan jarbar“ „þjer minnizt þá einn-
ig þessa sama manns“ sagbi Ernst.
„Jál sonur minn,,I sagbi kall. „Minning
þess, sem milli okkar gjörist, er ntjer alla t(8
eins og yndislegur áfangastabur á reikulli æfi-
leib minni. þó var jeg hvergi í embættis þjón-
ustu, cn á ieib til fursta nokkttrs ckki alllangt
frá; því hann hafbi bobib mjer embætti. Jeg
var á feife, og dagur kominn afe kvöldi, er jeg
kom afe bæ etnum á Saxlandi og vildi fá
þar náttstafe. Lítii stúika varfe á vegi mínum
og leiddi hún mig beint til skóla meistarans
í bænum. Jeg sá þegar, afe þafe var fafeir
hennar, og var þafe vei tekife upp, sem barn-
ife haffei gjört, afe vísa mjer þangafe. Enskömmu
eptir afe jeg kom inn, fjekk jeg njósn ura, afe
jtg vsr kominn á heímili eins mótlætis mans.